Halloween party ideas 2015

By Pu Zarzolien Keivom, Noida.

Ni khat chu ka ning a’ntel khop el a, ka hun liem ta hnunghai ka ngaituo kir neu neu a. Chu lai zing chun ka naupang laia inthoka voisun chena hun ka lo hmang liem tah po po chu a hmatiemin ka hmabulah a hung inphar duoiin ka hmu a. Thaw ding thaw loa thaw lo ding ka lo thaw lem tam tak ka hang hmu chun ka hun liem tahai ko kir thei ni sien ka nuom hlie hlie a.. Chuong ang chu lo ni lem sien ti ding ruok hin a sip el si a. Pathien kona ngei changa unau Meiteihai laia rong ka bawl ve lai dam sinema en ang ela ka hang en chun lawm puma Lalpa rong ka lo bawl nawzie ka hmu a, phut thar nawk thei ni sien ti ka nuom ngawi ngawi el a. Chu chu lo thei ta hrim khom ni sien, ka ngirhmun le ka tha khoma a tlin ta nawin ka hriet a, poitinain ka sip ta treu lem a. Ka ningintel luotin ka sahal a, hnuoi ka en leh ka bei a dong a, van ka en leh a’nsang bok si.

Chuonga beidong taka kan ngaithlep el lai chun ka na bula mi hung beruktu um ang elin rawl innem dieiin, ‘‘Ka naupa lawm puma ka rong i bawl theina dingin ram lien duoi el ka pek zing che an nawm’ a hung ti a. Kei chun, ‘‘Lalpa khawlai am ie?’’ tia ka hang indon chun, “I nauhai le i tu le tehai kha i hmu naw maw? Lawm puma ka rong i bawl theina dingin i nuhmei khom natna khirkhan tak takhai tuok hlak sien khom ka sukdam pei a ni kha. In venga i ruol tlakpuihai kha hang en ta! Nanga anga hrisel le hrat an um der le. I ta dingin ka naupa nei sun ka pek che a. Chu bak chu an le! I pi le puhai thranga inthoka in la nei ngai lo rothil khom tam tak ka pek sa che an naw? Damsawtna khom ka kuta um a nih, ningtelna ding san hrim i nei le” a mi hang ti zet chun ka lawm bok, kan zak bok a. Ka mamaw po po Lalpan a mi pek naw hrim a um nawh ti ka hang hriet suok zet chun,

“Lalpa lungawi kum thu puong a,

Pathien phuba lak ding thu hril a,

Lusunhai thlamuong ding dam,

Ziona purdohai hnem a,

Vut neka par thri inhlitir lem a,

Sunna neka hlimna hriek nal a,

Ngui muchukna thlarau neka,

Inpakna silfen pe lem dingin,

Lalpan ama chawimawina dinga,

Felna saisaw thing a phun an nih” (Isai 61:2&3)

ti Isaiin a lo hril ang el khan, kei khom Lalpan ama chawimawi a, lawm puma a rong bawl dinga Krista thisena intlan ka lo ni zing a nih ti ka hang hriet suok nawk pei a, ka ningtelna po po chu voi le khatin a hung re ta duok el a nih.

“Hi tlanga kher naw khom Jerusalem tlanga kher naw khom…….” tia Isun Samari nu kuoma a hril ang el khan, ram thim tia ei hriet lar hmun le ram chauh hi ringtuhain rong ei bawlna ding nin an lang nawh. Chuong nek hmana poimaw hmasa lem chu mani insung seng hi ni lemin an lang. Mathai 5 :16 ei tiem chun , “chuongchun thil thra in thawhai chu min hmung an ta, in Pa vana mi chawimawi thei an tih” ti ei hmuh. Pastor Thangngurin “Ringtu laia suolna lei khom hin ei Lalpa hming an hril pawi zo ie” a lo ti mathlawnlo ang khan, a sukdiktu chu Pathien ringtu intihai ma hi ei ni nawk pei bok, a poi khop el. Pieng infuk lo nun a hlim thei naw a, an rongbawlna khomin Pathien hming a hril pawi hlak. Nu le pahai hi mani insung sengah Pathien rongbawltu ropui tak ei nih ti hi ei inhriet chieng zuol a poimaw tak zet a nih.

