Halloween party ideas 2015

Ziektu: Pu L.Keivom, Inpui.com Columnist

Zan khat chu New Zealand Prime Minister David Lange[1] leh kan titi inhnik vieu el a. Ama hi niukliar ralthuom sukbo tuma thrang nasa taka latu, Opposition Leader a ni laia ruola ka man, Prime Minister a ni hnung khoma inruol thra zui pei, ka fielnaa chu an protocol khom ngaisak lova hung el hlak a nih.

Chu zâna kan titi le inzoma tienami ka hril chu khuongbai chanchin, a hmatiemin a taksa a fâk a, a tawpah a lu a beng thoih thu kha a nih. A tawiin a ho hel hol hle. Mani lu beng ta êm êm chu awium lo deu a nih. Lei sei ta ding chun, mani tukkhurhnung liek awl lem dai a tih. A khuongbai hla,

Khuongbai uo chirit,

Thlaram pha leh ram ka ta,

Ka malpui kha pâm ta raw se,

Khuongbai uo chirit

ti khah Saptrongin hieng ang hin ka zuk inlet a:

Woe unto me, a cricket!

Come September and I perish,

With my lovely thighs, oh, how sad!

Woe unto me, a cricket!

Hi tienami hi ka hrilna san chu 1971 laia piengtharna chi khat ka dong lei a nih. Piengtharna hi chi tam a um a, a thlungpui tak ruok chu a hmaa thil ei hmu le hriet chieng thei lo, ei lungril mit a hung inhong hnunga einia fie uora hung inlang, ei thil hmu le thlir dan thlak danglamtu kha a nih. Saptronga ‘realisation’ ei ti ang hi a ni tak. Ni tina ei thil hmu, hriet le tuokhai umzie hrea ei inhriet hlak hi umzie danglam daia ei hmu hun a hung tlung pha chun ei lo hriet nawzie ei hriet suok thei chauh a nih. Hrietna hi thuo tama sa a ni a, ei phok rawn po leh ei hriet tlawmzie ei hriet suok. Ei hriet nawzie ei hriet rawn pei ruolin hrietna hnârpui ei hnai tiel tiel a nih. Chu hrietna hnârpui chu a hminga Pathien tia ei ko hi a nih. A ta dingin thil inthup a um nawh; iengkim saruok le inhong sa vong a nih.

Kum 1971 April khan zantieng unau hmelhai an ti hun, thla dêt tir dal riei hnuoiah Delhia kan umna External Affairs Hostel, Curzon Road lam sirah kein damten ka’n vâk a. Chuonga ngûk taka khawvel le hringnun ka dawnkhawl lai chun ka ngirna hnuoi le ka hmu thei taphot chu keima taksa bung le inlaichin vong an ni thu ka zuk hmu suok phut a, ka har huoi a. Hi hi thu inthup ni lo, mi tin hriet ding ni awm tak, sienkhom ka lo hriet ngai lo thil ni bok si a nih. Ei taksa hi pilah a kir nawk pha chu hi hnuoi taksa, pil hi a zom nawk el a nih. Hnuoi taksa kong hrang hranga hung inchang thlai le thei rahai, ei taksa chawmtu chu ei fak pha ei taksaiin a mamaw po a chel tâng hnungah a dang po chu ei zun le êkin hnuoiah an kir nawk nghal vong a nih. Ei taksa ngei khom a tawpah hnuoia bok a kir nawk. Chu chu khuorèl, tû thlak danglam thei lo chu a nih.

Hieng anga lungril var phuta thil umzie zuk hriet le hmu chieng hi Saptrong chun ‘mystical experience’ an ti a, ei trong chun ‘rau hriet’ ti ding ni mei a tih. Hieng ang piengtharna ka dong lei hin a nih ei khuongbai tienami mawl tak khom suong taka Prime Minister meuh kuoma ka hril chu nih.

Ama hi pa var le lungril hrât deu el a ni a. Ka tienami hril chu ropui a ti hle a, trêk angin a lungril a deng a. An ngai vung vung a, "Hi tienami tawi anga ropui hi tienami tawi dang ka la hriet ngai nawh. In pi le puhai chu an lo var ngei de! Mani lu beng, thil thei loa inlang chu tu hin mihriemin thaw tumin hma ei lâk mek a nih" a ta. Hmun hrang hranga a thuhrilnaa khom hi tienami hi a sehme rop el. Ei pi le puhai kha an lo duoi bik nawh. Chû ka tina san chuh ei hril pei ding a nih.

Prime Minister David Lange hi niukliar ralthuom tribaium, voi tam tak khawvel sukchimit thei ding an siem le sie khawl hnêr hnûr le chu ralthuom chu hmanga indo dinga an intin tuo thrup el hi sukbo tuma a kûl a tâia thrang latu laia pakhat a nih. Prime Minister a ni hnungin, niukliar ralthuom phur long rêng rêngin New Zealand ram an lut a khap leiin an inthloppui USA khom a sukhmûr bùt a nih.

