Halloween party ideas 2015


Ziektu:- Pu L.Keivom*, Inpui Columnist 
Tuithraphai le Sagang phai inkara hin tlâng a um a, chu chu Europe-a Alps tlang dung laia an thaw dan angin ver tlang ve inla chu motorin minit 5 vel chaua inpaw thei a nih. Tu ruok hin chu kâr hla taka um anga inngaina an nei. A boruok inkar mèl nek hmanin lungril khawvel inkar mêl a hla lem daih a hoi. An chetzie le hoiher khom danglam tak a ni ta a, khing tieng pang lem chun a her khingin chalrang zie a put tah.
A daidantu tlânghai hi hieng lai rama cheng khaw hrang hrangin mani khaw hming le inzomin hming tum tum an inputtir a. A tlang insangna tak, Indopui Pahnina laia Japan sipaihaiin an hluo chu Saidan Tlang ti a nih. A sim tienga tlang inzam phei chu Kangzam Tlang le Dampui Tlang ti a ni a, chu chun Khawpuibung tlang khela tlang insang lem Len Tlang a va zom a. Kangzam ruoma vadung chu Tui-le-luong ti a nih. Tuileluong hming a put san hi hril dan dang dang a um. A tira Tuileluong an ti tak chu Tuithrapui hi ni lemin an hril. India hmar sak tlangram po po hi Himalay tlang zompui le chuonhnuoi, Bay of Bengal tuipui-a inkhaw lut dinga inbir thla pei a ni leiin hieng laia vadung hril tham chu sim luong a ni vong. Tuithrapui ruok chu Rûn vadung fin tuma hnotin hmar tieng a luong ve thung a nih. Tuithrapui paw hmasatuhaiin a letling zawnga luong a nih ti an hmuin Tuileluong tiin an ko niin an hril. Tuithrapui tia a hming an hung thlak phing leh Kangzama vadung, sim luong chu ‘Tuileluong’ an hung ti tah lem niin an hril bok. Tuileluong hi tui leluong (reverse flow) a ni nawh.
Tuileluong le Dampui vadung infinnaa hin lungpherah se hniek ni dinga ring a chier dup a, chu chu dawithiem Lalruongin a zawlpa Keichal râlna dinga Hrangsaipui se-ki-phir a keipek ti thu tienamia an hril hlak hniek khah ni dinga ngai pawl an um. Mi threnkhat chun, dawithiema mi tluk lo Lalruong khom cho ve ngam, dawithiem hmingthang ve Hrangsaipui kha Komhai thlatu le anni hih dawithiem tienga an hmingthang peina san khom ni dingin an ngai. Dampui ram khela phaizawl le a se vel hi Komhai inbuk khawm tamna tak a nih. An khawpui chu Sagang a nih. Hi hnam trong hmangtuhai trongah ‘g’ a um ngai naw leiin hnam dang hming phuok a ni el thei. Kawlram (Burma) a Division pakhat, Kabaw phai umna Sagaing hming leh ngai pol ding a ni nawh. Ei pi le puhaiin Chittagong hi ‘Satikang’ an lo ti ang deua ‘Sakang’ an lo ti, a hnunga ‘Sagang’ tia an hung ziek tah ni lem dingin ring a um.
KOM-REM TROBUL



Kum 1900 laia India ram pum huopa British-India sorkarin an ram op sunga mihai trong suina beipui a thlak khan Zo hnathlak le Meitei trong hmanghai hi Tibeto-Burman trong peng pei Chin-Kuki trong hmang pawlah a thawtu Dr.G.A. Grierson chun a mi hlu lut a. Zo hnathlakhai hi pawl liin a mi thre a, chuonghai chu (a) Northern Chin Group (b) Central Chin Group (c) Southern Chin Group le (d) Old Kuki Group an nih. Northern Group-a a sie po hi ‘r’ aia ‘g’ hmang pawl, ‘tri’ el khom ni lo, ‘r’ le consonant dang inkop hrim hrim, entirnan, br, cr, dr, fr, gr, hr, kr, pr, sr, tr, wr) inkopa lam ngai thu mal nei lo, Thado, Galte, Gangte, Paite (Tiddim), Simte, Vaiphei, Zohai) hai an nih. A dang po chuh ‘r’ le tri’ nei pawl an nih. Pawl khat ruok chu an thlang tlakna a sawt tah a, Chin Hills velah hmu ding um ta naw lei le vai zu paw a, ‘Kuki’ hming zu put hman tah an ni leiin ‘Old Kuki Group’ hnuoiah a sie a nih. Chuonghai chu Aimuol, Anal, Biete, Chawthe, Chawrai, Chiru, Darlong, Halam, Hmar, Hrangkhol, Kaipeng, Koireng (Kolhren/Koren), Kom, Lamgang, Muolsuom, Purum, Ranglong, Sakechep le a dang dang an nih.

