Halloween party ideas 2015

::By Pu L KEIVOM, Inpui Columnist::

Kum 2008 October-November le kum 2009 January-February sung khan beipui thlakin India hmar saka Hmar trong hmanghai chengna hmun le hma ka sir a, an bu zawla ngei hmai intuoa anni inbiekpuiin, mit ngeiin an ngirhmun ka hmu a. Pawlitisian le kohran hotuhai an dawr hlak anga beisei iemani neia phakar tak le ramri neia mi dawr ve loin, an lawmna le lungngaina, an lunghnurna le beidongna tlang takin ka bulah an inzawt a. Hieng ka thil hmu le hriethai hin ngaituona a fakin dawn a suktam kher el. Chuonghai chu a remchang dan le hun ka nei ang peiin a hmatiemin la hung ziek ka tum a. Tu ruok hin chu a hmathuola dingin, a tlangpui chauh hang lawr tum ei tih.

Manipur, abikin Hmar Biela October 2008-a ka’n zinna chu KA BIEKZINNA ti thupuia hmangin, artikul paruk ka ziek hman ta a, ziek ding a la’n tieng hnèr hnûr a. Ka ziek zo hmain inzin ka sunzom a trul leiin ka chawlsan hri a. Ka’n zin voi hninaa hin Karbi Anglong khawpui Diphu-a inthoka tranin, North Cachar Hills-ah ka chuong lut a, khaw sawm chuong ka sir bakah ka sir lo khuohai chu hmun remchangna naah kan incha khawm a, an khaw chanchin seng ziekin an hung chawi a, an ziek kim lo, hriet sap ding poimawa kan ngaihai chu chîk takin kan indon a, ziekin kan inchik a. An chanchin suinaa trangkai ding mellung le pholeng poimawa kan hriet taphot chu thla kan lak a, computer-ah kan thun pei a.

Chuong ang bok chun Cachar District sunga khom motor, motor-bike le motor-boat hmanga fe theina po po deuthaw, Khawbon tlang bul, Tuiriel vadung hrula khaw kilkhawr Dolakhal chenin, kan dap suok a. Mizoram tieng, Sinlung Development Council biel sunga um Vairengte, Saiphai, Saipum le hmun dang dang kan sir bakah kan sir thei nawna khuohai chu kan incha khawm a. Tuiruong dunga khaw tam tak, Kangreng Dawr chen ni hni sung kan sir bok a, a hmuna kan sir hman lo Vangai tlang khaw tin deuthawa palai kan inchahai chu kan inhmupui a. North Tripura, abikin kha hmaa mi hmasa Dr. Thanglung le mi dang dang hai lekha lo inchukna hlak Dharmanagar le Zo hnathlakhai cheng rawnna Jampui Hills chen ka sir bok a. Meghalaya ram sunga umhai ruok chu Shillong-ah kan inhmupui thung a nih.

Hieng hmun hrang hrang ka sirnaa ka thil hmu le hriet threnkhat, poimaw ka ti zuolhai chauh hang tar lang ka tih:

Kholbing lungril
Thu an awi naw leia an Pathienin a daidar Israelhai ang deua mani phak tawka hnam indar sar laia pakhat chu kha hmaa Old Kuki an ti, tuta Hmar hnathlak hnam hrang hrang hai hi ei ni ka ring. Sak ram tienga inthoka hung thlang tla peia Korvai (Bengalihai) zu paw hmasatu le Kuki hming put hmasatu ei nih. Amiruokchu, inthuruola lien lema insung khawm a, hrat taka hma nor nekin pahnam zawng ngotin ei insung bing a, ram lien tak neia State a hrana nei thei dinghai kha mi kap karah inchêp takin ei khawsa tah lem a nizie chu kan zin sunga ka thil hmu suok chieng em em a nih.