Niukliar ralthuom hmanga indo a um vai chun khawvel mihriem hi tu khom a him bik ding ei um nawh. Bomb tlakna hmuna mi chauin tuor naw ni hai. Bomb puok darh khu khan thingtlanga chappui an raw nia a khu intûr ngulin van an khum hlak ang hin sà takin hnuoi hi tuom a ta, nisa var lut thei loin sim inzir a ta, dei taluoin hnuoi hi vûr khalin inchang a ta, thlai le thil hna thi vong a tih. Chun, tui dawn ding po po niukliar tùrin chie pol vong a ta, a dawn dawn chu tûr dawn ang ning an tih. Chuong ang hnuoia chun tu khom a dam khawsuok um naw ni hai. Chuleiin, niukliar ralthuom hmanga indo chu mihriem insukchimitna, khuongbai anga mani lu beng thoi ang ding a nih. Ei khuongbai tienami tluka hi ngirhmun hung tlung thei hi hrilfiena tienami dang um kher naw nih. Chu chu pi le puhai lo duoi nawzie entirtu a nih.

Hi khuongbai tienami inrilzie hi zuk hriet fie ding chun Saphai khuongbai tienami leh hang tekhi inla a chieng tak. Anni tienamia chun, khuongbai hin nipui, sinthaw hunah sin ngaisak loin hla sak le inhoi thaw ngotin hun a hmang a. Thlasik a hung tlung pha leh sil le fen lum le fak le dawn ding a lo sêk khawl ve naw leiin phingtrâm le dei tuora inkonin phalbi hun a hmang zo, ti a nih. A thu zirtir a thra, a tienami khom a tluong. Eini tienami ruok chu khêl buru ngei ngei ti hriet nghal, sienkhom entirna thudik tawpkhawk la ni thei tlat si a nih. India hmarsak rama chêng mi tam lem khawsak dan khom hi hang bi chieng inla, kawrapson tûr chun damten a mi fak siet a, mani la mani lu ei rèt ngat ngat a nih.

Ei pi le puhai khan khawvelin a chai lat lat tham thu an lo vuok thlak a. Entirna dang pakhat chu tienami inbiel, Chemtattepu tienami hi a nih. Ni khat chu mong inphong hleu hleuva Chemtattepuin vadungtea chem a tât lai chun kaikuongpa uminhnelin a mazute inthên nal nal chu a va chep hlok el a, a kakhawk a sei hle. A

tienami chu mi tin hriet a ni leiin hril ngai lo-ah sie inla. Ka hril tum ruok chu hi tienami makna le ropuina chu a nih.

A tienami intran dan hi a dangdai khop el. Tu lai chu tienami ei hang phuok hin thla ei hang inlirtir té tè a, chu khom chu fûr sung chawm kânin favang tlang, sûmin vàn a baw naw zân kherah ei hang inlirtir a. Annawleh, a changtuhai kha pakhat ei hang inpiengthartir a, khawtlang mit tlung dingin a nun ei hang chei a, a rîng kham rak khopin Baibul châng ei inortir a. A khingpui ruok kha chu zu ei hang inhêtir a, hausa insunga inthokai khal suokin, nuhmei-pasal thilah mi zauthau le baw hla insam hrâtah ei inchangtir a. Chu zovah a hrat ding chu hriet sa ngawi ngawiin anaah suol le thra ei hang indotir a, a dol zor dèr a, tawpah ei inpiengthartir mathlawn nawh. Chemtattepu tienamia changtuhai ruok chu tuia chêng dâm, rama tro thing le ruo, hnachang le thlai ra dâm, ramsa dàm, hnuoia invâk thilhring le boruoka vuong thei dàm le mihriem dâm an nih. Amiruokchu, a tienami an phuok thiem êm leiin thil ni thei vong angin an inlangtir thei tlat a nih. An hang tranna khom awm deuh, vadungah mong inphu hleu hleuin chem a tât vet vet el. Ngairuotnain, tui luong ri hor hor khom ei hriet thei.

Chemtattepu tienami hi ngaisangum ka tìna san pahnih a um. Pakhatna, tienami mawl tak hmanga a rama mi chêng le an khawsak dan, an nungchang, a rama tro thing le ruo dâm le ramsa, vate le thilhring chenghai le anni inkara inlaichinna chieng taka a tar lang lei a nih. Thilhring laia chîn tak anga ei ruot phaivâng le rannung laia lien tak sâi a changtuah an thrang ve ve a. Hnuoilêng le chunglêng aiawtuah varung le bâk an thrang a. Khawtlanga hnuoihnung taka an lo sie hlak pitar hmeithai le khuoa inlal tak lal an thrang bok a. Rorelna khawl an nei tah a, thieng le thieng naw thlier dan chen, entirnan, tuikhur hnâra inhnawm an khap thu khom ei hmuh. A tienami khom tuikhur hnâra hmeithainu lungsen inhnawm thawr thu an bichara inthoka hung suok vong a nih. A tawpa kaikuongpa an hrem dana inthok hin thubuoi ching fel tuma an dilsut dan, thudik man suok tuma an thrang nasatzie le bawsetu chu ngaidam el loa an hrem ngeizie ei hmu thei bok a nih. Hi tienamia thil tlung hi ‘chem’ hmang dan an hriet hnung, sienkhom kekor an bun hma, hrenpereng takngiel khom an la kei hma, saruoka an la khawsak lai huna mi ni dingin ring a um.