Kom-hai hung suokna nia hril chu Khurpui a nih. Khurpui chu khur amanih pûk, Sinlung ti leh thuhmun a nih. Khurpuia inthoka hung suok an ni thu hi an pi le pu hlaah a tam. ‘Kom’ ti ruok hi chuh Manipur an hung lut hnunga Meiteihaiin an kona hming an hmang song tah niin a’n lang. ‘Kom’ ti chu ‘ruom’ amanih ‘kuom’ (phairuom, Lusei tronga phaikuam), thil ‘inkûm’ (narrow opening), Meitei trong awphawia an lam leia ‘Kom’ tia an hung hmang, khur amanih pûka inthoka hung suok tina tho niin Kom upahai chun an hril. Hi trong fe pei hin ‘kàwm-kâr’ (hmun inchep, narrow passage or lane between two houses) ti dam hi a hung hring suok a nih. Damhauva hla ‘Fiara Tui’ a, “Thlang Kawrvai, Reng daikawmah’ tia ‘kawm’ a hmang khom hi chuong ang tho chu a nih. A tawi zawnga hril chun ‘Kom’ ti umzie chu ‘Sinlung/Khurpui’ tina a nih. Chi-hnam panga inhnai zuol Aimuol, Chiru, Koireng, Kom le Purum hai hin anni inkhai khawmna pawl an siem a, chu chu Kom-Rem an tih. ‘Rem’ chu ‘Hriem” lak tawi, mihriem amanih mi (people) tina ni a, Kom-Rem umzie tak chu Khurpui/Sinlunga inthoka suok mihriemhai, Khurpui/Sinlung mihai tina tho a nih.

Kom chanchin suitu threnkhat zeldin dan chun BC 100-AD 100 inkar khan China rama inthokin Burma ramah an hung lut a, AD 200 lai khan Arakan tieng an thlang tla a, Bay of Bengal an zu tlung a. Chu taka inthok chun Satikang (Chittagong Hills Tract) fe thlengin Tripura tieng an lut a, Manipur tieng an hung zuon tung pei a nih. A thren zeldin nawk dan chun, Mongolia rama inthoka hungin China ram an hung lut a, fe peiin Burma ramah an hung chuong lut a, Chin Hills lai iemani chen an um hnungin Manipur tieng an lut thla a, Manipura lut hmasa tak Meiteihai dottu niin an inngai. Borsap hmasa, The Lushei-Kuki Clans ziektu J.Shakespear hril dan chun, an chengna khuo an hriet nuhnung tak chu Chin Hills-a hmun pakhat Shakripung a nih. Manipur Royal Chronicle-ah anni pawl hi kumzabi 16-na laihawl laia hung niin a rikawt a. A thren chun Mahaharaja Gambhir Singh inlal laia Manipur hung lut ni dingin an hril bok a. Chu chu AD 1820-50 inkar lai vel a ni si leiin hmet rem a harsa tieng a nih. An intlonpui laia hnam pakhat Aimuolhai hung inlangna hmasa tak chu AD 1723 a ni thu J.Shakespear-in a hril bok a, chu le hmet rem chu thil awm lem a ni el thei. Anni rawiin Manipur phai an hung lut hnung kum 180-200 vel hnungah an chipui Hmar hnathlak danghaiin Tuithraphai an hung lut tran ve trèk trék chauh a nih.

HNAM HMING HIH
William Shakespeare chun a tienami ziek Romeo & Juliet-ah “Hming hin ieng kongro am a suk aw, raws ei ti el dam hin? Hming dang chawi sien khom a rimtui dan a pangngai tho awm si maw!” (What’s in a name? that which we call a rose, By any other name would smell as sweet) tiin Juliet baua inthokin kumkhuoa zawna ngir zing ding chu a lo inper suoktir a. Juliet chu Capulet sungkuoa inthoka hung, a ngaizawng man thar Romeo ruok chu Capulet-hai hmelma Montague sungkuoa inthoka hung a nih ti a hminga inthokin inhmai ruol a ni nawh. Hlaa “Hmangaih inbât karah hmelma an leng” ti ang khan, an inhmangaina kara hmelma inther chu nina hriltu le aiawa mihriem hmang ‘hming’ a nih. Chu chu sul khat suok unau ngei khom nasa taka mi daidartu a nih. Cultural Mapping thawna ding lampui sâta April-June, 2011 laia Sagang Area le Tripura North District-a mani chipuihai sira kan inzin sungin hmingin unau inkara kâr a siem nasatzie chieng nawkzuola ka hmu leia hi thil hi ka ziek a nih.