Ei upa deu deu a, inchuk ding ei hau deu deu. Tu le te ei hung nei pei a, rongbawlna ding a pung nawk deu deu. Tita 2:2 a chun, “Putarhai chu insum thei, inzaum, inthunun thei, ringna indik chel, hmangaina nei mi le mi dawthei ni dingin infui rawh” tiin Paula chun Timothy a hril a nih. Putarhai chu mizie le nungchanga Lalpa rongbawltu an ni ding a ni chuh. Insum thei ti ringot nek chun iengkima insum thei nihai sien chu inza an va um zuol awm deh! Tulai chu ringna chi hran hran a tam ta a, mi piengthar indik tak ti nekin ringna indik chel tlat mi ti hin a kawk fuk lemin poi a tawk tlawm tak awm ie. Hmangaina nei mi le mi dawthei ti khom hi Krista Isu lungril ang put mi ti inla suol naw tak a tih ring a um. Filipi 2:6-8 ei hmu ang hin. Kei a ziektu ngei khom hi putar pawla zel ve thei ka ni ta a, inchuk ding ka la hauin rongbawlna ding ka hau char char ngei ie!

Pitarhai khom lawm puma Lapa rong bawlna ding an hau ve khop el. Chet danah mi inzaum ni ding dam, mi hrilsiet ching lo ding dam, uoiin he mi ni lo ding dam le thil thra inchuktir ching ding dam an nih. Pitar mi dem ching deu, koham le hnukinrawl, zawlro hril ching deu le khel hril hmang deu dam hi chu inza an um nuom naw awm khop el, Pitarhai chun nupui tebophai chu an pasalhai le an nauhai hmangai a, mani invong thienghlim ding le insung khawsaka inhmang rim ding dama infuitu an ni ding a nih. Chun ngilnei taka um ding le an pasalhai thu awi dam inchuktir ding an nih. Pitarhai chu nungchang le chet dana mawi tinreng kengkawa anni neka naupang lemhai chu thil thra tinreng thaw dinga kawkhmu chu Pathien rama an rongbawlna a nih. Nupa kara hmangaina sukdeta insomdawl tuohai khom hi ringtuhai thaw ding hrim a nih.

Thralai inchuk mekhai khomin Lal rama ei rongbawl ve nahai hi ei hriet chieng ding a nih. Ruol lai inzel thei naw chang dam um hlak a tih. Mi threnkhatin piengthar lo ang hiela ngaia thingpui le bei anga an hme chang che khom um hlak a tih. In ngaisie el ngai naw rawh. Tirko Paula khom a hang piengthar zet khan chu ama hmaa ringtu lo ni tahai lai khom a fe el bik le. Arabia thlalerah a khat chauin Pathien thlarau thienghlimin an trening tir a ni kha. Chuleiin a rongbawlna khom kha tirko danghai nekin a ropuiin a turu bik a, ram khom a lak lien reng a nih. Thralai nang khom Pathienin a rama ding le hnam ta dinga an trening tir lai che a nih ti theinghil naw la, Arabia thlalera trening i nih ti inhre zingin lawm pumin Lalpa rong bawl lem rawh.