Pahnina, Chemtattepu tienami hi histawri hrilfiena dinga thra tak a nih. Histawrian E.H.Carr chun histawri hi thil fe le hung innghongton zing dan suina, "a continuous process of interaction ….and unending dialogue of the past and the present" tiin a hrilfie a. Ei pi le puhai ruok chun Chemtattepu tienamiah mawl tak le chieng takin an lo hrilfie daih tah a nih. Hi tienami hi nuizat bûra ngaituhai chun a thu laimu an man fuk naw lei a ni el thei.

Thil rêng rêng hi inbâttuo le inkakhawktuo vong an nih. Thilthaw taphotin ieng kong zawngin amani bek kakhawk dang a nei a, chu kakhawk chun a kakhawk nawk sawng pei a, tawpintai a nei nawh. Mihriem le ei chengna leilung, sik le sa le a suk a tunga lawn le invak thei po po hin inlaichinna ei nei a; chu inbâttuona le inlaichinna chun ei khawvel le hringnun hi a her a nih. Mihriem hi varin thil khom ei thaw thei bik. Ûm inzâmna fik hmok thei khom ei tam. Sienkhom, thil indik lo ei thaw charin a kakhawkin a mi deng zui nawk zat pei a nih. Ram ei vât pawn dei duoi chun a hung pawn deu deu ruolin ruotui a hung tlawm pha a, ram hnawng kha thlaler ramah a hung inchang a, a tawpah a vâttu mihriem bokin a tuor el a nih. Hieng anga thil innghongton chanchin suina hi histawri ei ti hi a nih. Histawri hi Chemtattepu tienami anga cause & effect ngaituo râna i tiem phak pha chun, piengthar hnunga Baibul tiem ang elin hung fie uor a ta, a hmaa a umzie i hriet nawa khom khan umzie thar hung hmu suok i tih. Chinese-hai thuzai khukpui Yin & Yang leh khom inangna tak a nei. Chu thuruk chu a nih inhril tlâk.

Chemtattepu tienami angin ei ram sietna hi a san hang bichar inla chu ngainuom um ve ngot dingin ka ring. Thiemnaw arbawm khum ve lo, thiemchangna thing bong inleta a vaw hmasaa thrang ding chu mi ei inzong fet ngai mei a tih. Inchukna le thiemna thuah naupangin zirtirtu intum an ta, zirtirtuin naupang. Hlêprukna thuah a thamtuin a mi tham, thamna fatuin a thamtu intum bok a ta. Chuong ang peiin vote zortuin vote inchawtu, vote inchawtuin a zortu; nawchizorin a’n chawtu, a’n chawtuin nawchi zortu; kohran thruoituhaiin an beramhai, an beramhaiin an berampuhai; nu le pain an nauhai, nauhaiin an nu le pa; nuhmeiin a pasal, pasalin a nuhmei; thil alin machi, machiin thil al.

Kohran tak tak hi thiemnaw arbawm khai lien ding chu a ni el thei. Beram inruktuo thilah bichar inla, Chemtattepu tienami nekin ei chanchin hi inhnok lem mei a tih. Insattuona dingin lei ei tàt ngei a, ei fik thei thei ei fik a, ei thài dar thei thei ei thài dar a, ei phir thluk thei thei ei phir thluk a, intheidana hnamtûra ei chawm ei beram chêr tak tak hai chu inngei diela intlakkhawmtir nêkin inthi neng nunga insiktir ei ching a. Ei kohran sikul tam tak hi inthamna thil, inzawrna hmangruo an nih. Hieng thil thaw trantu chan chun a tawpa kaikuongpa chan, inling sor sora meipuia raw ût kha khêl naw top a tih, ei Pathien hi Pathien a lo ni takzet si chun.

Ei thilthaw taphotin kakhawk a nei a, chu ra siktu ding chu eini ei ni si leiin, ei insiemthratna dinga ei châng thlang chu ‘Chemtâttepu tienami hre zing rawh’ ti hi ni raw se. (India House, Lower Hutt, Wellington, April 12, 1985)


[1] Prime Minister David Lange hi kum 1984-a kum 41 chauh a ni laia New Zealand Prime Minister kai, August 13, 2005 a thi a nih. LK

Post a Comment

Comments not related to the news or article may be deleted.

Powered by Blogger.