Halloween party ideas 2015

By Pu L.Keivom*, Inpui.Com Columnist

 

O God, we give our land to Thee,

Our backward land now in darkness;

Let thy bright light shine over us,

And bless us, O Lord, we pray.[1]

-Lalkhum Keivom Rangoon, 1946)

 

            Thla hni lai liem tah khan South India-ah kar khat (Sept  21-27), chu zoah USA-ah kar hnih (Oct 18- Nov 4) inzin dingin prokram ka siem a, tiket khom ka sukfel vong tah a. Chennai ka pan tawmin Hmar Inpui President Dr. John Pulamte-in a mi hung telefawn a, Shillong tieng Hmar trong thua inpawl khawmna fienriel an buotsai mek thu le chu taka Resource Person pakhat-a an mi ruot thu a mi hung hril a. Kei chun, “To ta, a ni dinga in ruot October 22-24 hi New York-a um dinga prokram ka sukfel sa a na, ka va hung thrang thei hmel naw de! A hmain lo hre lawk met inla chu ni ding maw!” ka ta. Ama chun, “A va zie naw de! Nang a meizàng hlaptu tak dinga ei beisei i ni a, hung thrang hrâm dan lampui hung dap ta la” a ta.  A hnungin David Buhril leh voi hnih voi thum kan hril tlang hnungin, ka USA inzin ding chu son hlain, Seminar-a thrang ngei dingin thutlukna ka siem fel tah a nih.

 

Fienrielna hmasa tak

            Ka hriet ve phak china chuh, tuta trong thua finrielna buotsai mek hi a hnam pum huopa National-level seminar nei hmasakna tak ding a nih. Tu kum July 18-19, 2013 khan Aizawlah 2-DAY NATIONAL SEMINAR ON MIZO LANGUAGE: CONTEMPORARY CHALLENGES & PROSPECTS ti an huoihot a, Resource Person dinga an mi fiel leiin Delhi-a inthokin ka hang thrang ve a, chai ding thupui 20 an thlang suok a    , ka hlawkpui hle. Anni khoma State level-a Mizo trong thua national seminar an nei hmasa tak a nih. Chai ding thu poimaw 20 an thlang suoka inthok hin trong chungchanga hril tlang ding hang tamzie a sukchieng hlein kei chun ka hriet. Chuong sà khom chun 25% vel kan tawk hman naw niin ka hriet.  Ka topic dinga an ruot chu, Mizo language as a Mizo link language ti a ni a, a paper tak chu Saptrongin ka ziek a, ka tiem tak ruok chu Mizo trongin ka ziek thung a. A pahnia inkopin thu mal 6800-a sei a nia chu a tlangpui ringot ka lawr phak den den chauh a nih. Ka sabzek ringot khom hi ni hni sunga chai zo seng chi a ni nawh. Literechar, thu le hla tieng lem chu a ke hmawr khom kan hlim hman naw hrim hrim.

            Eini rawi, ei awm suok thu le hla thra hril ding mumal la nei lo, a inpui nghaktua inngai threnkhat hlak chu A AW B tiem dan le hmang dana la buoi phak chauh nia inlang, trong ziekna hawrop le literechar danglamna khom la hre hrang lo ni hiel awma la trong invai hlak hai dam lem chun ei hma tawn ding hang pikzie hi ei la hmu phak der naw khom a hoi khop el.  Hnam hmangaina nei phak der lo ang ziezanga la khawsa, hieng anga hmasawnna lampui hril le dap dinga finriel rotna dam hi lawmpui neka dodal a, a hma ang boka Inpui khom sukhmasawntu hmangruo neka khaptu kuta hmang nuom pawl ei la um a hoi a, a poi khop el.  Inpuiin hmathlir sukzau a, a theina kong iengkimah hma la a, lampui indika ram le hnam thruoi dinga kal hung pên a, hnam pum huopa trong chungchanga fienrielna a buotsai hi lawm a um takzet a, a hlawtling ngei khom ei ditpui a nih.

