IENG ZIERANG AM EI PUT DING?

By L.Keivom, Inpui Columnist

Babel hmun, trongsemzawla Pathienin trong a sukdanglam vong thu Genesis 11-a inziek kha changchawiin, mi tam tak chun trong hi hnam tin kuoma Pathien pek niin an hril hlak. Khawvela thil um po po hi Pathien pek vong anga ngai chun, chu thlirna chu a’n dikna chin um hrim a tih. Amiruokchu, thil hung inher suok dan chiktuhai chun trong hi Pathien pek ni loin, a hmangtu mihriemhai hung ser le ching suok a ni lemzie inhmai naw ni hai. Trong hi Pathienin siem saa a mi pek ni loin mihriemin ei mamaw ang dungzui peia ei ser suok pei a ni lem.

Pathienin mihriem kuoma thu a hrilin tu hnam trong khom a hmang ngai nawh. Mi a biek pha leh ama trong a hmang a, chu chu a biekhai khan a umzie anni trong angin an lo hriet a, chu chu anni trongin an puong suok el a nih. Baibula Thuthlung Hlui huna Pathienin mihriem hmanga a thu hrilhai chu Hebrai trongin an lo ziek thlak a. Thuthlung Thara mihriem kuoma Pathien inpuongna ruok chu Grik trong deu vonga ziek a ni thung. Chu thil lei chun Pathienin Hebrai trong amanih Grik trong amanih a hmang tina a ni nawh. Rev. Thangngur kuoma Pathien inpuongna, hlaa a ziek suokhai chu Hmar trongin a ziek suok leiin Pathienin Hmar trong a hmang tina a ni naw a, Pathienin Hmar trong hmangtu a hmang tina a ni lem.

Trong hi mihriemin ei chengna khawvel, sik le sa, tlang le phai le a mi tuom veltu thil dang dang le inzoma ei ngaituona le suongtuonahai hril suokna hmangruo dinga ri hrang hrang ei hung ser suok le chîng suok a nih. Eini rawi trong trobul, thu mal hung insiemna hnar ei bi chieng chun a hung intranna chu thu mal lam rik pakhat vong a nih. Thu mal pakhat, ziek dan inang chu ei lam rik dan zirin thil dang dang ei inkawktir a, umzie hrang hrang a hung nei a. Chuleiin, ei trong hi trong bul le umzie suituhai chun a ria innghat, thu mal tin kawk nei trong, phonetic and mono-syllabic language an lo ti chu a nih. Chu chu Mongoloid hnamhai trong fe dan tlangpui chu a ni vong.

Entirna dingin thu mal pakhat ‘mei’ ti hi hang la inla. A umzie bul chu mei (fire) le mei (tail) tina a ni tak a. Amiruokchu, thu mal dang pakhat pahnih belin trongkam za chuong dai ser thei a nih. Chuong laia threnkhat chu a tira mei umzie le inzomna nei ta der lo dam a nih. Ei lam non a, “A thaw mei mei (carelessly); Kan titi mei mei (leisurely); Mi ti mei mei naw rawh (disapproval); Bu fa mei mei ei tiu aw (simple, informal); A va lawmum mei mei de! (unexpected windfall); Mei mei a! (What nonsense! What rubbish! Don’t be stupid!); Mi mei mei an nawh (not a simpleton, not ordinary, an important person, a strong character) ei ti chun a tira a umzie ei hril leh inzomna an nei ta naw vong ti hre thei ei tih.

Chun, “Mei nei (mei+nei) deuin trong naw rawh” ka ti chun a thu hrila khan thu inthup, sienkhom kawk amanih umzie nei rieu, (sinister meaning, insinuation, innuendo, ambiguity), hril dot si loa a hmawr ka phor lang thil a um tina a nih. Chun, ‘mei mit’ ti umzie chu mei that, sukhlum tina ni sienkhom a letlinga ka sie chun ‘mit mei’ a ni ta dai a, chu taka inthok chun trongkam tam tak, umzie inang naw vong a hung suok thei. A mi mit mei (a lustful glance or disapproval look); Mit mei a mi’n hmu (approval look); Mit mei kawi a mi’n hmu (showing disapproval); A mit mei veng rawh (to take care not to offend) tihai hi umzie inang lo vong a nih. Hienghai hi ei trong thu mal lam khata inthoka trongkam hrang hrang an hung insiem dan a hmawr ei thlir thuok theina dinga ei hung tar lang a nih.

