Halloween party ideas 2015

By Pu L.KEIVOM*, Inpui Columnist::

Pipu sulhnu hnam tin lunglai kuaitu
-Damhauha (1909-1972)


Kum 1998-99 sung Zoram Khawvel- 5 & 6 ka ziek laiin, ka thu buon le inzomin Tripura hmar tienga Zo hnathlakhai chengna Jampui tlang a se vel, abikin Sakhan tlang dunghai chu ka document kolhai hmangin, ngaituona thla zarin, Delhi tlanga inthokin ka fang rop hlak a. Chu lei chun Jampui tlanga thil tlung threnkhat, Zo hnathlakhai histawria bung le châng poimaw laia mi, tukhaw hriet loa bohmang song el thei iemani zat chu ziek ngeiin Zoram Khawvel-6 a bung linaah ka hlu lut a nih.

Hi khawvel hi Zo hnathlak ka nina leia ka khawvel ni sien khom, ka sinthawna le ka chengna hmun leh an inkarkik êm leiin, a hringhrànin sir ka tih ti ka mangphan phak ngai nawh. Sienkhom, mihriem thil hisap phak khela thil tlung hlak, khuorel ve hrim hrim hi a um a. Chu chun ring lo takin February 17, 2009 khan a mi thruoi tlung tah a nih. A ni hrim a, hi lekha ka ziek lai hin khawvelah mihriem tlukledingawn riet chuong ei um a. A mal mala tiem zo ding chun a tlawm takah kum sang neka tam dam ngai a tih. Chuong ang zozaia tam mihriemhai lai chun intong dinga Khuonu ruothai chauh inhmuin ei intong hlak a nih.

Rêngpui Ram
China rama inthoka a zâia ei hung thlang tlak pei lai khan Tripura ram chen chen hi inzâr tlung ei tih ti a mangphan phak tu khom um naw ni hai. Sienkhom khuorel ni ngei a ta, hi ram hi ei tlung thlak a, Korvai (Bengalihai) ei zuk paw a, ‘Kuki’ tiin an mi lo ko a. Hi hming hi Kawlhaiin an mi kona ‘Chin’ ti ei put hnunga hming tlanglawn ei put nawk hmasa tak chu a nih. Tienami anga an hril dan lem chun, Tripura Reng sungkuo hi eini rawi thlangtla laia Hindu sakhuo zui pawl, Hindu ni ve lo eini rawiin ‘Vai’ ei tihai chu an nih. Meiteihai hin Hindu sakhuo an phun ve hnung chun Hindu kulmuta insâlin an chi huongah lutin an chi nina an intrawmpui a, scheduled tribe laia tiem an ni ve ta nawh. Tripura Reng (Maharaja) sungkuo ruok chu tu chen hin tribal scholarship le reservation quota an la dong zing a nih. Chu lei chu’m a ni ding, Tripura hi ‘Rengpui Ram’ ei ti bik san le Manipur ruok chu Reng hnuoia um ni tho sien khom Rengpui Ram ei ti ve ngai nawna san. Iengkim hin san inril tak a nei pei hlak a nih.

Sienkhom, H.M.Bareh buotsai Encyclopedia of North-east India Volume VIII a inthoka a’n lang dan chun, hi rama hin a ram neituhai chu a kum têlin an mazu mei tiel tiel a nih. Kum 1864 khan a ram neituhai tamzie chu 64%, 1901 khan 52%, 1951 khan 37%, 1971 khan 29%, tu hin chu 27% neka tlawm an ni tah. Mihriem pung hrat dan chu 1,73,325 (1901), 6,35,029 (1951), 15,56,342 (1971), 20,60,169 (1981) le 31,91, 168 (2001) an nih. Tu hin chu a tlawm takah nuoi 40 chuong ni tah dinga hisap a nih. A ram sunga hmun hming zaa sawmkuo neka tamin Korvai hming an put tah. Tuta kum za sunga inchimralna chanchin bung le chânga hril hlaw pawl tak chu Tripura bung le châng lungsietum le suongum lo tak hi a nih. A chongpu tak kha hun sawt nawte sungin chatuona a mikhuol lem dingah a chang tah a nih. Hi lei hin helna chi hrang hrang a suok a, sienkhom se bo hnunga se kotrol khar ang chauh a nih. Pengpelep khuo an hnu zo tah. Chu chu Mizoram panthlangpa chana tlu, ama chana khom la hung tlu thei thil chu a nih.