 

Trong rurel

            A bila tho lo ti ang elin, eini rawiin ei trong hung dan le a hung inthrang pei dan hi inbul deua ngaina ei nei leiin, sukhmasawn dinga thrang lak nekin a humhal zawnga thrang lak ei tum a, humhal ding tak  tak ei nei si naw a, ei buoi a nih.  Chuleiin, ei hril tlang ding hmasa tak chu ei trong rurel hung insiem dan, Structure of Hmar Language a nih. A rurel le zierang ei hriet chieng phá phà leh a hmang dan le ziek dan grammar chu Saptrong grammar thlek ni loin ei trong thlek danin fepui ei ta, hung infuk tran a tih.  Tuta china ei thaw tak chu Saptrong grammar durbina inthoka thlir a, an grammar anga ei grammar duong ei tum a, sienkhom diametrically opposite language a ni leiin ei buoi a nih.

            Ei buoina dang pakhat chu ziek zom le ziek zom naw thilah a nih. Ieng leia ei buoi? A san a um a, chu chu ei hriet fie hmasak phot a ngai.  Ei trong hi Chinse tronga inthoka hung peng dar pei lai trong pakhat niin ei hril.  Chu trong chun zierang poimaw pahnih a nei a. Pakhat chu thumal tin umzie le kawk nei, mono-syllabic language a nina hi a nih. Mal tin umze nei trong a ni leiin ziek kop lo vong chu ziek dan ding tlangpui hmasa tak chu a nih. Amiruokchu, thumal pahni pathum kei kopa thumal hlawm khat, umzie le kawk nei (polysyllabic) bik ei siem pha leh chuong thu malhai chu umze hrang seng nei ni hai sien khom ziek kop ding a nih. Entirnan, sa (animal), sakei (tiger),sakkeibaknei (lion. ‘Sa’ hi a root word a ni a, hi le kei kopa thu mal hlawm hung suok za tam tak a um: safie, sakhi, sazuk, savom, saha, saruol, sanghal, sazaw, saphivok, sasen, saza, sabengtung, sakor, saku, saphu, saphai, sanak le a dang dang.

            Zierang pahnina chu thumal ziek dan inang char, sienkhom ei lam rik dan le ei thu hmang kop zira umzie hrang daih nei, phonetic or tonal language a nina chu a nih.  Ri dang dang put, a thren chu lam hni la thuma inri hrang, a thren ruok chu lam ruk chena ri hrang nei a ni a, chuonghai chu risâng (thluksei), rilaihawl (thluksei), rilaihawl (thluktawi), rihnuoi (thluksei), rihnuoi (thluktawi) le rilawn dam a ni a, thlûk sinsiena (diacritic mark) sie a ngai. Tuta china sinsiena ei hmang chu ‘v’ letling ‘^’ chauh a ni a kawk a nei tlawm.

 

            Chun, ei tronga thil khikhawk deu pakhat chu thumal thumun char ni si, a kawk khom inang char, amiruokchu a hmaa thumal ei lamrik dan dungzuia lam dan danglama lam ngai a um a. Entirnan, Thanga lawmman dong ti le Hlîra lawman dong tia ‘lawmman’ hmasaa ‘lawm’ ti hi rilaihawl thlukseiin feng a ta, lawmman pahnina hi rising thlukseiin fe thung a tih. A san iem ning a ta? A hmaa thumal lam rik khan a hnung ri ding kha a thunun amanih hÄ•m (control, command) lei a nih. ‘Lawma lawmman dong ding chu a thra” ti-a hin ‘Lawma’ hi thluksei risanga ka lam chun, a zuitu ‘lawm’ khom hi chu ang ri chun a fe a; ‘Lawma’ hi thluksei rilaihawla ka lam chun a zuitu ‘lawm’ khom hi chu ri ang chun feng a tih.

 

Hmar: Old Kuki Group trong tuolleng

            ‘Hmar’ ti ei hriet le pom dan infuk lo leia Hmar trong trobul le hung inthrang dan ni dinga ei ngai hin  ei pawlitiks le ei trong ei fepui dan a  thruoi leiin, Lusei trong hmangtuhaiin ‘Mizo’ ti umzie an pom dan angin thil a fe a, ei unau danghai, Old Kuki ti hminga an lo kohai kha Hmar pahnam ang mei meia pm tlat tumna a um a, chu chun kâr nasa tak a siem.  Chuong ang bok chun ei trong hmang khom hi ni dingin ei ngai bik. Lusei trong chu link language a hung ni angin, Hmar hnathlakhai trong le Lusei trong inchekpola trong thar hung suok, ‘Khawsak trong’ an ti hlak, a hnunga ‘Hmar trong’ tia hung inthrang suok hi Old Kuki laia trong naupang khom ni sien link language angin a hung um ta a, chu chu ni khat thil thua um thut a ni naw a, san hrang hrang a nei. Chuleiin, Hmar as Old Kuki Link language ti hi thupui taka ei nei a ngai. Chu hrietthiemna chun pawlitiks le ei trong inthrang pei dan ding khom nasa takin thruoi a ta, Hmar hnathlak hmun hrang hranga chenghai lai MIL sabzek la hung pung deu deu bok an tih.