Trong hi a hmangtuhai zirin ni tinin a thar an siem ang bokin ei hmang ta nawhai chu a thi pei a. Thu mal ei nei nawhai chu hnam tinin ei mamaw ang peia ei ser suok an naw leh ei kawl le kienga hnam chenghai trong ei haw seng a, chuong ei trongkam hawhai le ei trong chu hung inthlop tungin trong thar a hung insiem pei a. Chuong hnam dang trong ei lakhai chu eini trong thlek dan anga thle ve le zierang inang a ni chun a hrat lem lemin damten a hrat naw lem chu a lem hmang a, sienkhom lema um chun lem a ni ti khom a hriet ngai nawh. Chuong ang chu Sino-Tibeto-Burman group hnuoia trong hrang hrang ei hmanghai hi a ni vong. A zungpui tak chu Chinese trong a na, chu chu Tibetan trongin a hung chekpol a, ei hung thlang tlak pei hnungin Burmese trong leh a hung inchekpol nawk pei a, chu taka inthoka fe peiin India hmar sak tienga hnam hrang hrang trong hi a hung pieng a nih.

Ei kawl le kienga hnam dang trong ei lak lut hin ei trong zierang a sukhausa thei ang bokin a sukbo der thei bok a. Ei trong trobul le inzom trong hrang hrang ei lak lut peihai chu ei trong sukhausatu le a zierang sumrisang anga siem theitu an nih. Sienkhom, ei trong zierang le inang der lo, entirnan Saptrong, ei lak lut rawn taluo chun sawtnawteah ei trong a up hlum der thei a nih. A san chu ei trong hung insiemna hnar le a fe dan kalhmang a danglam dai lei a nih. Saptrong thu mal hmangin eini trongin trongkam thar ser thei a ni nawh. Ei trong zierang a put thei dan um sun chu ei trong thluka ei thu mal lak luthai chu inthuomtir a nih.

Mani tronga ei nei lo, hnam dang trong lak lut hi hnam tin thaw dan a nih. Chuonga thaw nasa tak le huomhap tak chu Saptrong hmang hnamhai hi an na, an lak luthai chu anni rongin an inthuomtir vong a, chuong anga an inthuomtir hnung chun, an ta angin mi dang an min hmangtir hlak a nih. Saptrong awphawia lam chi naw phot chu anni zierangin an inthuom vong hlak. Entirna tlawmte hang la inla: Aizawl chu Aijal, Lunglei chu Lungleh, Lusei chu Lushai, Mumbai chu Bombay, Dilli chu Delhi, Kanpur chu Cawnpore, Sri Lanka chu Ceylon, Myanmar chu Burma, Yangon chu Rangoon, Singhapur chu Singapore, Beijing chu Peking, Venezia chu Venice, Firenze chu Florence, Roma chu Rome le a dang dang hai hi an nih.

Chuong laia ram hming, Baibula chuong rawn em em anni awphawia an ko pakhat chu einiin ‘Aigupta’ ei ti, ‘Egypt’ an ti daih hi a nih. Tien lai chun, a ram mihaiin Aigupta hi ‘Kemet’ an ti hlak a, Nile chuonchung le chuonhnuoi pil hi sen ve lo, hàng hmuk el a ni leiin Kemet (pil hângna ram) an lo ti a nih. Kanan mihai chun ‘Misri’ an ti a, chu zul chun Arab-haiin ‘Misr’ an ti bok a, Hebrai mihai ruok chun ‘Misrayim’ an ti thung. B.C 700 vel, Grik mi thu le hla thiem Homer hun lai daia inthok tah khan Grikhai chun ‘Aiguptos’ an ti ve thung a, chu taka inthok chun eini khomin ‘Aigupta’ tiin ei mi hmasahaiin an mi lo siepek a, ei kam le khom an rem a, a fuk hlein ka hriet. Eini rawi lai hin a ieng a khaw ngaituo chik lo, Saptrong ngaizawng pawl threnkhatin, ‘Egypt’ ti chu awrizinal lema ngai le ‘Aigupta’ ti chu tuoltro bek bek, mamuli deua ngaia inzapui nuom dam an umin an lang a. Hi ngirhmun hi bi chieng a trul hlein ka hriet.