Jampui Hills
Reformed Presbyterian Church, North East India (RPC-NEI) haiin an kohran chanchin ziek dinga an mi fiel leiin 2008 October-a inthoka 2009 February thla sungin India hmar sak ramah trum hni zet kan zin a, State hrang hrang panga sunga an kohran uma khuo, motor tlung theina taphot deuthaw ka sir a. Chu chun Rengpui Ram, Tripura-ah February 16, 2009 khan a mi thruoi lut tah a nih. Ka prokram an duong anga ka sir dinghai chu North Tripuraa hnam hrang hrang laia an prawzek umna Bagbasa, Tongchera, Jamtuli, N.G.Para, Naisingpara, Hmasapara le a dang dang a ni a, sienkhom Jampui Hills chu a thrang sa ve nawh. Ka mimal prokrama ruok chu Jampui Hills chu sir makmawa ka sie ve tlat a nih.

February 16-a Bagbasa le a se vel khuo, Dharmanagar chen kan sir hnung chun a tuka kan prokram ding ngaituoin ka’n zinpui Rev. Chalrosang, District Superintendent, H.T.Keivom, Senior Lecturer le Lalringum Khobung, Photographer-cum-Recorder hai leh kan tlungna Rev. T.Lawmthang inah kan inrawn khawm a. Tuikuk (Rieng) rifiuzihai an sie khawmna hmun hrang hranga an prawzek chanchinhai chu rikawta um sa vong a ni leiin, chuonghai chu ring el a thratzie le Jampui Hills sir a thrat lemzie thu ka hril a, kan pom tlang diel a. Sienkhom khaw lai khuo am riek kan ta, tuin am mi lo buoipui a ta ti tieng ruok chu kan bobang hle. Ar khaw thim dâia dài top el kan tum a nih. Ngaidan mawlmang tak el ka nei a. Zoram khawvela inzin ding kan ni a, chu khawvela chun mikhuol ka ni thei nawh. An ram le tlang dunghai chu ka ram le tlang dung, an khuo chu ka khuo, an suotlang chu ka suotlang, an sumphuk chu ka sumphuk, an taptebul chu ka taptebul, an in chu ka in a nih. Chu lei chun ka lungngai nawh. Ka mal thei bok nawh.

A tuk February 17 dar 7-ah Bagbasaa inthokin Jampui Hills panin phûr takin kan inthok suok a, dar 9-ah an sub-divisional headquarters Kanchanpur kan tlung a, thingpui dawn malamin kan chawl a. Motor-a inthoka kan suok chun hotel tuolah Mizo pahni pathum kan hmu a, pakhat lem chu chu hmuna sorkar sinthaw a ni a. Zan rieka Jampui Hills-a inzin ding kan ni thu kan hril bakah riekna ding hmun remchang a um le um naw thu kan indon a. Chun, Zoram Khawvel lekhabu ziektu ka ni thu ka rawihan an hril chun ka lekha zieka inthoka mi lo hmelhriet em em tu vong an lo ni a. “Vanghmunah pa fel le vengva tak J.D.Mawia a um a, ama in hril chun a huntawk dèr. Iengkim fel takin lo buotsai vong el a tih” tiin an mi hril a, ama khom chu an hang telefawn nghal a.

Tripura hi District pali- West Tripura, South Tripura, Dhalai le North Tripura-in an thre a. Jampui Tlang hi North Tripuraa um, Mizoram le inramri, sim le hmar zawnga inkham phei, km 23.3 a sei, feet 3000 (meter 1000) vela insang, tlang thengthaw le inhoi tak, Mizo 7000 chuong umna le serthlum tamna hmun a nih. Kanchanpura inthokin rûl inziel ang elin lampui chu Jampui tlang panin a’n ziel tung a. Hi tlanga Mizo khuo hmasa tak Vaisam le Hmawngchuon chu lamlienin a hraw naw leiin, lampuia khuo hmasa tak Hmunpui, kum 1924-a an indina chun kan chawl hmasa tak a. Hi khuo hi Kanchanpura inthoka km 22-a hla, Jampui Hills ta dinga Kotsuo (Gateway), an Vairengte a nih. Tu khom hmelhriet kan nei nawh. Kan pastor thruoi T. Lawmthang mi hriet Rev. C.Lalthruama zong suok phot a, aman Jampui tlang chu a mi fangpui kan beisei a.