 

Hawrop siem phuisui sin

            Thla thum an um hman chauh tia misawnarihai hawrop mi siempek, fel hlel deu el ei hmang song rum hi ngaituona hmangtu ta ding chun pom zam el thei chi a ni nawh. Bultranna (elementary tool) dinga an mi duongpek kha a thra takpa sawna humhal tum tlat pawl ei um hi ei thrangmawbawk pakhat a nih. Siemphuisui pei a mamaw a, nuom le nuom naw thu khom a ni nawh. Hawrop inkop AW, CH le NG an lo siem hi bàn a, English/Roman alphabet pop o ei trong thluk mila her le lama hmang ding a nih. Chuleiin, ‘Hawrop siem phuisui’ ti hi thupuia hmanga beipui thlak a, chai tak tak a hun tah.  Hi thupui hnuoia hin AW le O le TR hmang dan chauh khom ni lo, J & Z hmang dan dik, hawrop thrieng (AW,CH, NG) nei a trul le trul naw etc po p Chun, thluk sinsiena (diacritic marks) khom hril sa lo thei lo hung nib ok a tih. Hi sabzek ringot khom hiker pumhlum khoma chai zo seng lo thil a nih.

 

Trong hmang indik  

            Ei hriet naw lei amanih fimkhur naw leia trongkam a kawk naw zawnga hmang dam, ziek inzom naw ding thu dam le thil dang, common errors suina hi thupuia hmanga ei ngirhmun phor alng hi thil trûl makmaw a nih. Chuong thil chu hril seng lo, indik thlup anga an mi hmangpui, entirnan, “Siloam dilah va sawp rawh” tia trong thiem naw  anga Isu an introngtir dam hi a tam.  Hmai ei phi a, ei sawp ngai nawh.  Ei trong thatzawl chu pulpit a nizie le ei Baibula trong indik lo ei hlu lut po po trongsie chu ei phur a nih ti dam chen hung kang kai a tih. Chu le inzoma trong hmang indik kohranin a ngai poimaw pei theina ding, Mizoram Synod a’n khat tawka an rongbawltuhai an khat tawka trening an pek anga eini khomin ei thaw a trul takzie chenin ei hril phak lem chun, a taka zuk hmang el thei thil tam tak ei hawn ka ring.

 

Regulatory Body ei mamaw am?

            Ram threnkhata chu trong sukhmasawnna dinga hma nasa taka la a, diksawnari puithu tak tak siemtu dingin Language Regulatory Body sorkarin a nei a, an sor trangkai hle a, ram threnkhata ruok chu sor trangkai nekin konkaw phanain an hmang bok. Trong hin ni tin hma a san a, a’n thlak tung pei a, trong hlui a ral a,a tharin a hung thlak a.Khawsak dan le nun inthlak thleng leia hmang zing ta lo trongkam tam tak chu humhal a, umze thar inputtirin trangkai takin an hmang zui pei a. Chuong ang thawnaa hmangraw poimawhai chu chanchinbu hai, ziek mi hai, thil thar siemtu hai le a  dang dang, an nih.  Chuonghai chu zalen taka an sin inthawtir neka daltu-ah Regulatory Body hi a thrang hlauh thei bok a. Chuleiin, eini khomin Regulatory Body ei mamaw am? ti hi nasa taka  chai a hun tah. Hi thupui hnuoia hin Manipura Hmar Literature Society (HLS) in Regulatory Body anga insie a tum hi ram le hnam ta dinga thil thra a ni le ni naw bakah State danga HLS le an inlaichin dan ding khom hril tlang thei ning a tih.

