Halloween party ideas 2015

::By Pu Dr. JOHN H PULAMTE::

Tulaia Hmar Yahoo Group-a hohlimna thupuihai lai ka lungkuoi deu pahni a uma; zuk topui el ka tuma chu ka sungril tieng anthoka hnawtu um deu truna ka hriet leiin ka hung phorsuok a nih. Ka thuziek a hin tu ngaidan khom ka lakchuong nawh a; ka mimal, ka pieng ka seilienna le tuta ka ngirhmun iengkhom ka ensa chuong naw bok. Ka thuziek leia lungna le min thiemnaw an um chun poi ka ti ve thoa, a maw khom ka phur ma chu a ngai ding a nih.

I. PU CHALLIEN ARTIKUL

Pu Challien Songate’n “Hmarhai le Kristienna: Thlirna Tukver Danga Inthokin (inpak le dem bik nei loin)” ti thupui hmanga artikul a hung ziek kha kompiutar a mi ka tiem dittok lovin ka sutdok-a vel hni vel thum ka tiemsuok a nih. A ziektupa kha mimal taka kan hmelhrietpui a nia; ama anthoka hieng ang thuziek fumfe a hung suok kha ropui ka tia; nikhat thilthua a lungrila um hmawsaruma a ziek suok el a ni naw zie chu a trongkam le thuvai thlak dan baka a spelling haia chen hriet theiin a um. A thondar hma’n Pu Muong an edit tir hiel amani ka lo ti deu thuok a chu Pu Muong a kuthnung thrang sien chu a thusuktawpna (conclusion) kha khang neka chang le inuoi lem met dingin ka ring angreng si.


Lekha ziek le trongbau hrim hrim a hnunga mi hril kai thei ding chun mi lunglutna le ngaiven zawng a ni a ngai ang hrimin Pu Chala artikul-in thluoi a hlaw rawn hi thilmaka ka ruot nawh. Amiruokchu a ziektupa lungril le thlekna tieng ni kherloa mani chang/thlar ditna le inhnikna lai tak chauh lo laka hrilsei rak hi chu mi puithling thaw ding raka kei chun ka ruot nawh. A ziektupa’n, ‘thlirna tukver dang anthoka’ a hmu dan a ziek a ni zie hlak chu hril tam a ngai nawh. Poisa sum thu le inzawma Hmar kohran hming pahni a hung hmetbel kha an kohran magazine-ah ziek ngeia an lo inchuon le inchuon naw thu dawn lovin a hril inhme thiem hlea ka ngaia; a thlangpuia a kohranin an thu fepui le hrillang rawn a ni thu a hung zieklang niin hadam le fiemthu inkopin ka lo ngai el bok.



Kha thu kher lo khom, Hmar kohran pawl dang danghai hlapui/hla dit (theme song) dam, Vangai Tlang dunga RPC kohranin sapthei mu an sema, ICI-ha’n lamkhuong mu sem an tum ve thu dam, world cup (football) hun laia ICI in Korea, RPC in Holland, EFCI in USA an tran zie thu khom a hun lai chu ei hril nasa hlaka, mena thlak ei um rak naw niin ka hriet bok. Sakhuona thu tiengpang a ni leiin kohran tieng mi deuhai lung chu khei deu ngawi bik ka ringa, donlettna annaw le hrilfiena hung um dingin ka lo beisei ruk deua chu a la um naw zing chu a na. Na ei ti deua chu zuk hrilfie dan ding rak ei hrietnaw leiin ei ‘utrok tur von el’ ta’m an ta ding ka hriet nawh. Ziekmi ni le ninaw thua hlak chu a ziek hmasatupa khom chuong mi chu a ni bik chuong si nawh.