Lam bula hotel kota chun kan chawl a. Kan mi zong tum Rev. C. Lalthruama in khom chu kan chawlna thlang ela um a lo ni a, an zu hril a, a hung nghal a. Zoram Khawvel ziektu ka ni thu an hriet charin chu kot vela um a hre taphot chu an hung tlan khawm a, unau laina, sawt tak inhmu ta naw hnunga intong nawk ang elin an mi hung chibai sup sup a. Ka lekha ziek an lo tiem thu le inhnikpui thu chu mi chibaitu taphot thunon a nih. Chu chun ka naah dar inring tak el a vuok a. Lekha ziek poimawzie, fimkhur a trulzie le sawl man a umzie a min hriet suoktir zuol a. Delhi tlang le khawvel hmun hrang hranga khawsawt tak le lungleng taka ka pindana makhat chaua lekha ka ziek lai khan Zoram khawvel hmun hrang hranga umhai leh titi thukhawchang hrilin kan lo thrung tlang zing a nizie a min hriet suoktir bok a, vangnei ka’n ti hle.

Hmunpuia inthok hin Jampui tlanga khaw lien tak Vanghmun chu km 11 vela hla a la ni a, an inkarah Tlaksih khuo a um a. Vanghmuna inthoka Phuldungsei chu km 32-a hla a ni nawk a, an inkarah Behliengsip, Bangla Zion, Tlangsang le Sabuol an um a. Phuldungseia inthok hin Khantlang chu km 8 a hla a ni a, an inkarah Thaidawr le Kawnpui a um a. Chu khel chu Mizoram a ni el tah. Mi hril dan chun, hieng khuohai laia Phuldungsei, Sabuol, Tlangsang le Vaisam hai hi Raja Hrangvung khaw indin an ni a, a dang po hi Raja Bahadur Dokhum Sailo le a thlahai khaw sat an nih. Hieng sulsutu lal pahnihai taitlil hi Tripura Rengpui (Maharaja) pek ngat a nih. Hieng ang taitlil hi Manipur Rengpui (Maharaja) tu khomin tlangmi lalhai an pek ngai nawh.
Jampui tlang tluon hin serthlum a thra nuom em em a, an fak zongna tak khom a nih. Tripura ram puma serthlum huonin a dâp po chu hectar 3000 vela lien a ni a, chuong laia hectar 2007 chu Jampui tlanga serthlum huon a nih. Khawvel hriet thama an festival ropui tak khom kum tin December-January inkara an nei hlak Orange Festival a nih. Sienkhom kum 1991-a inthok khan a hriin nasa taka a fak siet leiin kum danga truck 500 chuong vel sip an tharnaa khan truck 40/50 zat chauh, huon an siemna muol 10 lai muol 3 chauhin an thar tah a nih.

Vanghmun
Vanghmun hi mihriem 800 vel umna, Jampui Hills-a sorkar hmunpui tak le Rural Development Block umna a ni a, chu chu Block Development Officer (BDO) in a thrut a. Kum 1996-a inthoka tu chena BDO um tah mi panga lai T. Darlong chauh naw chu Debbarma hming put vong an nih. Chu chun thu tam tak a hril el thei. Hi ofis-ah hin thoktu 70 laia 20 vel chu Mizo an nih. Bilding thra tak le mawi tak an bawl mup mup zing a, chu chun sorkarin Vanghmun hi sukvul pei a tum a nih ti a chieng. Tlung in inhoi zet el, New York-a khom inthrut inla inzapui um lo ding, Eden Tourist Lodge a um a, a umna hmun a fûk a, khawthlîr a’n hoi a, an vong fai bok a, chawl hadamna le fienrielna dinga duthusam tling a nih.