 

Translation

            Hieng ei hril tah hai naw khom hi trong sukhmasawnna le humhalna dinga hmangruo poimaw- role of media, church, educational institutions, public  and private organisations and offices, art & culture, reference books, particularly dictionaries etc hril ding a tam. Chu chun literechar huonga Translation poimawzie khom ei la hril phak nawh.  Chutaka chun ei lekhabu tiem rawn tak Baibul khom hung inlang phak a ta, chu thu ringot khom chu kar tam buon tling a nih. Khawvela tu hnam el khom hi thu le hlaa hausa saa pieng an um naw a, dam tea an ngaituona le khawsakna hung changkang pei ruola an trong le an thu le hla khom hung inthrang tung pei a nih.

            Tu hnam khomin mani intodelna tawk thu le hla an nei hma chun, an kawl le kienga hmasawn lem le changkang lemhai thu le hla hawa khawsa an nih. Thu le hla thra, anni ta dinga trangkai dinga an hriethai chu anni trongin an inlet a, chu chun an trong nasa takin a sukhausa pha hlak.  Entirna thra tak nia ka hiet chu Hebrai le Grik tronga inthoka trong hrang hranga Baibul an inlet hi a nih. Chu chu tu laia literechar khawvela hnam hausa taka ngai English hai khom bultrannaa an hmang a nih.  Mizorama khom matriculation-a Lushai Vernacular an hung nei tran khan Kristian Van ram Kawng Zawh (Pilgrim’s Progress) kha textbook-ah an hmang a, keini huna chen khom khan an la hmang a nih. College level-a MIL an hung nei khan Joba lekhabu khom textbook-ah an hmang bok. J.F Laldailova letling Shakespeare drama an hmang nasa bok.

            Kum 1973 khan College level-a hmang ding tiin Rabindranath Tagore-in npbel rprize a hmuna Gitanjali chu Hmar trong kan let a, kum 40 hnungah tu hin College level-ah MIL ei lo nei tah leiin a bua sut dingin buotsai mek a nih. Kum 1962-a Shakespeare drama Julius Caesar kan let ruok kha chu ka hmu zo hri nawh. Translation hi sin hautak a ni a, a ang charin a suok thei naw a a thra lem amanih a thra naw lem a ni ngei ngei. Thaw fuka ei inngai chang vanzawlah ei leng a, a fuk thei der naw chang chun Sheol-a li lut ang thaw a pik a, thuok a’n sam el a nih.

            Literechar bukna lung hmanga bel chieng dawl Hmar tronga translation works ka la hmu naw a, a um a ni khomin a tam ka ring nawh. Ei hmang tak chu BSI sut Baibul hi a ni a, hieng anga Hmar trong suosamna lekhabu ka la hmu ngai nawh. Tu kum 2013-a suok, BSI sut bok, Muolhoi Presbyterian-hai sum bituma thaw kha a trongkam thuom hlui kha inthla el naw sien khom a thu a hung fie ta a, lawm a um takzet a nih. Hmar trong hi a dam khawsuok ding chun Baibul inlet thrat lo thei lo nia kan hriet leiin Delhi Version (2007) hi kan buotsai a nih. Hieng thil dam hi mani trong le Pathien ram hmangaituhai chun a thra lem dan dapa inrawn khawma seminar le worksho nei chur chur awm ei ni veil eh, ei thaw naw chauh khom ni loin, chuong ang thaw rottu thrahnemngaina chu dam le kal pawl ei um hlak.

            Chu indaidanna bang tirdakum tak chu Shillong seminar-cum-retreat hin thriekin hung sukchim sien, hmai intuoa unau inbein, kar nei loin hma ei tawn pei dan ding hril tlangna dawkan hung ni sien nuom a um takzet. Ram le hnam hmasawnna dinga kalchawina hi a umzie hre nuom lo, rulin ‘ka mei sir sien, chuk hrep lang’ a ti anga lo inseu pawl le ha tat ngei pawl an um palh a ni khomin, hnam dam khawsuokna ding zongtu Inpui chun saipui lawna lawn a, lam sira lo inbauhtu uicho ieng zat um hai sien khom, thrahne sip, Kuokluong lal, fam tah, Lalkhum Keivom zai zawmin, HMA TIENG KE PEN EI TU….AW PATHIEN, KAN RAM KAN PEK CHE ti rop zingin. (October 5, 2013, Delhi)



[1] As translated in English by L.Keivom

*Keivom is a retired Indian foreign diplomat and well-known author among the Mizo tribes in India.

Post a Comment

Comments not related to the news or article may be deleted.

Powered by Blogger.