Ar that dan chi khat chau ni nghal lo, Kohran rama rongbawlhai chau hi Lalpa rongbawltu an ni bik nawh, sorkar sin le kompani, a dang danga sinthawhai khom hi Pathien rongbawltu misawnari vong ei ni leiin mani sin sengah thafan tak le ringum taka thaw dingin Lalpan a mi dit a nih. Daniel khom kha kum sawmsari lai lal hrang hrang Nebukadnezzar hai, Belsazar hai, Daria hai le Kura hai hnuoiah ngirhmun poimaw tak chelin sin a thaw a nih. Kohran thruoitu threnkhatin lawm puma Lalpa rong bawl aruongin lungawi lona le chier inthluokna ding an zong hlak leiin Setanin remchanga lain Pathien kohranhai hi kei darin pawl dang dang an dinpui hlak. Chu chu mi threnkhatin remchanga lain nuorna ding zongin pawl dang zuonin ei invir buoi nuk nuk zing el chu an ta hih. Timothe 2:4 a chun, Sipai chu a hotu suklawm dingin khawvel thil dangah a’n kei buoi ngai nawh, a ti a. Tu lai ringtu, Krista sipai intihai hin kop le kai ei hau hle hlak niin an lang. Ei miziehai hi bansanin Hmar nauhai hin lungruol takin, pawl bansanin, lawm pumin Lalpa rong bawl tlang zai rel thei inla chu, Pathien lawm a ta, eini khom lawm bok ei ta, ei ram ei hnamin hma sawn a ta, Pathien ram khom lien duok duok a tih.

Ram po pohai,

Lalpa chawimawiin hlim takin khek ro,

Lawm pumin Lalpa rong bawl unla,

Hlasak pumin a hmaah hung ro. (Sam 100)

KEIVOM RUN (Greater Noida)

2 February 2015.

By Lalremlien Neitham

Ei Hmar chanchinbu neisun "HMASAWNNA THAR" ta dingin rotna ka hung siem nuom a, HT chanchinbu leh inzomna chuong taluo in nei naw lang khom kan hnikna lei chauhin hi rotna hi ka hung siem a nih - offset printer man ding Rs. 5 lakhs bek mamaw a nih.

A bul tranna dingin kei anthokin Rs. 10,000-in loan (without interest for at least 3/5 years) thrangpui ka nuom a, mi dang dangin inzam ei thrangpui ngam ding? Mi 50 chauhin 10,000 seng a hlawk umlo le beisei dang nei loin ei thrangpui ngam dim?

Hi project thiltum (Rs. 5 lakhs) hi February thla sung ngei hmu suok thei inla nuom a um.

Tlawmngai hai hming chu a hnuoia hin tarlang pei ning a tih. A tlawm tawp-ah Rs. 10,000:

1. Lalremlien Neitham (lalremlien@gmail.com), Shillong - Rs. 10,000

Note: Comment-ah in ngam zat (Rs. 10,000 chuong) hung hril inla, lo update pei ka tih. In phone/mobile no khom hung inchuon inla, hung contact el ka cheu.

l-keivom_robert_l_sungteBy L.Keivom*

Grab the broom of anger and drive off the beast of fear. -Zora Neale Hurston

Cher cher mai a! Tuta truma Delhi Assembly inthlang chu a nasa! An phǐt khu rum rum a, an ri a so inlĕt a, rizal an hang puong zet chun Prime Minister Narendra Modi inrawina hnuoia BJP sorkarin India Phitfai (Swaach Bharat) an puong kha Delhi tlanga chuh Aam Aadmi Party (AAP) haiin lawmsaa hmangin, India rama party hlun Congress an phǐt fai vong a, hnĕna chang dinga inngai BJP le an sangawi zawnpui Hindu kulmut ruol khom a hlekte pathum ti naw chuh, Kristmas le Kum thar lawm trumtriek zoa uicho ruol inchu khop sarukol zat khom rĕt ding an hla naw tluk a nih. Mipui hmunphi chawi hi tri a umin inza a lo va hang um de aw!