Eden Tourist Lodge hril tâka chun, thil dang daih hang bel sa vak inla. Hi hi Vaisam tlang bul, Indopui Pahnina lai Amerikan pilot pahnih John Beach le James Mark hai vuongna a kang leia parachute-a an inchawm thlakna, Vanghmun mihaiin February 11/12, 1945-a an san suokna kawl ela an bawl a nih. Ka hril nuom tak lem chu New Zealand-a kan um lai (1983-85) a kan ruol man thar, kum 1950-55 laia misawnaria hi tlang ngeia râp in hluoa lo um hlak Zoduhi a nih. Ama hming tak chu Majorie E. Turner a ni a, pasal a nei hnungin Mrs Majorie Dovey tiin an ko. Turner sungkuo hi kristien sungkuo thra, hausa tontaw, New Zealand-a an khawpui lien tak Auckland-a longchawlna hmun Auckland Bay po po khom hi kha hma chun anni ram vong a nih. Chu sungkuoa inthoka seilien nunghak chu Tripuraa misawnari dingin a hung inpe ngat a, a hun tam lem chu eini mihai lai ram pilrilah a hmang a, Lusei tronga Holy Bible an inletnaa khom a kûl a tâia inhmang a nih. Auckland-a kan zin zatin kan sir hlak a, chanchin inzawt ding a hau kher el. Bu fak hmaa devotion-a sak ding Lusei trongin hla a lo sut suok diem hlak a. A hla dit pakhat, ama hriet zingna dinga a kawpi khom ka kol thrat chu “Ni tinin ka ngai che” ti hi a nih. Vanghmun khuo kan chuong suok hin ka lungrilah Zoduhi hi a hung inlang vang vang a, a umna hmun ding lai awm chu ka dap kuol a. Hi tlanga a um lai chanchin threnkhat chu New Zealand Baptist Missionary Society-in Centenary an hmang truma an lekhabu buotsai TOWARD THE SUNRISE: THE CENTENARY HISTORY OF THE NEW ZEALAND BAPTIST MISSIONARY SOCIETY (1885-1985 (Part 2) a khan ama ngeiin iemani zat a ziek.

Rulchukkawna BDO Office kan tlung chun J.D.Mawia le a thokpuihaiin mawi tak le inzaum takin, thingpui ruoi buotsaiin, Zoram khawvel lungril le thlarau putin, an mi lo lawm lut a, mani taptebul tlung ang elin ha a dam song song el. Kan tlungna ding khom Eden Tourist Lodge-ah an mi lo ruot diem bakah kan fak le dawn ding le zana tlang inkhawm prokram chenin fel takin an lo buotsai vong bok a. Chu el khelah, kan fena taphota hma thruoitu ding Police Escort an mi pek bok a, an fel chungchuong ngei el. Chu chu a nih Zoram khawvel danglamna chuh.

Vangneia siemin, hi ni hin Jampui-Sakhan Baptist Association palai poimawhai po po an hmunpui Vanghmuna an lo ko khawm ni a ni a. Chu inkhawma chun kan khuo Pherzawl High School-a hung kai ve, ka pawlpui R. Chhuahkhama a um thu an mi hril a. Ama hin R.C.Khama tiin a hming a ziek ta a. Inchibai malama thingpui dawn tlang dingin Committee chun an mi hung fiel a, kan fe nghal a. Chu taka chun kum 55 hnungah ka lekha inchukpui Khama le ngei khan kan intong nawk tah a nih. Ama khom zirtirtu sina inthokin a lo penson ta a, sienkhom a hmel a la pei nawh. Zoram khawvel hmun hrang hranga ka’n zinnaah Pherzawl High School naupang hlui ka tong rop hlak a, lawmum tak a nih. Pherzawl High School-in a lo hang thaw hlawkzie kha aw! Tu hlak hin maw….

Vanghmuna St. Thomas English Medium High School Headmaster Lalnunsang mi fiel angina inhmaw takin a sikul kan sir a, naupanghai kuomah infuina thu tawite ka hril nghe nghe a. Ka lawm em em thil pakhat chu an headmaster thu mi hril a nih. Kha hma kum iemani zat kha Jampui tlanga umhai hi lekha tieng nasa takin an tla hnuoi a, Matric tling an tlawm tiel tiel ruolin sorkar sin insang hmu phak an tlawm tiel tiel bok a. Hi sikul an trana inthok hin damtea hung leikang met metin an hung intuoi thar a. Rizal a hung thra pei leiin tu hin chu hi sikula naupanghai hin hlawsam nekin tling lo thei lo dinga inngaina lungril an hung put tah lem a nih. Chu beiseina kawl êng thralaihai lungrila tutu an Headmaster Lalnunsang le Assistant Headmistress Zothanpari Sailo le an thokpuihai hi Jampui tlanga inchukna tieng tuoithartu, an lunghluhai an nih. Ka lungrilin, “Hieng ang bok hin Hmar Biela ei high school ongropa tlu se tah hai hi tuoi thar ve nawk inla chu, lawm a va um ding de aw!” ka ti vong vong a.