Chin-Kuki-Mizo hnathlak, hming hrang hrang hnuoia hnam tum tuma inziek, hming tlanglawn remchang le huop zau lema ngaia Zo hnathlak tia ka ko hlak hnuoia hnamhai hrim hrim hi an hming hung put dan ei sui chieng chun thil ho, umzie nei mang lo vong a lo nih. Sulk hat suok, peng dar pei, inunau bik ei um lain, Chin amanih Kuki amanih Lusei amanih tu khom ei lo um nawh. Mi dangin an mi kona hming, hnam hminga ei put mei mei a ni vong. Kawlhaiin bawmrang ei phur hlak an mi hmuin an trongin “Chin’ an mi lo ti a, chu chu ‘Bawmrang Phur’ mihai tina a nih. Ei hung thlangtla pei a, Bengali zu paw hmasatuhai chu ‘Kuki’ tiin an lo ko a, a umzie hril dan dang ang um sien khom a kawk tak chu inhmusitna trongkam, hnam hnufuol le trophnok tina a ni awm. Lusei ti lem hin chu umzie a nei naw zuol; an lal thlaa inngai, Lusei taka inngaihai lem hi chu Paite pa le Hmar nu inkara inthoka suok an nih. Chuonghai laia pawl khat, thlang tla hmasa le Kuki hming put hmasatuhai chu Grierson-in “Old Kuki’ ti hnuoia a khum khawm, a hmaa ei hril tah hai khah an nih. Chuonghai chun hming hrang hrangin an inko a, kei chun a huop lien zawngin ‘Hmar hnathlak’ tiin ka ko ve tawl thung a nih. A san chu a hnuoia hin la hril ei tih.

Old Kuki ti hnuoia hnamhai lai hin chihnam po po aiawa hming tlanglawn pieng hmasa tak chu ‘Hmar’ ti hih a nih. Kha hma khan Tripura Rengin hnam 15 aiawa inkona hming tlanglawn a phuokpek chu Halam ti a ni a, chu chu Kachari trong a nih. Hi hnuoia hin Darlong le Biete chu an inzèl ve nuom nawh. Halam hnuoia hnamhai chu Bawng, Bawngcher, Dap, Hmarchaphang, Hrangkhol, Kaipeng, Kawlawi, Kawbawng, Langkai, Ranglong, Muolthruom (Muolsom), Rupini, Saihmar, Sakechep le Thangachep an nih. 1951 intiem khan 1644, 1961 khan 16,298 le 1971 khan 19,076 an nih. Chuong chu a ni laiin, 1900 laia Halam um zat nia Linguistic Survey of India Vol.3 Part III-in a sie chu 26, 484 a ni daih. Anni Group-a mi Hrangkhol le Ranglong ei bel sa lem chun 40,570 an nih. Hi truma Hmar um zat an ziek chu 2000, Kom-Rem chu 3000 chuong an nih. Old Kuki po po um zat an rikawt chu 48,814 a nih (p.181). Northern-Chin Group (Thado, Sukte, Sizang, Paite, Galte (Ralte) chu 60,345 (p.59) an ni a; Central Chin Group (Lai/Pawi, Lusei, Lakher/Mara, Banjogi, Pangkhuo) chu 107,604 (p.107) an nih. Hi nambar hi indik chie naw sien khom a awm tawk nia hriet an ziek a ni ring a um a; khang hun laia ei khawvel thlir theina dinga tukver mi hongpektu a nih. India ram sunga mi ringot ei tiem ding chun, iIntiem nuhnung tak (2011) a ei tamzie-a inthokin ei pung hrat dan fie taka hmu thei a nih. Kum za sung hin inkona tlanglawna hming hung suok nuhnung tak ‘Hmar’ ti hin ram a lak hrat tak a nih.