Saptronga hmunphi tina ‘broom’ lam rik le phutphut (motor saikal) inphut le inrûm ri ‘vroom’ hi vaninrum ang deuin lung a thrawng a, hmunphi mizie leh ruok intu lo deuh a ni a. Tuta truma AAP haiin Delhi mipui ningintel kutah an du tawka chalai dinga an hang incheltir ruok hin ‘broom, broom, vroom, vroom’ tiin an ri rum rum a, tu tawk siet thei lo dinga inngaihai khomin kil le kap an deng rok rok el a nih. India hmar sak rama mi tlangmi khom a sang ruola tiem khop hmunphi chawi an um ta a, zung mumal nei lo, tui chunga inlâng mei mei tui lili (lotus) le kum tam inhlĕmna kut tehlêm lo phara mipui lo dawi vettuhai chu an hawl hmang vong a nih. Hmunphi hmanga sakhuo zalenna dal tumtuhai kut la hmang dinga dawvan lo kai pawlhai khomin, hmunphi hmangtu chu inpak an ma naw a; an hlapui tak khom Thangngur hla,

Hratnawnaah i thilthawtheina chu,

An langna ding hi i lawm a nih

ti hi a nih. Tleirawl Davida vomvir tlawm tak, thilthawtheina maka inchangtirtu chun, hmunphi tlawm tak chu daltu kut phit lengna dingin a hmang a nih ti an ringhla nawh. Tirko Paula khomin, “Ka hrât naw pha leh ka hrât chauh hlak a nih” ( 2 Kor 12:10) a ti khah.

AAP ‘tsunami’ hin thil tam tak a min ngaituotir a. Eini lai chu inthlang hun hi pawlitisian intihai, a dik taka chu ‘sumtisian’ ni lema inlang sihai rawi vokbu pek hun le ei ‘ramhuoi’ ruol an huongtau hun a nih. An hmunphi hmang khom thina kut, AK-47 a nih. Inthlang nuhnung taka thil tlung, abikin chanchin thra mansapui bangna Senvon tlanga hmuomthlum danglam, silaimu an sem thu an hril dam kha ngaituonaah a hung inlang naw thei nawh. Delhi tlanga AAP khekpui tak chu hmunphi hmanga mipui mamaw phuhruk le kawrapsan hmunhnok phit fai a nih. Eini kum za chuong kristien intihai khawvela ruok chu sum le silaimu hmanga ei khawzawl sukhnok zuol a nih. Mihaiin democracy hi ditthlangna zalen taka hmanga hmasawnna lampui sielna hmangruoa an hmang laiin, eini ruok chun inhlemna hmangruo-ah ei inchangtir zing.

Kha hma, May, 2014-a Parliamentary election-a BJP an hrat lor leia awm an dor pawng lai le an valantiar ruol le sakhuo inrui pawlin sakhaw zalenna sukchêp tum ang ziezanga khaw dang ngha thrak loa lu an lei but but lai khan iengkim chu autawmatika an kut zăla tla dingin an ring amani ding, a ramin paa a nei Mahatma Gandhi thattu chen lallukhum inkhumtir tum pawl an hung suok bakah inthlangah tu party khom anni cho thei umin an ring naw a, tling chu bêla huon saa an ngai a nih. December 2013-a Delhi Assembly inthlanga hrat tak, ni 49 chauh inlal hmana tla nawk AAP chu er thamah an ngai nawh. Kum 15 zet inlal zom Congress Party hlak 2013 inthlanga puon triek hnawla mipuiin an hnawl le an kut phar khom inhlemna kuta an ngai tah, voi boa bo hri dinga mi tin ngai an nih. A tu party khomin cho sien, Modi inlarna thlipuiin a cham loa a nuoi hmât vong an ring a nih.