Ei Hmar kohran laia poisa sum-in hmun a chang insang zie chu local, district le headquarters haia ei pastor le rongbawltuhai neka sorkar officer le thawlawm thawrawn theihai an ni zie anthok olsamtaka hriet thei a nih. Ei kohran inkhawmpui lienttakhaia thuhriltu ding khomin ei pastor le rongbawltu hai nekin sorkar officer mei mei dam ei ruot zie dam, kohrana board le committee hran hrana laymen hming tamzie anthok hai khom hin thil tamtak a kawk thei. Pastor le ramthima missionary ding interview naa board member chu sorkar officer naran mei mei dam ei hmang thu dam le ei Pastor le tirko-haiin local, district le assembly rorelnaa rawl an nei tlawm zie hai hi Pu Challien a hril hma khoma a hretu seng ei ni rawm ka lo sawna.

Lungril le ngaituona tamtak senga mi thu hung phorsuok, fumfetaka donletna ding a um dan ding amani a umnaw ding zie hre zing sia zawna le ‘reminder’ siem non sek khan thil pahni ngairuot theiin a um. Pakhatna, Magazine volume No. & Issue hriet ve chun zongsuok ve ngei tuma, a copy sie thraa hun remchangah kha thu le inawn deua artikul (a thlopna or hrilsietna) ziek ve annawle milaia trongbaua la phorsuok. Pahnina, a thu kuat kha thupuihtling lo le innghatna bo a ni zie a ziektupa kha inhriettir el khela a thuziek tiemtuhai po po kuomah kha artikul kha ‘negate’ (hrilhnuol) pek hrim hrim. A ienglem lem khom nisien kha zawna kha direct takin a ziektupa kuoma indon lem el nisien chu mitin damtlangna ni lem dingin ka hriet bok. Mimal pahni lekha inthonna midangin lo thluoi nawka, mimaltaka indiriemna le an nina le sin chelhai chen ‘destructive’ deu el, ei hril/demhai hriet ding sia hang suklang lem hi chu a hmaa lo inhmu thiemnaw sa renghai thaw dingah ka ruot top el a.

Pu Challien hin ei hnam kohran le ei thufepui dan hi a reng-a-rama a hrilsiet le a do bur el an nawa; thil iengkim hi a ‘taluo’ a ni pha chu a tira thra khom a thra kher naw thu dam, Pathien dit dan a ni le ni naw hrechieng kher lova mihriem ditdan a ni ei ring leia a bei chur chur thu dam a hrila; kohran le poisa sum thu el khela fak le dawn, inchukna, khawtlang nun le ei lungril thlekdanhai indikzan ta loa a hmu lei a lungril ruk taka a lo tuornatna thuhai a hung saksuok ve el niin ka hmu tak. A thuziek hai anthoka inchuka lo thrahnempui ei um ngei a ni ti chu a chienga; khang ang thu bok kha hung ziek belsa annaw khawma kha thuziek ang kha hung letkhup hmaka mani hmudan le ngaidan fumfe taka hung ziek ve ding midang umnawk pei inla lem chu ei trangkaipui nawksawk awm ngei.

II. MISSIONARY DAY

Missionary Day thua inselna le ngaidan inangnawna um hi a ‘day’ (ni) thuah nilovin a ‘missionary’ kha ni lemin ka ngai hlaka tuchen khom hin ka ngaidan chu a la danglam chuong ta naw zing.

Ei hriet seng angin Senvon lal Kamkholun fielna angin Sap Tlangval (Watkin Roberts) khan Manipur tlangval pahni Thangkhai le Lungpau thruoiin January 30, 1910 khan Aizawl an suoksana Senvon an pan a nih. Senvona chun Pathienni an hmanga, cham sawt dinga hung khom an ni naw bok lei khan a zinga chun Senvon anthoka suokin Lungthulien, Parbung le Taithu an hrawa Tuiruong vadung kanin Patpuihmuna an kaia, Sartuinek anthokin Tuiruong an kan nawka Mizoram an lut nawk el a nih.

