A Thring ‘Ras’!

[By Pu L.Keivom* Inpui columinst]

“The old order changeth, yielding place to new,

And God fulfills himself in many ways,

Lest one good custom should corrupt the world.

-Alfred Tennyson (Morte D’Arthur)

Ei thupuia ka thu mal hmang pakhat ‘Ras’ hi thrangtharhaiin tronglèr (slang) an hmang inrim laia pakhat a ni a, a umzie khom ei hriet seng ka ring. A hung suok dan ruok chu ka hriet bik nawh. ‘Rùrà’ ti hi fiemthu inlêk deuin ‘rùras’ tiin an lam a, an hung hmang tlanglawn hnungin ‘ru’ ti kha bànin ‘ras’ ti chauh an lak leia hung suok khom a ni el thei. Chuleiin, a thupui hi ‘A thring rùrà’ ti thei a ni a, chu nêka uora tronglêr bok hmanga ei hril chun ‘A thring bon top’ amanih ‘A thring kuoi top’ ti ni mei a tih.

January 6, 1998 khan thusep pakhat, ‘A thring ringtuhai chu’ (Living on stale knowledge) ti ka ziek a, chu chu Zoram Khawvel-8 ah ka hlu lut a, mi ngaiven le hril sawng pawl artikul a ni nghe nghe. A tawp tak dottu parakraf-a chun, “Sinai thlalera mannaa Pathienin Israelhai a chawm lai khan, manna thring ringa an khawsak a remti der nawh. Manna tharlamin ni tin a chawm lem a nih. Chu chun thu tam tak hril ngei a tih. Hrietna thringa chawm kohran le thu hringa chawm kohran chu dang zak an tih. Hrietna thring ringa khawsa ram le hnam ta dingin khawvel hi boralna ram le ni tin hi boralna ni a nih. Chuong ang ram le hnam ta ding chun hnèna thutiem hrim a um nawh” (p.212) tiin ka hmawr-bawk a. Chu titina chu ei kristmas hmang dan le inzomin ei sunzom ding a nih.

Kohran changkang Vs Kohran thring

December 1, 2009 suok Hmasawnna Thara Dr. Laldawmlien ziek ‘Kohran Changkang’ ti ka tiem chun thil tam tak a mi’n ngaituotir a. Kristien sakhuo a hung lutna kum za champha lawm dinga insingsa mup mup sia ei ngirhmun thlak zai ei rêl si naw thu hieng ang hin thu hongnaah a thur suok a: “Ei kohranhai fe dan hi 1920 vela inthoka ei hmang tah kha a na. Inthlak danglam lovin tu chen hin konkaw takin ei la hmang zing a. Leith Anderson-in, “Change is unavoidable part of our life” a lo ti a. Ei kohran hai hi Welsh Mission suok, 1920 vela indin, la sukdanglam der lo chu a nih. Ei “Financial system,” Sunday School, Pathien biek inkhawm, Camp, Crusade hai hi la sukdanglam lo an nih. A uor deu kohran pakhat lem chun Sunday School exam result an puong a, Distinction, First Division, Second Division, Third, Simple pass tihai hi an um vong. Compartment hmu èm chu an um nawh. Hi System, Kohran fe dan hi a’n dik naw a, mipuiin inhoi an ti ta naw pha chun, “Spiritual lethargy” (thlaraua ngongna) a’n tlun hlak” tiin.

Chun, kum 1984-a George Barna inrawina hnuoia Barna Research Group an indinin kong hrang hranga kohran fe suolna an suihai a hril bakah inthruoi dan a thring taluo leia a kakhawk iemani zat a hril, ei titina le inzomhai chu: (1) Ei kohran inthruoi dan a nghok pawl an um tah. Kohran 5 vel “Local Church” inti an ngir tah. Ei inthruoi danhai hi ei thlak danglam vat naw chun ‘Local Church’ nuom la pung pei an tih. (2) Doctrine indik nawin a mi rùn pha leh mi tam takin an zui. Thuhriltu dang an hung pha Biek in ni lo, tuolparah mi tam tak an hip hlak. Kohranah fak ding an nei ta naw chun an tlan vel hi a awm naw chuong nawh. (3) Crusade, revival, Camp, Seminar, training etc tam tak ei buotsai tah. Hma ei sawn chuong nawh. Revival le ei piengtharnain a dai sawt nawh. (4) Pathien biek inkhawm, Sunday School le activities dang dang hai hin mipui a sukphur zo ta naw niin an lang. An nghawk pha kohran hi maksan el an tih. (5) Pulpit-in mi a chawm meu ta nawh. Mipuiin topical sermon an ngaithlak pei a, Expository sermon ruok chu an hriet thiem naw a, an ngaina bok nawh. Hi ngainatna hi nei dinga inzirtirna tak tak a um nawh. (6) Kohranin Pathien thua inchuktirna a pek tlawm deu deu. Inchuktirna indik naw a hung hrang pha mipui an chi-ai el hlak. Pathien thutak an hriet tlawm taluo leiin “Kristien values” ngaisak nawna an tlun hlak. (7) Ei Kohranhai mizieah ‘takinningna” a tlawm. A ra suok chu, ei Conference, Camp, Seminar, etc hai hi a huou huou tieng zawngin an thle zie hlak. “Worship” spirit ei inhmang mek.