Thaw fu inti deua Chief Minister kandidet dinga India rama nuhmei IPS hmasa tak Kiran Bedi, kha hmaa AAP thruoitu Arvind Kejriwal le lo inthlop hlak, a hnung tienga en chun nuhmei a nih ti hriet ngaina um lo, sari neka kekortluon bun thlang lem, a sin tak neka ama inthè larna dinga thokrim nasa lema hril, uniform-a RSS hai uniform khaki hmang hlak, nuhmei ni si pasal anga khawsa tum, Zo hnathlakhai chun nu-palè an ti nuom el ding mi, a bau a ka tah chun inchip nawk nachang hre ngai lo ang ela hmŭr pilip an hang hmathĕ hnung lem khan chuh, tling saa inngai an nih. Chuonga an thaw chun mipui so them fŭkah an inngai a, an chapati beng khom a lien sot. Party dang du tawka hnuoisie le chungdel dingin Prime Minister le a dorzona tiem Minister ruol, an MP za neka tam an hung inthok suok a, an kampen hut hut. Hieng tluka State Assembly inthlanga inchungdelna le inrîkrapna hi India zalen hnungin a la um ngai awm nawh. BJP-hai ‘Gangnam Style’ ve a ni el thei. Sienkhom, a thok nawh. Mipui so inphut dan an hriet nawh. An hisapna pop o kha an ta dinga tûr (poison) a nih.

Rizal an puong ni khan chu an hnăr an hmu vù vú niin ka hriet. An tiem sawt deu deu a, an vǐng deu deu a, lawma innuia ha inlang ni loin, an muolpho beidongin hul deuin an pê trŭi a, hmŭr inchîp nachang khom an hriet ta naw amanih aw ti dingin an um. Hnâr hnuoiah trongna a bo nawh ti ang khan, an spokesperson-hai ruok chun inhril hlip an thiem el. A mak nawh. Chu chu pawlitiks vok buola intâlhai thiem zawng tak a ni hrim hrim. Sienkhom, sihal grep lo phak lo anga, “Grep chu a thûr èm!” an ti ve ding a ni dĕr nawh. An ti palh chun pawlitisian an ni nawh tina a nih. A san chu, ieng kong le lam khom hmanga ban thlak an tum chu thuneina grep a nih. Chu grep-a chun thilthawtheina a um. Chu chu a nih pawlitisianhai po po thil hnot chuh. Thi leh thi, dam leh dam.

Eini ram tienga inthlang le Delhi tlanga inthlang hi a kalhmang inang sien khom a tak rama chuh sun le zan ang deuthawa indanglam a nih. Delhi tlanga chuh mani vote mani ngeiin kandidet ei dit tak ta dingin ei thlak a, ei ram tienga hril kai rop, mi dang inthlakpek ti hi a um ve nawh. Chun, chu party, kha party ta dinga thlak dinga inti-luina le invauna a um ve nawh. Inthlang po po hi party dit dan zawnga fe a ni laiin, a thlangtu tam tak hi ieng party-a khom thrang lo, kandidet thu chel le khekpui an pom le pom naw zira vote thlak an ni leiin, mi thra le fel thlang theina remchang a um. Chu dungzui chun party tinin mi an hip theina dingin kandidet fel le thraa mi ngai an ruot a trul a, dan anga inthlang a fena hmuna chun sum, tharum le inrîkrăpna hmanga tling tum pawlin hmun an chang tlawm tiel tiel a nih. Chu hmuna chun a nih mipui rorelna dimokrasi ei ti hin umzie a nei a, mipui dit zawngin thil a fe thei bok. Chu ngirhmuna inthok chun a nih tuta truma Delhi Assembly inthlang hin umzie inthuk tak a nei chu nih.

Delhi a’n sim pha chun India ram bung tin a hritlang hlak angin, tuta truma AAP-in hratna a chang hin thu sei tak a hril ei beisei a nih. Tuta sorkar laipuia rorelna cheltu pawlin sakhaw dang betuhai ngirhmun sukchep tum ang ziezanga an rawihaiin hmun hrang hrangah thil ditum lo an thaw thu hrila um hi Delhi tlanga inthlanga AAP hmunphiin an phit leng deu vong hin India ram bung hrang hrangah ra thra a hung insuo hi India ram hmangaituhai beisei le hmathlir a nih. India hi ram khatah ei inhung khawma chu hnam khata lungruol taka ei inhung khawmna ding chun kum tam tak a la ngai ding a nih. Chu lampui dal tumtuhai chu a tu hnam le sakhuo khom ni hai sien, dodal a, hnawl a, AAP hmunphi hmang ang hi hmanga phit leng ding an nih.