Cachar-a khuo pakhat Biete kan sir trumin pa pakhatin beidong tak le lungse takin zawna rienginko, “Hmarhaiin a puola ram ei la nei der naw hi Pathienin a mi nghatsan lei ning a ti?” ti a mi’n don a. Kei chun, “Zo hnathlakhai lai Hmar hnathlakhai anga Pathienin ram a pek lien hi an um naw el thei. Chin Hills-a inthoka ei hung thlang tla khan tuta Mizoram hi a hluo hmasatu ei nih. Chu taka inthoka thlang tla peiin, Cachar, North Cachar Hills, le Tripura ei zuon a, a thren Manipur tieng ei fe phei bok a. Hieng ei thlang tlakna ramhai hi a hluo hmasatu le Kuki hming khom a put hmasatu tak ei nih. Inthuruola insung khawmin, ei ram del chin humhal nachang lo hre inla chu India hmar saka ram nei lien pawl tak ding ei nih. Eini hnunga hung thlang tla, New Kuki an ti, tuta Kuki hming puttuhai khom hi ram lien tak pekin an um a, tlang hrang hrangah lalna changin mani seng an insuklal a, sienkhom inthuruol nachang an hriet naw leiin ram chikte chu hril lo, khaw lien tham khom indin loin an um a. Tu hin ralthuom hmanga Kuki State suol suok an tum a, an ngir suok nawna san bul tak bansan tum nekin pawl tam lem an suok a, State indina buoi nekin inchemharpui ding an hmu rawn a, an umna hmun tinah inthawl nekin an intar deu deu lem khom a hoi hiel tah. Chu lampui chu iemani chenah eini rawi khomin ei hraw ve ta’m a nih ti dingin a um. Lusei lalhai, abikin Sailohai ruok chun thrangruol nachang an hriet leiin Lushai Hills an indin a, chu chu Mizoram hi a hung ni tah a nih” tiin ka don a.

A nih, ei ngirhmun hi inbi chieng a trûl tah hlein ka hriet. Hnama ei dam khawsuok ding chun kholbing lungril bansan a, lien lema insuikhawm a, inthuruola hma lak a ngai. Zo hnathlakhai po po inthuruol ding chun a bung le châng tin ei inthuruol phot a ngai. Lien lema ei thlir nawk chun, Delhi tlangah rawl ei nei ding a ni chun hmar sak rama tlangmihai po po hi ei inthuruol el ni loin, phaimihai leh khom ei thrangruol a ngai. Hi hi thil insersuon ang a ni a, a bula domtu kha a nghet hmasa phot a ngai. Ei inlak hran seng chun eini neka hrat lemin nuom nuomin an mi hmal tril el a nih. Chu chu tu chena eini rawi hripui a la ni zing. Hmar hnathlakhai sungah inpumkhatna lungril a pieng zet hma chun Zo hnathlakhai sunga inpumkhatnaah harsatna nei rop ei tih. Kholbing lungril chun kholbing bok a hring.

Kohrana pawl kansar
Pahnam hrang hranga ei insung bing chu dit tawk loin, kohran pawl hrang hrangin ei invuok dar nawk pei a. Khaw hrang hrang kan sira inthuruolna suksetu le khaw khata chenghai khom thlierkar hrang hranga mi daidantu chu kohran pawl a nih. Ei hmu inril po leh a pangzatumzie ei hriet. Ieng kim deuthaw ei inkhina chu kohran pawl nina a na, pawl khata tuitla lo kha pawl dang ta dingin lunghlu a nih. Suol ei inkhina khom Baibul ni loin eini pawla mi a ni le ni naw a nih. Piengpui unau takngiel khom kohran pawl khata um ei ni naw chun khawlaia ei intuok chang khomin hmel hriet lo inpèlin ei inpêl el a nih. Isu neitu bikah ei inngai seng bok. Ei indik seng a ni chun Krista chu inchen nenga threin a um tina ning a tih. A um si naw chun ei pawl khukpui rak hai hin Sheol an tin fur el thei bok a nih. Ei hun awl le nei po po deuthaw ei sengna a ni si leiin ei ngirhmun pal lai hi inbi chieng a hun tah takzet a nih.

