KAN ZINNA-I

By Pu Ramthienghlim Varte, Senior Anthropologist

Ka lengna vangkhuo Tuithaphai a hin mumala ka um nawna kum sawmthum nekin a sawt ta a, nu le pa ruoltha hai umna hmun ani leiin ka ngaina em ema, an huol veltu tlang le muol hieng-Teisieng tlang, Saidan tlang, Thimbung tlang, Churachand tlanghai le a phairuom sukmawitu Tuithapui phaizawl incham dei duoi le Tuitha vadung kawi kei kuoi hai hin lung a suk leng thei em ema. Veng a kan zin chang a sevela khaw Saidan, Muolvaiphei, Saikawt, Ngurte, Rengkai, New Lamka, Lamka, Sielmat, Bijang, Hmar Veng, Tuibuong, Suonggel, Bethel, Khawmawi, Molnom, Salbung le dang dang hai hi hun ka nei hmasataka thei ang angin ka fang kuol hlak a, thil danglam deu ka hmu chang chuh kan chik hlak. Tuta tuma ka thil hmu le danglam chu hi hi a nih. Churachandpur khawpui hi Manipur a ding chun Non-Naga hnam hai tadinga khawpui pawimaw em em el ana, a khawpui sunga lo cheng hlun hnam tum tum haihi Tibeto-Burman tawng hmang pawla mi ei ni tawla. Hi taka hin R-Group le G-Group ei uma, R hawrawp hmang pawl chuh Hmar, Lushai, Pawi le dang danghai anna, R hawrawp hmangnaw pawlhai po chuh G group hieng- Kuki, Paite, Zo, Vaiphei, Gangte le dang dang an nih. Chungangin, ei tawng seng hmangin inthlier hrangna umlo, inrem diel diel ni awm tak chun ei um thlanga. Hieng G-group a mi Kuki, Paite, Zo, Vaiphei, Gangte le dang dang haihi a chawngpu ni thei dingin an tam taka, khawtlang thilthawna iengkima an hrata, hma an thuoia, old and new Bazaar tiengpang Civil Hospital chenin ei hei leng kuolvela, New Lamka phei hai lem chuh NREGS an sawrin an thang hrat em em a, in building mawi le tha tak tak khawm a pung hrat em em a. Churachandpur khawpui sukmawitu an ni a, lawm a um takzet. G-Group tawng hmang thiemnaw lem chun Auto Rickshaw khawm ei chuong theinaw vang an tah.

Chuongangin thlangtieng ei hung nawka Sielmat Christian H/S School a inthawk Tuibuong dawrhai le Ofis hmun pawimaw hai ei leng vela, a khel tieng Khuo a pung hratin mi an tam hrat em em bawka. Tuibuonga Hotel pakhata thingpui dawn dingin a thlum insum ka tul ta leia a hang (chini pawl lo) dawn ding kati kha tawng kan inman fuknaw deu alo ni awm a, a hang dawn dinga inngai chuh a thlum ka dawn pha ta ringawta, pawi kati kher el. Chuongang peiin, R-group a mi hieng- Hmar, Lushai, Pawi, le dang danghai chuh a khawpui sunga hin ei tlawm lei le ei ram delna hmunin a zirnaw lei khawm nive tang a tih, a chawngpu nive siin, ei tawngin thingpui khawm ei dawn thei tanaw a hawia, neitu chan changa insan muka hei invilik rak khawma a nambarin mi ei phaknaw a, Andaman a hnam hnufuol Jarwa hai Shompen hai angin population khawm hi a khawpui sung taka lem chuh a tlawm tiel a hawi a, zingkar arasi ang elin in khat phuorin hmu ding ei um phak chauvin ka hmu, mak tak a nih. Sawrkara chanvo tha hmu thei hai hei buoipui ding lem chun ofis le organization hrang hranghai ah ‘Santu ka ngai, ruoltha ka ngai’ ti kha ei hla dittak ani ta zing ela, chawngpu seng seng eiin thlau hle.Hi hi ani saphaiin assimilation an ti chuh.

Abikin R-group a unau Hmar haihi khawthlang nun, Inchukna tieng le politics a hai hin a hnungsawn zawngin hma a sawn hratin ngirhmun a thlasie nasa em emin ka hmu a. In pucca/RCC a mawi le ropui thar hmu ding a vang hlea, mi chepde kara khai leng leng ei thawa, thingtlang lo buvui lak thel ang elin inrieng ngawi ngawiin ei khawsa tawla, kohran a hlak mi hai nuizat bur le tawng chek ekna, Pathien hming lama pawl thi chil ngam vawng. Ei unau haiin pawl tam taluo hi khawtlang, ram le hnamin a sietpui zie, Setanin var taka Pathien hming sama ami dawivetna ani tihi eini a inthawk hmuin, insiemthat nan an hmang pei a, eini nekin an inthang duok duoka. Invet ang ela hni ding le dingnaw khawm ngaituo lova ei nuom nuom hrila ei Pathien biek khawm hi sim a hun tah. Politics a hlak mirawng vawkvai ang el,a lien hmasa sa sa rawt nam annawleh, inngek rawng rawnga sawisak. Ei phaktawk chuh a thlangpuiin suna inhlaw teng tenga zantienga Meitei leikaia lenga zu lai po pova a thanaw tak vai hnam hnufuol tawpkhawkhai dawn hlak RAKZU dawn a muolpho thei ang taka khawlai dunga inrui mei mei. Khawsung kei dara hausapu inchu, taptebula nuhmei le nauhai vuok-khawngna dinga mi huoisen le Kaina anga mani unau thisen insuona ding le sawisakna dinga thisen inza zawk zawk si hai hi ei niin ka hmu a. Hiengneka ei suol nawkzuol na chuh, hi hi ei nina ani ti hrezinga insiemthat tum nuom chuong derlo hnam eini hi. A pawi ngawt el. Inhrilhriet a umzie ei nei thei sinaw chun khawdur ei ngai ma ma ani awm.

India rama hin zalen taka ngaidan hril theina a uma, chu hmangin hi kan zinna chanchin, ka hmu dan ka ziek ani leiin, mimal, kohran, organization le tuelkhawm lo bi veng venga, ka thahnemngaina mi hrepui dingin aw.

November 11,2010