Hi artikul hi ka ziek laiin Ramlila Maidan-ah AAP Chief Minister thar Arvind Kejriwal le a Cabinet Minister haiin Intiemkamna (Oath Taking) an nei mek a. Intiemkamna a nei zoin mipui nuoi chuong hung uoptuhai kuomah thu puitling tak el a hril a, an hlim ri a so vel el a nih. A hril laia lawmum ka ti tak chu “mi rethei le hausa, chunghnung le hnuoihnung, sakhaw tin zuitu le a mimirin AAP an thlop a, hi sorkar hi anni sorkar a nih” a ti chu a nih. Kha hmaa hmusit le deusawtu, party inbuk hlep hluphai kha khaw lai am an um zo ta a? Rukru angin an inrel hmang a, ui hmur vuok angin kil karah to chipin an intom a, intum tuoin, anni le anni an inrum khum. Dimokrasi hi hmang thiem chun a lo va hang thra de aw! Ieng lai khoma zangkhuo inbungbutir theina mipui kutah a um ti hih pawlitisianhai hin hre chieng zuol hai sien, mipui rong bawl dinga thlang tling an ni angin an rong thra tak le indik takin bawl tah hai sien nuom a um khop el. Mipui khomin hmunphi thilthawthei cheltu an nizie hi hre chieng zuolin, hlemtu le an chan ai farutuhai chu phit hmang raw hai se. Chuongchun, seramu ei thur thei chauh ding a nih.

Delhi chalo…Hai re hai! (February 14, 2015 Saturday).

By Lal Dena*

Ei tawng hi a mawia, a mawi ang huin mi tam takin ei ziek suok zo naw lem a nih. Chun, ei tawng ri suok ang tak khawmin ei ziek dik naw bawk. J.H.Lorrain le F.W.Savidge-in Lusei tawng ziekna dingin Roman hawrawpa inthawkin hawrawp an hung siem suok a. Hmar tawng ziekna khawmin ei hung hmang ve el an tah. Ei tawng hi chik taka suihtuhai chun tuta ei alphabet hmang hai hin ei tawng ri dang dang hai an represent zo vawng nawh a, belsa tulin an hril hlak. Chu tieng pang chu la maksan hring ei tah, ei tawng ziek dan dutui nawk zuol ei nuom leiin, in lo ngaituo ve dingin atlawm azawng ka hung thursuok a nih.

1.Prose tawng le poetical tawng thlier hrang: Thutluongtlam tawng (prose) le hla tawng (poetical word) hmang pawl naw thei ni sien. Mi tam takin Hmar tawng ziek thlum an tum pha hla tawng an hmangsa nuol hlak. Kei khawm High School ka kai lai chu love letter ziek chang hla tawng ka lo hmang nasa ve hle hlak. Zan thla varin eitukver a hung khaw a, khawsawt lai tak love letter ei heih ziek lem chun hla thu’n (poetic word) a tiel buoi naw thei nawh: “Dittak, vawizana sawrlothlapui var kha I lo hmu ve ngei ka ring a. Ei kar tluonglam ang hla sienkhawm, singmit bek chu sawrthlapuiah khin dar ang an intawng ka beisei. Tawnmanga bek buon ang ei inpawm duoi rawiin ti’n laikhum bel zai ka rel tah a…” A tiemtu chun thlum ti mei a tih. Khi thu ziek khi hla tawngin a tiel buoi nasa hle. Alexander Pope-in “prose runs mad”a ti ang pawl ning a tih.