Kohran pawl tina mihaiin nep harsa ei ti tak chu sum le pai le a thlawna dong thei thil hrim hrima inzawrna a nih. Chuong anga mi hipna dinga tokdar hùma châng kam thiem thiem chu tri nêk hmanin ei bawr hut hut el a nih. Kan inzinnaa kan hmu kohran pawl hrang hrang sukpungtuhai chu ringthar an lak luthai ni loin ‘Pêm’ vong an nih. Inkhawmpui nikhuoa kohran nambar pung zat ei ripawt zaa za deuthaw hi ‘ringtu pêm’ an nih. Hieng pemhai inpemna san hi thlarau tieng thil ni loin, taksa tieng thila hamthratna iemani dong an beisei lei a ni vong. A tam lemin an beisei chu- a thlawna an nauhai sikul inkaitir theina ding- chawmna a nih. Nau chawm zo lo ni amanih le mi chawm beiseia nau nei zel zul dam hi inzak nachang ei hriet ta naw khom a hoi. Hi lungril hi Krista zuitu lungril puthmang ding chun suong a um naw khop el. Lungril pasie le rethei le kristien nia insal hi thil inhme lo tawp a nih. Kristien chun kutdaw lungril a put ding a ni nawh. Sîr danga thlir ruok chun, kutdaw lungril put dinga mi zirtirtuhai hi an hlawtlingin thla an lo hau ngot el. Kohran tinah kristien lem le suok, lemderna puon sil, piengsuol le ruolbanlo, piengtharna hmaikawr inbuk ei inthir fek fuk el a nih.

Hi hi ei mizie-in a hring suok hrim am ning a ti, an naw leh ei intu dan indik lo lei? A hmasa hi chu a ni nawzie kristien sakhuo hung lut hma le a hung lut hlim, pawla ei thre dar hmaa ei nun dan le khawsak dan khan a hril chiengin ka hriet. Chuong hun lai chun mani inzaumna an la kengkaw a, “I thaw sa ka fak nawh; I chawm sa ka ni nawh” an la ti fak fak ngam a nih. A nuhnung hi Watkin Roberts hung suotthlatu H.H.Coleman-in sum le paia ama tienga thrang dinga mi a hung zawra inthoka hung intran kha niin a’n lang a, chu chun chi a thla sawng pei a nih. Ei thawhlâ tak chu ei thratpui le hmasawnpui bek beka ei hril, fawren sum a nih. Hi sum lei hin inthrang hlutin inlang inla khom, ei sungrilah kutdawna lungril le hamthratna tlawmte hmu ding leia ei ringumna le indikna zor el nuomna lungril a hring leiin, hun sawt a seia dinga ei thrangmawbawk, ei kansar benvon a nih. Hi thil hin kohran inrem trok trok khom pawl hrang hrangin a mi vuok dar a, hnam inpumkhatna le hmasawnna chen khom a khak buoi a nih. Lungnona thrang dêr loa ei bi chieng chun, kohran pawl ei hau taluo hi ei thrangmawbawk pakhat a ni chieng khop el. Hi thil hi kristien nina le ngai pol ding a ni nawh. Kristien inti ei tam a, kristien tak tak ei tlawm tlat si hi ei buoina bul a nih. Ei inkhawmhai khom hi chawibiek inkhawm ni loin “Hmaikawr Fashion Show” a ni tak.

Thil poi tak el pakhat chu inbuotsai lawkna mumal khom nei lo, piengthar lung phûr thut, ringna tienga nautesen, voi le chang khom la hre chieng lohai ramthima rong bawl dinga kohranin ei se-zawl insuo ringot el hi a nih. Chu nêk hmana poi lem chu an fena hmun tinah chu pawl kha pawl inphuntir trèp trép an tum far hi a nih. Kan inzin sunga ramthima an rongbawlna ka hmu ve luota inthokin Bhutan ram ei sut dan leh a danglam chuong rak naw khom a hoi khop el. Ralkanga lo ngaithlatuhai hrietah vaninrum angin ei riva a na a, a hmuna ruok chu mathe vuok thlak angin ei ri a rè khom a hoi. A biela mihaiin ei ri an hriet an hril sawnghai khom ngainobei lo a tam.

Bagbasa (North Tripura) le a se vela Tuikuk (Riang) le ei suopui Ranglong hai laia kohran hrang hrangin rong an bawlna hmun kan sir trum chun ei hlimthla a’n lang chieng ngotin ka hriet. An renga inthuruolin nor hai sien an hlawtling awm vei leh, a hran sengin an bei a, biek in chi tê tê an indin far a. Hmun pakhata lem chu lam sakah bawng in tiet chauh biek in, a bang thlèrsepa ta, pila mam taka zut, a um a, a tuol banga chun E.A.C a’n ziek a. A bula um nghatu chu an hang ko khêk a, Hmar trong hmang mi pakhat a hung suok a, kan inchibai a. Hi thil hin ngaituo a suksei ngei. Ei hnam darthlalang chieng tak a nih.