Hieng po po laktawi chu: ei kohran inthruoi dan hi a thring taluo leiin kohran mipui ei chawm hne ta naw a, an ning a’n tel a, chu chu thawidamna dingin a huou huou zawng ngotin ei fe a, takna a um ta naw a, Pathien chawibiek dan khom ei inhmang mek a nih. Kong danga hril chun, kum za mi, a lu inlok bûr el, sienkhom mani kea la ngir dukdak thei si lo ang ei nih. Chik taka ei hang bi chun, ei inthruoi dan iengkim deuthaw hi 1920 vel laia an lo thaw dan a ngiel a ngana ei zui pei deuh vong a la nih. Tv. Zacharia Varte-in “Puitling thei si loa pieng champha lawm kar ngot nghakhla chu ei ni tawl tak. Isu’n a mi thienghlimhai a lawr hman thut a ni khomin thrahnem tawk fet chu a lawm ding ei la um ka ring. A lawmnaa mi’n rawitu ding leh” (Sikpui Kut 100) a ti khah ngaituo tham a tling hrim a nih.

Hi thu ei hril hin thil hlui taphot a thringa ngaia hnawl ding tina a ni nawh. Thil thra le hlu chu ieng anga hlui khom ni sien a upatna khan a hlutna le hmang tlakna a sukbo naw a, a sukpung deu deu lem hlak. Amiruokchu, ni tina inthlak danglam tung pei hi khawvel umphung a ni leiin thil hluihai chu thil tharin, hna hluihai chu hna tharin, thrang hluihai chu thrangtharin an hung thlak pei a. Chuong naw chun King Arthur tienamia Alfred Tennyson thukhawchang ei tar lang ang khin, ching dan thra taka ei ngaihai khom hi a hun le inmila thlak danglam loa chel tlat ei tum chun a hmangtuhai kha a mi sukngharek (corrupt) thei a nih.

Kalchar le Kristmas

Hnam tin hi ieng anga hmasawn le hnufuol khom ni inla, ei hriet le hriet loin ei kalchar, ei nun dan le ching dan hlui ei som peihai chun an mi thruoi a. Eini ngei khom, kristien ei ni hnung khomin ei khawtlang nun thruoitu tak chu pi le pua inthoka ei som tung pei, ei kalchar a la ni zing. Entirnan, ei innei dan, man le muol ei rel dan le thil dang dang ei songbawl dan zaa sawmkuo neka tam chu pipu dan a la ni a, biek ina kristien dana kut ei insui chauh hi a danglamna a nih. Sienkhom, ei kalchar hlui le thar chu lungruol taka an inthlop leiin harsatna ei nei naw a, man le muol ei inpek leiin ei thlarau a sukchau naw a, sungkuo inzomna le inthlungna a suknghet lem hman a nih. Pathien thu ei ti hin ei kalchar buzawlah zung thlaka a kei nghet pha leh sungpui chan a chang thei chauh a nih.

Kristmas ei hmang dan khom hi zaa sawmkuo chu ei kalchar zierang put a nih. Sikpui Kut ei hmang chang amanih, chong chèna bu le sa an in-ei chang amania a khaw nawta zu le sa chèna ruoipui thre a, hlim taka lâm dup dup hlak ei ni leiin, ruoi thrang loa kristmas hmang chu seramu ei thur thei naw a, kristmas khom einiah kristmas a ni thei nawh. Thingpui leh ringota kristmas hmang chu machi le a thu thrang lo sizo trawl hmê hme nek khomin a ho lemin ei hriet. Kristmas hi kristmas-a ei ngaina tak chu iem ni tang a ta? A thlarau tieng thil khom a ni chie nawh; ei kalchar mit le lungril ngaituonaa thil ei lawm hlak dan ni anga ei inkhìna le bùknaa khan a nih a um lem.