Hmar tawng hausakna pakhat chu prose tawng hran ei nei a; hla tawng hran ei nei bawk a. Prose ziek hrim hrima hla tawngin a tiel buoi ding a nih nawh, dan lo a nih. Indik si lo ei ching zawngsak pakhat dang chu “thi” hmangna dinga hla tawng “fam”ei hmang kher dam hi a nih. Saptawng a “late” lamtawi (L) mi thi tah hai hmingbulah ei ziek hlak a, hi hi hmang ve el inla. Hmar tawng khera ei ziek nuom leh thi tah ti aia (T/t) hmang el inla. Thusep chu thusepin fe sien, hla chu hlain fe el raw se. Amiruokchu, ei thusep ziek thlawptu le kawmmawitu dinga hla chang laksawng ruok chu a pawi nawh.

2. “H” belna dinga H bel: Ei tawngah hin “H” belna ding a tam em em. H bel loa kawk dang, H bela kawk dang daih neih tam tak a um. Entirna: bau (bufakna bau), bauh (ui inbauh, mi bauh), chau (hrat naw), chauh (thil tlawm hrilna), chai (sukdar), chaih (siel chaih/lekha chaih), dai (huondai), daih (huntawk). Deu (hmusit)- Mi deu ching naw rawh. Deuh: Ni tin Isu ka lungrilin ka hmangaih deuh deuh a. Ruola, ka pawisa chawiin a daih nawh. Dai bulah kan zun huou huou. Mi’n an ko che chun inhawi vat hlak rawh. Ei tawngah thumalhaiah a bikin vowel-a tawpah hin”H” belna ding tam tak a um. ; etn: ai, ei. Au-a tawp haiah hin a thu izira h belna ding a tam.

3. William Pettigew style-LH/OU: Rev William Pettigrew khan thilthaw suol tam tak neih sienkhawm, thiltha tam tak a thaw ve tho. Meitei, Tangkhul le Thadou tawnghai kha a lo thiem em em a. Hieng tawng pathumhai grammar khawm a lo siem a; vawisun chena linguist-hai rawn tak a la ni zing. Linguistic research tienga a thaw hlawk leiin Royal Asiatic Society-ah member inza um a kai hiel. Eini’n HL ei hmangna po po-ah hin Pettigrew chun LH a hmang lem; entirna Lhungdim. Eini chun Hlungdim ti’n ei ziek lem. Nasal sound-a inthawka suih khawmin Lhungdim tia ziek hi an dik lem a nih. Chuleiin, hl ei hmangna po po hai hi lh hmang lem a awm. Entirna: Hi ka thutak le ka lha ni sien.

Pettigrew-in Meitei le Thadou-hai ta dingin O aiin OU a siempek a. Entirna: Thoudam, Thoubal, thounaphaba, add. Thadou hming le thumal khawm O aia Ou hmang vawng a nih; etn: Touthang, Lhouvum, Sitlhou le add A thenin thluktawia AW aiin Saptawnga O ei hmanga. O hmangna hrim hrim thumal hran tam tak ei neih bawk a. Thluktawia AW aia O ei hmang ta si chun, O hmangna renga hai OU hi hmang law law lem inla. Entirna: Khoubak an sang. Mi pou pou hlouhna ang an nih, add. . Eini lai mi thenkhatin Pettighrew style hi an kawpi ve a, Zote tia ziek dingin Joute ti’n an ziek hlak. An hming chu an nuom nuomin ziek raw hai se.

4. G.A.Grierson style MH: Linguist hmingthang G.A.Grierson chun Linguistic Survey of India-ah hieng ang hin ei hnam hming a ziek ei hmuh a: MHAR. Heih suih chet chet tu’m, a lo indik lem a ni naw maw? Ei tawng thumal tam tak hi hnar ria inthawka a lamrik ziek suok chun mhar, mhangaih, mhasiel, add, tia ziek lem ding ni awm tak a nih. MH ang bawka hmang ding LGN a um nawk a. Mizo Tawng Chikna ziektu Prof Zuali Chhangte, Linguist Expert khawmin “ngha, ngat, nghawr, add” a ziek hlak hai hi H a hmasa ding a nih a tih,etn:“hnga,hngawr”le add.