Eini lai chu pawl thilah ei insekhek pei chen chen insekhek inla, ramthima rong ei bawlnaa ruok hin chu pawl rong kai loin Chanchin Thra rong, Krista rong chauh kai inla, thra ngot dingin ka ring. Kohran hrang hrangin ramthimah mi tir ei tiu a, rongbawltuhai khom thrang tlangin ramthim sut ei tiu. Ringthar ei hmu hmasahai chu Fellowship hming putin inkhawmna neipui ei tiu. An hung puitling deuh hnungah, kohran pawl an zom nuom nuom chu anni lung tlukna hmangin ieng pawl khom zom raw hai se. Chuong anga ei thaw nuom le ngam phot chun pawl rong bawltu ni loin Krista rong bawltu ni thei ei tih.

Chun, ramthima rongbawltu ding hrim hrim chu trening fel tak an nei hnungin tir suok chauh ei tiu. Chu chu a thei vong naw a ni khomin fel taka inrawi theitu ei siena hmuna chauh tir ei tiu. Tripura rama hin misawnaria fe ei tam ta hlea chu intiem nuhnung tak kum 2000 khan kristien 5. 20 % an ni phak chauh a nih. Karbi Anglong district-a khom eini hmaa kristien sakhuo lut a ni taa chu tu hin 16% chauh kristien an la ni phak trawk. Kum 2008 Oct/Nov a survey kan thaw ang dungzui chun Meitei laia ei rongbawlna khom hi a hlawkna hmun tlawmte a um lai zingin, pulpit tlanga ei ripawt hlawk ang hehu hin chu a hlawk bek naw khom a hoi khop el. Einia ramthim chi tinreng inthiel seng loin a mi tuom zing puma ramthim dang sut ei ni leia ei rongbawlna hi nuom anga hlawk lo khom a ni el thei a, inbi chieng a trul hlein ka hriet. Pathien rikawt le ei ripawthai hi inmil kher naw nih.

Trong humhal
NC Hills-a khaw hlun pawla an hril laia pakhat Tuolpui-ah zan khat ka riek a. Hi khuoa hin hmun danga Hmar trong thu mal hmang zen zen ta lo bakah anni khaw sunga inthoka an ser hrim trong hmangruo thra tak tak an nei a. An khaw lal (Goanbura) leh sawtnawte kan titi sungin chuong ang trongkam chu sawm chuong zet a hmang hman a nih. Chun, NC Hills khaw hrang hrang kan sir sungin chuong ang Hmar trong awrizinal, hmun danga hmang ta mang lo an hmang chu ka hriet treuh bok a. Tripuraa Hmar hnathlak Ranglong, Hmar pahnam trong laia pakhat la hmang zinghai le kan inpawlnaah kha hmaa pi le puhaiin an hmang hlak, tuta ei hmang ta si lo, trongkam tam tak an la hmang ti ka hmu suok bok a.

Mani trong humhal le sukhmasawn a trulzie hi bauin ei hril rawn a, a thawa thaw ruok chu ei pei naw el bakah a thaw tum sin khom mi tlawmte ei nih. University le Seminary hrang hrangah research thaw pawl ei hung pung pei ruol hin, doctorate degree lakna dinga eini trong ngei hmang ve hi lungrila nei pawl hung pung inla nuom a um hle. Chuong ang research thawna dinga hmun remchang tak chu Hmar hnathlak hrang hrang chengna Manipur, North Cachar Hills, Cachar le Tripura niin ka hriet. Tuolpui le Leiri khuo ringota inthok khomin Ph.D hmu theina a um. Chuong ang lungril nei dam ei um chun Vairampura kher naw khom, mani tuolzawl ngeia inthokin dikri insang lak thei a nih. Chuonga ei thaw chun, dikri ei lak el bakah hnam ro, ei trong hmangruo thra tak tak ei hum pha treuh bok ding a nih. Chun, dikri lakna ding kher naw khomin, ei trong humhalna le sukhausakna dingin a thei taphotin khon khawm ei tiu.