Old Kuki Group hnuoia inkona tlanglawn hnam hming pathum ei tar lang- Hmar, Halam, Kom-Rem- lai hin Old Kuki hnuoia chi-hnam po po aiawa inkona hming tlanglawn chu ‘Hmar’ a ni thu le ram a lak hrat dan ei hril ta a. Amiruokchu, ‘Hmar’ ti hming hi kum 1850 hnung tienga damtea an hung hmang tran, 1900 laia zieka hung inlang chauh, hnam dang hrieta a hung inlang tranna lem chu India ramin zalenna a hmu hnung a ni leiin, Old Kuki hnamhai laia tam takin inkona hming tlanglawna an la hmang hri naw a ni khomin mak ti ding a ni nawh. ‘Hmar’ hming pieng hmaa hmun hrang hranga cheng dar vong an nih. Hnam hming tlanglawna ‘Hmar’ hung phur suoktu chu tuta Mizorama Sinlung Hills Development Council le Manipur Hmar Biela cheng le chu taka inthoka inpem dar peihai an nih. Damten an unau danghai khomin an la hung hmang ve pei dingah ngai inla. An hmang nuom ding chun hmang tlak le bel tlaka a hmangtuhai an um phot a ngai.
Kha hmaa inril taka ka lo ngaituo ngai rak lo, Cultural Mapping thawa kan inzin laia ka hmu suok chu, Zo hnathlakhai hi ei chengna zirin hnam hrang hrang angin ei insal mei mei a lo nizie thu hi a nih. Entirnan, Darlong hnam intihai hi Zo hnathlak chihnam hrang hrang intêl khawm an nih. Darchawia kan cham sunga mi thruoitu Lalnunmawia Darlong, Darchawi EFCI-a bultumtu poimaw pakhatin an inpui tuola an pi le puhai hrietzingna lungphuna an thu ziek, ker dinga an buotsai mek chu a mi enpui a. Chu lungphuna an thlatuhai hming an ziek tlar chu Lusei lal thlaa mi ropui deuh vong an ni daih! Rawsem tum thiem, India ram aiawa Japan ram chen hang tlung tah, a rawsem mut kan rikawt Darlongpa chu a pahnam Rangte (Gangte) a nih. C.Chawngkunga buotsaih ‘Important Documents of Mizoram’ (1998) phek 29-30 a chun Darlong pahnam kaupeng 54 a ziek a, zaa sawmsari chuong chu Hmar pahnam kaupenga mi an ni a, a dang chu Lusei hnama mi deuh vong an nih. Halam ei tihai khom chuong ang tho, Sinlung/Khurpui suok vong an nih. Chuong ang bokin Kom-Rem hnuoia pahnam kaupenghai hi Hmar pahnam kaupenga mi deu vong an nih. Chuleiin, Old Kuki hnuoia hnam hming ei hril tam tak, kha hmaa pahnam pakhat hming anga ei lo ngai le hril kha a lo indik hlel deuh a nih ti May-June, 2011 sunga Cultural Mapping thaw dinga an buzawl ngei sira kan inzin truma ka thil hmu suok a nih.

A tawi zawnga hril chun, Old Kuki hnuoia hnamhai, hmun hrang hranga cheng darh, hnam hrang hrang anga insâl tah le India Danpui hnuoia chuong anga inziek luthai hi Sinlung/Khurpui suok, sul khat kuol, trong thlungpui pakhat intrawm le hmang, pi le pua inthoka thu le hla hnâr khat lo intlang hlak, Zo hnathlakhai laia khom unau inhnai bik an nih. Sagang Khurpui khom a danglam bik naw a, a danglam thei bok nawh. Khurpui chu Sinlung, Sinlung chu Khurpui a ni kumkhuo.



About the author: Pu Keivom is retired Indian foreign diplomat and author of the prize winning “Zoram Khawvel” series. This article is dated July 1, 2011 Delhi.

Post a Comment

  1. hmar vawng ei ti te

    ReplyDelete
  2. Ram vok that hla chu en a van hoi ngei. Tlangram ah khan sa inhuol an thaw hlak a. Khang dam kha video in capture thei inla ni ding a na. Pu Keivom ka lawm khopel hienga chanchin lawmum thupui fun takel i hung thaisuok nawk el hih.

    ReplyDelete
  3. I found this:-
    The Komrems consisting of Aimol,Chiru, Koireng, Kom, Purum and Kharam tribes are recognized as Schedule Tribe under the Constitution of Inida.

    ReplyDelete

Comments not related to the news or article may be deleted.

Powered by Blogger.