Senvon an inzinna thuah ama Pu Tlangval meuin "...it took us 13 days..." a ti leiin February 5-a tlung lovin February 12, 1910 in an tlung nisien hoina tak um sienkhom, ‘13 days’ ti kha an fena chauh nilovin fe le hungna ni belkhawm a hrilna a ni lem thei bok. Iengkhom ni sien hi thua hin chu hrilsei ding rak a um ta nawha, a trul ta naw bok. Hmabiel Seminar in mawphurna an pek ang dungzuia ei historian suonvawr Prof. Lal Dena in a suidoka, pom a ni khelah HSA Gen. Headquarters in a puong ta a nih.

Senvon lal Kamkholun khan Sap Tlangval kuoma khan Pathien thu hrila inpiengthar tir dinga ngen nekin a khuoa chun skul hong dingin a lo hni chor a. Sap Tlangval Aizawla a kir nawk anthoka thla thum hnungah Aizawla a naupang chawmhai laia mi pathum – Savawma, Vanzika le Thangchhingpuia hai an involunteer a, anni chu Aizawla anthoka hung inthok suokin May 7, 1910 in Senvon an tlung vea, sawtnawte sungin Senvon-ah chun skul an hong ta nghal a nih. May 7 hi Senvon an tlung ni nilovin Senvon pan dinga Aizawl an suoksan ni a nih ti pawl khom an uma; chu khom chu kohran le sorkar meuin a namdet ta hnung a ni leiin hril vungthar rakin umzie a nei ta nawa, a trul ta naw bok.

Savawma le a ruolhai rongbawlna chun ra a hung insuo tran nghala, an hotupa Sap Tlangval khom chu a tha a fan tran nghal ning a ti, permission, ordination le certificate a nei le neinaw tieng uksak lovin 1913 khan kohran pakhat, ‘Thado-Kuki Pioneer Mission’ andin a, a kohran enkaitu ding khomin Aizawl anthok R. Dala a hung tir bok. December 26, 1914 khan Manipur sim-thlang biela khristien sakhuo zuituhai inkhawmpui hmasatak chu Sap Tlangval a rawiin Senvon-ah an neia. Hi inkhawmpui a hin chulaia rongbawltu le thribechinhai chun R. Dala chu an ngir huola, a lu chunga an kuthai an innghata an trongtraipeka ‘Pastor dingin’ an ordain thruoi el a nih. Certificate an pek le pek naw hriet a ni nawa chu an trongbau chun, “R.Dala ordain tu chu PATHIEN” an ti top el a nih.

Chuongchun, Hmar lai khristien sakhuo le ‘modern education’ chu fumfetaka inbuotsaina hranpa umlovin tran a hung nia; sawtnawte karin a kawl le kienga hnamdanghai lai an luongsuoka, 1920 lem khan chu khuo 20 zeta skul an hong hman ta a nih. An indar zau pei leiin 1923 lem khan chu TKPM ti khan a huop zo ta naw a hriet leiin an kohran hming khom Sap Tlangval chun ‘NEIGM’ (North East India General Mission) tiin a thlak hiel a nih.

Chuonga a rongbawlna thawklekhata a hung inder suoka nasataka a hung inthrang dok ta leiin Sap Tlangval chu a enkol dan ding tienga a buoi ta hlea, kohran chu sum boa enkol thei annnaw zie a hrietchieng leiin Great Britain chauh nilovin America (US) ramhai kum 4/5 sung chu sun le zana fangin thawlawm a dawla; mi thrahnemngaihai thawlawm pekkhawmhai fumfetaka enkaia a tlungna ding tieng indiktaka a tlung theina dingin London-ah British Council le Philadelhia- ah American Council a hran ve ve’n andin bok. Sumdawngna kong dang dam a dap sa a, Rengpuiram anthok thei chikhat chu a Mission hmunpui, Lakhipur le a sevela ching dingin a hung phurluta, chu thei chu Hmar trongin ‘rengthei’ ti a ni pha ta nghe nghe. Kum 1925 khan NEIGM intiempui nei a nia, kohran member chu 8000 an thling trep hman der el ta a nih.