‘Zoram Khawvel’ ka ziek tran lai le tu chena mi thiem threnkhata inthoka soiselna ka dong hlak pakhat chu Saptrong thu mal ei lak luthai hrim hrim chu, a thei phot chun, Zotrong awphawia ka ziek vong lei a nih. Chu chu Japan rama inthoka Amerika ram chena hnam tin thaw dan tlangpui a nih. Ei mi hmasahai lo thaw dan khom a ni leiin Saptrong le trong danga mi thu mal ei lak luthai chun Zotrong zie a put tah leiin ei tronga thrang hrim anga ngaina a um hiel tah. Chuong laia ei hmang inlar deuhai chu Borsap (Bara Saheb: Deputy Commissioner), Larsap (Lordship: Governor), Kudam (Godown), laltrîn (khawnvar: lantern); hawldawl (puonthuo tuomna:hold-all); rizai (puonthuo:razai), sikul (school), ekzam (exam), rizal (result), talen (talent), sakramen (sacrament), tarpintel (turpentine), pulit (police) le a dang danghai an nih. Hieng thu mal pulpit, pastor, angel, pen, pensil, sermon, sakramen, sikul le a dang dang, ei trong awphawia lam le ziekhai lem hi chu ei trong ang charin ei inpuiah thaipui chan an chang tah.

Saptrong hre china ngaihai laia ngaidan nghet tak pakhat um chu: Saptrong thu mal ei hmanghai hi Saptrong ziek dan anga ziekin ei lam (sipel=spell) ding a nih, ti a nih. An thrangsan tak nia inlang chu, eini awphawia ei ziek pha leh tiem a sukharsa a, tiem suol a ol a, ei Saptrong lam dan khom nasa takin a thruoi suol nuom, ti a nih. Hi ngaidan hi inza a um lai zingin ngaidan hmasiel le bui mei tawi ang a nina lai a um a; ei trong vui liemna dinga lam ei sat ang a ni thei bok. Ngaidan hmasiel a nina chu, Saptrong hre lohai ngirhmun ding a dawn phak ve nawh. Bui mei tawi ang le chongkor mit puta thil thlir a nina chu, Saptrong awphawi le ziek dan anga ei thaw pei ding a ni chun, eini trongah Saptrong hi a luong lut nasa si leiin, hun sawt nawteah ei trong zierang thlak danglam vong a ta, a up hlum der ding a nih ti an ngaituo phak naw lei a nih. Saptronga thu mal ei lak lut hi ei trong sukhausakna dinga ei thaw a na, Saptrong sukhausakna dinga ei thaw a ni nawh ti hi hriet chieng a thra ngotin ka hriet. Chuong po po chunga poimaw chu, Saptrong root words ni loin eini root words hmang chauin trongkam thar ser thei a nizie hi a nih.

Ka hmu dan chun, nuom inla, nuom naw inla, hma ei sawn ang dungzui peiin hnam dang trong ei lak lut pei a ngai a, chuong tronghai laia ei lak lut rawn tak ni pei dinga inlang chu Saptrong a nih. Chu chu ieng zierang am ei inputtir ding a na? Ei trong zierang ei inputtir a, ei sumphukah, ei tapte bulah ei intrumtir thiem chun, ei zierang putin eini lai inzel a ta, ei trong sukhausatu ni bok a tih. Ama zierang ei inputtir ruok chun damten ei trong hi ama zie le rongin thlak a ta, a tawpah ei trong hi a up hlum ngei ngei ding a nih.

(August 6, 2005)