Hi ruol ruol hin HR ei hmang hai po po khawm hi RH ni lem awm tak a nih. Welsh mihai chun eini’n HR ei hmangna po poah RH an hmang lem tlat,etn: Rhiannon Eini chun Hriannon ti’n ziek ei tih. Thumal hieng rhietna (hrietna), rhawk (hrawk,), rhat (hrat), rhiemrhei (hriemhrei), add, ti hai khawmhi R a hmasa lem ding ni awm tak a nih.

5. T hnuoia sunhang aia TR/tr hmang: Tulaia ei chaih vet t hnuoia sunhang aia TR (tr) hmang hi zuk suih met ei tih. A hmaa ei hril ta angin, Pu Buong-hai ruolchamin ei tawng lam dikna dingin AW (crawl) , CH=chaw, NG=eng an mi lo siemsa pek a. Hi hawrawp pathumhai hi an lang dana Roman hawrawp pahni siekawp ni hai sienkhawm pakhat an nih a, ri khat an neih bawk, a hmangnaah khawm fe kawp peiin ei the ngai nawh. Entirna: Aw chawlna ram ngaiin kan rum. Hi taka aw, ch, ng hai hi an karah hawrawp dang tla zep a um nawh. A san chu hawrawp pakhat an ni tlat leiin.

Hieng ang bawkin T hnuoia sunhang aia TR (tr) hmang ei tiu; TR/tr= tri. Tuhin chu Aw, Ch le Ng-haiin ri khat an neih ang bawkin tr hi tri a ni tah, ri khat chauh neih hawrawp a nih ve. AW, CH le NG pakhat an nih a, the loa, ei hmang ang bawkin tr khawm pakhat, ri khat neih tri a ni leiin the loin ei hmang ding a nih. Entirna: Ka phing a tram. Kristien, trawngtrai zing rawh. Trhangpui ngai hai trhangpui hi a trha. Hi takah hin en rawh leh, tr hi aw, ch le ng ang bawkin pakhat a ni ta leiin ei hmang kawp peih a nih. Tr ei hmang ding chun hieng ang hi hmang dan ding a nih. T-h-r-angpui tia ei ziek chun tr a ni tah nawh, a kara consonant pakhat h a tla tah leiin, an dik thei nawh. Tr hmang hi a trha, a remchang; amiruokchu trhe hran loin hmang a trha. Thenkhat chun Sap le hnam dang ha’n lam thiem naw ni hai lo ti rek an tih. Hmar tawng an lam/hmang thiem nuom chun an inchuk el ding a nih. Eini khawma Saptawng anni anga lam thiem ei tuma, ei inchuk el a nih.

Thu tlang kawmna: Khi taka point pakhatna le pahnina khi chu awlsam takin ei hmang nghal thei ring a um. Amiruokchu, point pathumnaa inthawk pangana chen khi chu an dik ti inla khawm Serhmun khuoa lunghlu zawr tum ang chauh la ning ei tih. Tu theida lo dingin eini rawi chu “kan thaw dan kher, ka ti dan kher“ti mi ei ni a; “O ti rawh” an ti khawma, “Kan in ka thlen huna zawng ‘auh’ ka ti leh tho tho ang” ti pawl deuh ruok ei nih. Linguistic subject tieng khawm eini mi ngei research scholar fel tak tak ei neih tah a. Mysore-ah Linguist Expert-hai leh khun ei alphabet le trong thua workshop dam la neih thei inla chu, ra trha la hung suok ngei a tih.

*Prof Lal Dena is a professor of history at the Manipur University and patron of Inpui.com

Powered by Blogger.