Chuonga NEIG Mission a hung inthrang duok duoka sum le pai tieng khom an hung hnienghnar tran ding char chun Home Council tienga thruoitu threnkhat chun Sap Tlangval chu a sum hmangdan le thildangah an hung hriet thiemnaw ta tlat a; a hmuna enfietu dingin American Council Secretary HH Coleman inrawina hnuoiah mi pathum an ruot el ta a nih. Chuong mi pathumhai chun January 1929 in Lakhipur an hung tlunga; February 25-27 sung Pherzawla Presbytery hung hmang puiin thil umdan chu an ditdan le beisei angin an hung hmua, thuthlukna le ngaidan siem fel thawkhatin America tieng an kir nawk nghal ta a. Sawtnawte-ah American Home Director JC Williams a chawl tak leiin London le Philadelphia NEIGM Council pahnihai chu siem danglam a nia, Home Director le Field Director post pahnihai sukbovin Coleman chu Mission pumpuia hotu tak, General Secretary hung niin Mission thuneina po po chu ama kuta a hung um el ta a nih. Chu le inruol chun, NEIG Mission chu ‘Coleman a pawl’ le ‘Sap Tlangval a pawl’-a inthre a hung nia; a neitu hmasa, Sap Tlangval chu a mikhuol lema a hung thrang el tah a ni kha.

Coleman chu sorkar thuneituhai tieng a lo thlathlum bok leiin Sap Tlangval le a pawlhai chu kong tinrenga hnengchep an nia. An hotupa chu Manipur anthoka hnotsuok a ni chauh khom nilovin America khom a lut khap hiel a hung ni ta pei bok. Mani chan thrat lemna ding beiseiin rongbawltu le kohran member tamlem chun Sap Tlangval hnawlin Coleman a tieng an sip hmur el ta a nih. Sap Tlangval a rawihai, kohran hming an nei khom khap pek an ni leia ‘independent’ inti hrut ta mei mei hai chu kohran ser le sang an thaw khap peka an nia, khristien an ni hnungah kohran dana innei rongbawl tu ding an um naw leiin tienlai innei dan angin ‘songpuia innei’ ta ringot khom an um hiel a nih. Khanga an harsat zuol lai tak chu a ni Pastor Thangngur-in ‘milaia tiemthlak khom kan ni ta nawh’ a lo ti kha.

Chuongchun, 1928/29 hma po, Sap Tlangval kha pathien hmu deuthawa lo hmutu Tirko le kohran member naranhai chun ‘hotu/pu’ thar an hung nei ta leiin puontriek hnawlin an hnawl ta a nih. A zun le ek khom danglam bik ding hiela ring le ama zara ‘sap’ phot phot ngainatuhai khan Sap Tlangval chu anni laia chanchinthra hung phurluttu, thim anthoka var nasatak intluntirtu le sulsutu MISSIONARY ang khoma pom ta lovin RAM ENTHLATU (surveyor) ngirhmuna an trumhnuoia; a chanchin tlangpui, a rongbawlna le kutsuokhai chu uksak pek a ni ta naw leiin Senvona a hung lut ni khom chu NC Hills Hmar trong takin ‘an don ta naw’ el a nih.

Independent kohran chu 1941 anthok khan damte te’n an hung ngirsuok nawka; 1947 in India rampumin British sorkar anthok zalenna a hung hmu le inruolin sakhuo zalenna hung chawisang a ni ve ta pei leiin Hmar trong hmanghai lai chu ‘independent’ tienghai chun majority an hung command nawk ta lem a nih. NEIGM chu mingo saphaiin hnienghnar taka hun sawttak an chenchil a ni leiin burip tak el an lo ni tah. A hnungah mani trong hmang dan a zirin NEIG Mission hnuoia um zing siin Presbytery hrang hrang hnuoia inenkol dingin an hung inthre ta pei bok. Kum iemani chen hnungah North East India chauh ni lovin India ram pumpui inhuoptir nuomna lei ni ngei a ta, ‘NEIGM’ ti kha ECCI (Evangelical Congregational Church of India) tia thlak a hung ni ta pei bok. An inthre dar hlim lai Lusei trong hmang haiin Mizoram Presbytery tieng an inlawisana, 1991-92 laia Thado-Paite kara unau hmelhai um anthok Paite trong hmang haiin Baptist kohran tieng zom san hai sienkhom Manipur sorkar hrieta Sap Tlangval-in a chawm le a tir, tuoltro missionary pathum-haiin Senvon an hung lutni chu Manipur South District (a hnunga Churachandpur District) ah ‘Missionary Day’ tiin an lo inzieklut tir hman ta tho a nih.