Behliengsip
Vanghmuna inthokin Behliengsip kan pan a. Hi khuoa hin kum 1946 khan Middle School an tran a, chu chu 1969 khan High School-ah hlâng kai peiin a, a hmingah Jampui Class XII School an inbuk a, an headmaster chu C.Lianzuala a nih. Tlanbahrikin a sikul chu ka va sir a, a lekhabu ziek Bethlehem Arsi a mi lo rochung a, ka lawm takzet el.

Jampui Hills ka sir chakna san tak chu Watkin Roberts (Saptlangval) rongbawlna le inzom hmun le hma hmu thei taphot thla lak ka nuom lei a nih. Chu chanchin kimchang lem chu Zoram Khawvel-6 bung linaah ka ziek ta a. Saptlangvalin Senvon khuoa Chanchin Thra meiser a hung put lutna champha chu February 5, 2010 hin a hung tlung ding a ni ta a. Chu le inzom chun Souvenir el khom ni lo, lekhabu puitling buotsai mek a ni a. Chu taka chun Jampui tlang le a se vela an rongbawl dan chanchin a poimaw zuolhai bek sèk lut ka tum a nih. Entirnan, Saptlangval khan a pu Dr. Fraser thrangpuiin Jampui tlangah rongbawlna a tran a. A hmasa takin 1917 khan tirko-zirtirtu (teacher-evangelist) K.Thangte chu sikul tran dingin Raja Bahadur Dokhum Sailo khuo Behliengsipa hin a tir thlak a. Thangte diary, Saptlangval file-a inthoka ei hmu danin, April 4, 1917 ah a tlung a, April 12-ah sikul a hong tran nghal a nih. Hi hi Jampui tlanga sikul ngir hmasa tak chu a nih. Chu hmun chu ke ngeiin kum 92 hnungah ka sir ve tah a nih.

Tlangsang
Behliengsipa sikul an indin hma, 1912 khan Hrangvunga Sailo chun a rawihai in 170 thruoiin Mizorama inthokin Jampui tlanga hin a’n pem thla a, khaw thar a sât a, a hmingah Phuldungsei a’n buk a. A rawihai lai hin in 40 chu kristien an ni ta a. Khawtlang thil thawna le ser le sang thilah kristien le tien lo um khawm chu remchang nawna tam tak uma a hriet leiin kristienhai umna ding khaw thar a sat a, a hmingah Tlangsang a’n buk a. Hi khuo hi Saptlangval misawn indin Thado-Kuki Pioneer Mission (a hnunga North East India General Missiona an hung thlak) chun Rengpui Ram kâp êngna dingin hmunpuiah a siem a, a optu dingin November 1917 khan Aizawla inthokin Saptlangval kaiza vengtu H.K.Dohnun a fe thla a. Ama hi Rengpui Rama Field Superintendent hmasa tak a nih. Primary School a’n din nghal a, zirtirtu hmasa tak chu Thankung a nih. Zo hnathlakhai laia M.A tling hmasa tak Khawtinkhum, iemani chen Imphala District Commissioner sin hung chel kha, hi sikul suok hi a nih. Tlangsang sikula inthok hin mi trangkai tak tak a dang khom an suok treuh a nih. Chu chu Saptlangval rongbawlna ra hlimum tak le hril châkum êm êm laia mi chu a nih. Tlangsanga inthoka Jampui tlang, Sakhan tlang le Satikang (Chittagong Hills Tract) le Rengpui Ram hmun hrang hrang Chanchin Thra vara Saptlangval le a rawihaiin an kàp èng dan chanchin hi ngainuomum tak el a ni a, sienkhom chu chu hi taka hin ei ziek hman naw ding a nih.