Hma lak dan ding
Mi kap kara tlawmte tea ram tina ei inther hi iemani kong zawnga ngaituo chun a thratna lai um sien khom khaw threnkhat chu ieng chen khom um hai sienla hmasawn ngai lo hrim hrim ding an um a. Chuonghai chun lungvar thar le remhrietna thar hmanga khawsak dan ding lampui thra lem an dap a trul. Chu ding chun hril hriet hmasak an ngai. Thaw thei lo dinga an inngaina lungril pei hmang a, thaw thei dinga inngaina lungril anniah tu a ngai bok. Chu chu tu ding chun an thaw theia ei ngaihai thilah ei chieng hmasa phot a ngai bakah a thaw dan ding lampui kawkhmu ding a nih. Indona po po laia harsa tak le tlo tak chu lungril ram hne le lak a nih.

Ei chengna hmun tam tak hi ram thra, sienkhom ei bengbel hne tawk naw lei le a hlawk dan ding taka ei hmang naw leia rethei mei mei ei nih. Sum hnâra inchangtir thei thil hlun ching dan ding zongpui an ngai. Taa neitu nina lungril an put a trul. Chu lungril chu an put pha leh in le lo le ram humhal le sukhmasawn nachang hung hrieng an tih. Neitu nina lungril an put hma chun mikhuol lungril put zing an ta, an ram humhaltu nekin a sukcheureutuah thrang pei an tih. Tu hin chu neitu nina lungril put mihriem an vang. Hmasawnna ding thil hrim hrim sorkar hung thawpek vong dinga ngaina an nei bok. Sorkar thil a ni hrim hrim chun fanghma dawng faka fak ram dinga ngai vong an nih. Sorkar neitu chu a ram mipuihai an nih ti an hriet naw lei a nih. Esau-in ‘dalbat’ thleng khat chaua a upatna a zor anga an rohlu in le ram zor thlak el khom poiti nachang la hre lo an tam.

Chuleiin, a’n rang thei ang taka thaw dinga ka ngai chu ei chengna ram po po Economic Survey thaw dinga Survey Team tir a nih. Survey an thaw zo pha leh an thil hmuhai chu hril tlang ding le hma lak dan ding riruong siem dingin Seminar ko ding a nih. Hma lak dan ding hril tlang le riruong a ni hnungin a bawzuitu ding ruot a, thaw dinga thraa hriethai chu ei mipuihai hril fie dingin ‘awareness campaign’ nei ding a nih. Chu ding chun khawtlang le kohran thruoitu luhai le zirtirtuhai hi hmangruo thra tak ning an tih. Sorkar tha leh thrangruola hmasawnna lampui ei siel le chuong ang tieng nghaa kohran hmalakna khom khuongruol taka an fe tlang dan ding le an indom kang tuo dan ding dap bok ding a nih. Chu kalbi chu ei rem fuk pha leh khaw tinin Thenmuol khuohai lam sat hi hraw ve ei la nuom seng ring a um. A neka thra lem hrie ei um leh lawm a um deu deu.

Hi thil hi tuin am bawzui tang a ta? Ka ngaidan chun, kha hma khoma Dimasahai le ei buoi leia raltlanhai hung kir nawk dan ding le an insung khawm dan ding ngaituotu le hmalatu Hmar Inpui-in mawphurna la sien, a bawzuitu ding National/Community Reconstruction Force ti ang deuh indin sien, chuonghai chun beipui thlakin hma la nghal hai sien thra dingin ka ring. Hi hi a’n hmaw thei anga bawzui a thratna san chu, kum thar el hin Gospel Centenary ei hmang ding a ni ta a, chu huna ei ngirhmun thlir kirna le ei hma tieng thlir lawkna ei nei phaa ei thupui chai ding laia pakhat a ni ngei ka dit lei a nih.

(Editor's Note: Pu Keivom, a retired Indian foreign diplomat is a respected Hmar Mizo literateur. This article was written by him on March 5, 2009 at his home in New Delhi)

Post a Comment

Comments not related to the news or article may be deleted.

Powered by Blogger.