NEIGM/ECCI hnuoia inkhai Hmar kohran chu EAC (Evangelical Assembly Church) ti a nia; 1977/78 lai khan kohran sunga inhrietthiemnawna leiin inthrena a uma, RPC (Reformed Presbyterian Church) a pieng pha bok leiin a population zawnga en chun EAC-a la um zing chu an tam ta bek nawa chu ‘kohran ziding’ a ngai a la ni zinga a memberhai khom an la nghet hle zing. ‘Independent Kohran’ anthoka suok ICI, EFCI le WMCEI haiin Sap Tlangval chauh ni lovin, a nauhai le a tu-le-te hai chen an la ngainat lai zingin Hmar trong hmanglo, NEIGM anthoka piengsuok kohranhai ta ding chun Watkin R. Roberts ti hming chun umzie a nei ta rak naw chu a nih. Hmar trong hmanghai lai ruok chu ankhattawkin ‘Missionary Day’ thuah trongbau le ziekin inselna a um deu lai zing Hmar Church Leaders’ Forum hnuoia indin Gospel Centenary Celebration Committee in Hmar laia chanchinthra lutnain kum 100 a thling lawmna Senvon khawpui ngeiah November 2010-a nei dinga thu an sukthluk hi remruot an thiem ka ti ngot el.

A tawp taka chun, ei Hmar kohran hi ei rama political party le hin inangna tak an nei ka ti thu ka zuk hrilnuom tlat. 2002-a Manipur state Assembly elekson a khan Pu Selkai Hrangchal chu RJD candidate a na, Pu Ngursanglur chu NCP, Pu Chalton ruok chu Congress. 2007 elekson a khan Pu Chalton chu a party pangngai-ah a la uma, Pu Selkai le Pu Sanglur hai hin an party an inthleng kuol thapa chu a candidate le an rawihaiin an party chellai hrilmawina le midanghai hrilsietna-ah an trong suol thrak nawh. Tuta truma MP elekson a nawk thung chu Tipaimukh A/C elekson-a candidate pathumhai hin an party ta dinga thrahnemngaitaka vote zong an um nawk thrak nawa; an party neka lungril ruk taka tran an nei lem seng niawm a nih. Ka zuk hrilna san kher chu, Hmar laia kohran inthrena a um pha pha rongbawltu le mipuihaiin kopna tieng bik ei nei senga; a hnungah ‘pawl inson’ ei um nawk tei hlak. Coleman a tieng thrang lai Sap Tlangval hrilsieta, inson kir nawk phaa hrilmawi nawk a ni’l. ICI-a um lai chu ‘tuipollo’ inti inla khom EFCI tieng ei lut pha chu ‘hi ma ma hi a lo nih’ ei ti nawk el annawm. Voisuna ngaidan ei neina le theitawpa ei hrilmawi khom hi ei kohran inkhawmna le inmatna tak a um kek el thei. Missionary Day thua ngaidan inangnawna hi tawpintai ni um naw nih – Hmarhai po po kohran pakhata ei um hma chu. Chu hun ding chun tulai thrangtharhai hin nghakhlatakin an thlir zing a nih.

(Editor's Note: Pu Dr Pulamte is the General President of the Hmar Students Association. The views expressed here are his own and not of the association he represents)

Post a Comment

Comments not related to the news or article may be deleted.

Powered by Blogger.