Tlangsanga hin ka fe laia biek in an bawl thrat lai mek kotah lungphun a um a. Chu lungphuna chun:
PASTOR.HKDOHNUNA.
RENGRAMMISSIONARY
HMASABER1917-1923.
ATLANGSANGKOH
HRANTENHRIATRENG
NANANPHUNANI.
TIMO 6:7
THE 17.7.1931”
tiin punctuation hmang loin an ziek a, a la’n ze nek noka chu a tawp taka THE le a phun ni ni awm tak an ziek ti lo po hi chu hriet thei a nih. Ziek le tiem tienga hma ei sawn takzie tarlangtu a nih. Tu laia ziek dan hmang chun: PASTOR DOHNUNA, RENGRAM MISSIONARY HMASA BER 1917-1923. A TLANGSANG KOHHRANTEN HRIATRENG NAN AN PHUN A NI. TIMO 6:7 THE 17. 7.1931” ti ning a tih. Timo ti hi 1 Timothe 6:7 a “Khawvela hin ieng khom ei lutpui naw a, ieng khom ei suokpui thei bok nawh” ti an lak a nih. THE ti ruok hi chu Thessolonika ti ding ni inla a phun ni an ziek bok si a, ka bo map a nih.

Lungphun bul ela hin Jampui tlanga serthlum kung hmasa tak ni thei hiela hril, H.K.Dohnun phun, a phun hmasa tak zunga inthoka hung inchor suok chu a la ngir zing a, testimawni ropui tak a nih. Dohnun hi sumdawng mi, misawnaria a fe suok hma chun Aizawla hausa taka hril a nih. Misawnaria a fe suok dingin a sumdawngna chu a Pachhunga an rochungtir a, Mizorama mi hausa hlun sungkuo Pachhunga & Sons tihai hi an hung nit ah pei a nih. Kum 1923-a Lakhipur (Hmarkhawlien) tienga Dohnun a’n son khan Rengrama an thei ching chi a hawn tung a, an chìng a, a thra nuom èm êm a. Rengrama inthoka a hung hawn a ni leiin ama bokin “Rengthei ti el ei tiu” tiin a hming thar a phuok a, chu hming chu a hung put tah a nih. Hi thei hi Hmarkhawlien le a se vela chenghai fakzongna hnar tak a hung ni tah pei a nih.

Dohnun hriet zingna dinga an lungphuna inthoka hmar tieng hla rak loa hin muol bawk a um a, chu chunga chun rangva in hlui le insik vangin pakka in thar an bawl a, chu hmun chu Dohnun in hmun hlui a nih. A kot chang tieng chun in pakhat a a um a, chu ina chun kum 83 mi a lo um a, ka va chibai a. Ama chu Dohnun inson hnung kum thuma pieng ni sien khom, an tuola in chu Dohnun umna hlak in a ni ngeizie le a hnungin Pastor Lienhmingthang le a hung thlaktuhai khomin an hung hluo pei thu a mi hril. Hieng ang hmun hi Zoram khawvela mellung poimaw laia mi an ni leiin a hlutzie hre a, thrang la hung thar pei haiin an chengna muol le tlanghai hi an pi le pua inthoka an ram ngei a nizie hre chieng a, an humhal pei theina dingin lekhabuah hlu lut a, inchik a, biek in le tlang inkhawma hai chen an poimawzie inhril non rop hi thil thra el ni loin thaw ngei ngei ding thil a nih. Ei histawria Pathien kuthnung chieng taka ei hmu theihai an ni leiin inza a, humhal ding an nih.

Phuldungsei
Tlangsanga inthok hin Sabuol khuo sun pelin Raja Hrangvung Sailo khaw indin hmasa tak Phuldungsei kan tlung a. Mani khaw hlui sir ang elin ka lung a sukleng tlat chu tie! A hmaa ka hril tah ang khan, hi khuo hi 1912-a indin, Jampui tlang le a se vel, abikin Sakhan tlang dunga kristien sakhuo a hung lutna kotsuo a nih. Raja Hrangvung chu 1943 khan a thi a. Phuldungseia hin a lungphun feet 13-a insang a um a, chu taka chun, “Hriatrengna Raja Hrangvunga Sailo (1887-1943) Manga thlah ziding, Suakpuilala tupa Sailianpuia fapa Hrangvunga Sailo, kum 1887-ah nupui Lalhmingliani Sailo, Tlira fanu neiin Serhmun khuaah a lal tran. Kum 1906-ah kristian a ni a, bawih 120 a chhuah. 1912-ah Tripuraa Phuldungsei khua dinin Tripura ramah Chanchin Thra puluttu a ni. Huan siam tui mi a niin 1914-ah serthlum, 1920-ah thingpui leh coffee Jampuiah ching chhuaktu a ni. 1920-ah Tripura Maharaja-in ‘Raja Title’ a pe. Fapa 5 leh fanu 5 neiin ni 27 May 1943 zan dar 7:30-ah Lal Isua hnenah chawl turin khawvel a chhuahsan ta” tiin chipchier takin an ziek. A lung an phunna hi ama an phumna thlana inthoka meter sawmnga vela hla a nih. A chanchin chieng lema sui nuomtuhai chun Rualchhinga buotsaih ‘Raja Hrangvunga Sailo’ (2002), Zairemthanga ‘Tripura Mizo History’ (1992) le Zoram Khawvel (2000) tiem ngei dingin ka ditpui.