Chu chu a nih Delhi tlanga chen khom ei som pei chuh. Ruoi thre loa kristmas hmang thu ei hril chun mi ang lo ei hlaw nghal a nih. Kristmas le ruoipui thre chu ei khawvela thil inzom tlat, tangka hmai hni ang a nih. Kristmas sunzom thu ei hril chun ran that ding ei la nei amanih, an naw leh a tumtu ding an um tìna a nih. Hi hi sa ei du amanih inrawp bêk bêk lei khom a ni nawh; ei kalchara thil inphûm tlat a ni lem lei a nih. Delhi tlanga ngat lem chun, mani ina sa hme rawn nekin sa hme tlawm hi changkangnaa ngai a ni lem hman tah. A mak khop el, kum 1976-1997 sung, kum 21 zet a zawna India ram puo tienga kan um sungin Churachandpur-ah voi hnih kriistmas kan hmang ti chauh naw chuh mi ramah hnienghnar takin, sienkhom inrieng tak siin voi 19 zet kan hmang a. Mingo ruolin an hlutsak sai-ar, turkey an ti ti amanih dam hi fak seng lo kan sie tèn tûn hlak. Sienkhom, hieng nikhuoa kan ngai tak hlak chu ruoipui thre a, kristmas ei hmang dup dup hi a ni tlat chu tie! Bêlpui sa tia ei hang ngai le hme chak ngawi ngawi khom hi a taka ei hang tong nawk ruok chun ring ang hehu kha a lo ni naw a, ei hme pangngai khom tluk loa ei hriet chang a um. Amiruokchu, lungrila ei hang ngaina tak ruok kha chu a rè chuong nawh. Chu chu a sa el ni loin, ei kalchar ruoipui kha a ni daih a nih.

Chuong ang chu Delhi tlanga inthok khomin kîl le inhoi taka chên tham mi ei um ta a, a vangnei thlak khop el. Amiruokchu, prokram ei duong dan hi a fûk naw leiin ei hmang inhoi ding angin ei hmang inhoi ngai naw a nih. Biek in ei la nei naw leiin kristmas ni tak ei hmang thei sung chu darkar 5-6 vel chauh a nih. Chu sung chun thuhril inkhawm voi hnih ei nei a, ruoiin darkar khat vel bek a aw a, lengkhawmna ding chu darkar khat bak ei nei ngai nawh. Kristmas ni hi sermon thlak ni a ni naw a, Lal Thar hung pieng lawma khuong le dar leh lengkhawma lam dup dup hun a nih. Hi ni hi thrangtharhaiin ei hla mawi tak tak, hun le hmun dangah inchukna hun le sakna hun an nei naw chu, an inchuk theina hun remchang, ei suotlang thara ei kalchar thar tuihnang ei inrochung pei theina hun a ni leiin hmangthai lo hrâm a thra.

Chuleiin, ka thil rot nuom chu, chawhnung inkhawm pangngai hun hi kristmas nipui inkhawm ni sien, chu chu ruoiin zui sien, ruoi thre zoah thuhril inkhawm um ta loin lengkhawm dup dup ei tiu. Chu chu ei renga Pathien pawla ei chawibiek thei dan a nih. Van mihai khomin chu char chu a nih Bethlehem dai rea an hung thaw kha. Bu fak khop treuh hnunga inkhawm a, mi pakhat bau chang ringot inlusuk puma ngaithlak hi a thring taluo. Hi nia sermon thlak nuom trep trep an um palh a ni chun an sermon chu ziekin Delhi Thurawn le kohran chanchinbu dang dangah insuo hai sien, a hlawk lem daih ka ring. Kristmas chu kristmas takin, van mihai dungthula Pathien inpakin, insawi duol duolin, chawimawina hlapui rem ei tiu.

===========
[*Editor's Note: INPUI columnist Pu Keivom is a retired Indian foreign diplomat and a respected Hmar Mizo litterateur. This article was written by him on dec 5, 2009, New Delhi.]