Tripuraa tlang insang tak Mizoramah
Phuldungseia inthok hin Tripura rama tlang insang tak Betlingchhip tia an ziek, Lusei tronga ‘Behliangchhip’, Hmar tronga ‘Behliengsip’ ti chu sir dingin kan fe nawk a. “Mizorama dil lien tak chu Burma ramah a um” ti ang khan, Tripura rama tlang insang tak hi Mizorama um a lo ni tlat el! Hi tlang kai tung hma hin kawn a um a, chu taka chun hmawng thing a um a. Mi thruoitu Raja Hrangvung tupa hril dan chun, hi kawn hi ramri kawn, Survey map-a chun Tripura le Mizoram inramrina a nih. Hi dungzui hin ‘Behliengsip’, feet 3200-a insang, Tripura rama tlang insang tak le a se vel ram hi Mizoram sunga mi a nizie inhmai ruol a ni nawh. Chuong chu ni siin, ieng leia mi ramah a lut tah daih si? British hun laia survey an lo thawna rikawta inthoka sukchieng a ngai a nih.

A ieng khom chu ni sien, Behliengsipa hin Tripura sorkarin khawthlir (look out tower) insang ve tak an bawl a. A kuola pakka taka an bawl a nia chu thli a hung hrangin a’n sawi dul dul a, lirnghing sawia a mi sawi a ni leiin lu a sukhai nuom khop el a. A chung inkhumna rangva khom thliin a hawk zo vong tah a. Chu taka inthoka thlang tieng ei zuk thlir chun Sakhan tlang dung, hla sak thiem hmingthang, Edwin Rowland-in ‘The Girl Singer of Tiperrah’ tia a chanchin a ziek hiel Kami hai tuollengna hlak chu a’n lang a. Lal tawrot le nunrawnga hmingthang, Sibut-in inthawina dinga siel anga Darlaipui a sun leia a nuin,
Sakhan tlang khi lam ang ka en,
Ka tuai Darngovi sial ang a tlukna

tia trap hla a lo inzawt khum tlang ngei kha a nih. Hi tlang hi Zo hnathlakhai tlang le khawzawl lo ni hlak sien khom, kum 1997 laia Mizorama Tuikuk (Riang) chenghai chungah harsatna an siempek lei le chu buoina siperin a kang kai pei leiin lo thei loin Zo hnathlakhaiin an rausan a hung trul tah a nih. Chu Sakhan tlang dung, pi le pua inthoka ei ram, mi rama inchang ta si, romei paw riei hnuoia lungleng taka bok chu inpam takin ka thlir vong vong a. Thil dawn tawi, mi tawrot tlawmte thilthawin thil a hang kang siet nasat theizie dam chu poiti takin ka ngaituo a. Kum 2003 chawhma laia Khawbon tlang bul Chekarcham hmuna hnam valantiar inti pawl, dumbel tong neka dawn tawi ruol tawrot taka an chet leia a hnunga harsatna namen lo tlung tah le la tlung mekhai dam hi entirna thra tak a nih.

Sak tieng hang thlir inla, Mizoram, Mamit tlang phei chu romei karah an inlang ruon ruon a. A tlak tieng chuonhnuoi muol hrang hranga chun lu chep kawk ang elin a khattawkin vachap hmu ding a um a. Chu chun pipu huna inthoka ei fakzongna thlak loa la sunzom zing pawl ei la tamzie le laptop le tuthlaw sivilaizeson inkara intang buoi ei la nizie chieng takin a mi hril a. Eini neka tam lem daih mi nêk zingtu hnam dang kara chenghai hin ieng chen am ei dai ding tihai dam chu ka ngaituo neu neu a.

(*Editor's Note: Pu Keivom, a retired Indian foreign diplomat is a respected Hmar Mizo litterateur. This article was written by him on March 26, 2009 at his home in New Delhi)

Post a Comment

Comments not related to the news or article may be deleted.

Powered by Blogger.