Halloween party ideas 2015

By L.Keivom, Inpui Columnist.

Part 1

Iengkim mani hun senga mawiin a siem a.

Mihriem lungrilah chatuon a sie a; chuong sa khom

chun a tira inthoka a tawp chena Pathien thilthaw

chu an hmu suok thei chuong nawh.

-Thuhriltu 3:11

chatuon April 10, 1974 khan ‘Beiseina Khamhrui’ ti thusep ka ziek a. Hi thusep hi Thuhriltu Bu (Ecclesiastes) le Puna (Phunthanga 1880-1942) hla phuoka “Khawvelah lawmna a kim thei si nawh” ti bèsana hmanga hringnun khawvel thlirna a nih. Ka thusep ziek lai po poa chu tiem le hril hlaw tak a la ni ka ring. Hi lekha ka ziek hun kha ka zuk ngaituo a, kum 36 chuong zet a lo fe ta a, a sunzomna ziek ka nuomna khom kum iemani zat a ni taa chuh buoina hrang hrang leiin tu chen hin ziek loin ka la um zing. Hla ruok chu kum 1964 April khan Parbunga Headmaster sin ka thaw laiin a hmathruoi ‘Sakhming khawvel’ ka phuok a, a sunzomna khom Delhi tlangah 1973-74 khan ‘Kum hlun tling zo reng an um si nawh” ti le ‘Cham song reng an um nawh’ tihai hi ka phuok nawk a. Hieng hla pathum besana ka hmang tak chu Thuhriltu 3:1-8 a hringnuna thil tlung inkawkalh 14 ve ve a hrilhai chu a nih.

Chuong hringnuna thil inkawkalh, inpawthuo le inzui tlat sihai chu: pieng hun le thi hun; phun hun le phawi hun; sukhlum hun le sukdam hun; thriek hun le bawl hun; trap hun le innui hun; lusun hun le làm hun; lung pei hun le lak khawm hun; inkuo hun le inhnàm hun; zong hun le sukhmang hun; kol hun le dehawn hun; sukthlêr hun le phawk hun; to hun le trong hun; inhmangai hun le intheida hun; indo hun le muong hun. Pakhatin a hong kha pakhatin a khâr pei a nih. Kong danga hril chun, nisa hnuoia thil hrim hrim tawpna chu lam mong ping vong a ni thu a hril a nih. Chu hrilna dinga Hebrai trongkam a hmang chu ‘Hebel’ ti a ni a, chu chu ‘thuok, tuihù (vapour), sûm, romei’ tina a ni a, thil poimaw tak ni si, sienkhom sawt dai lo, bo nawk nghal el tina a nih. Hlun lo thil hrilna a nih. Threnkhatin, ‘teplohai teplo’ tiin an inlet a, sienkhom a kawk fûk chie naw el thei. A san chu Pathienin thil teplo a siem ngai nawh. A thilsiem po po hi a en a, thra a ti vong thu Genesis bung khata ringot khom voi sari zet ei hmu a nih.

Thuhriltu hi tu am ning a ta? Bung 1:1-a chun Jerusalem lal, Davida naupa a ni thu le a bung tawpna 12:9 a chun Thuhriltu chu mi var tak, hrietna tam tak dap suoka inchiktu a ni bakah 12:11-a chun mi var dang thu khom a thrang sazie le an thuvar chu berampuin ran khalnaa a hmang hawlthir zum anga nun khalna dinga poimaw le thirkila nghet taka thil ei kil anga an thu vuokthlakhai chu thu nghet a ni thu ei hmu a. Davida naupa Solomon, var le hausaa hmingthang chu Thuhriltu (Kohelet) inti hih ni dinga mi tam tak ring a ni laiin, mi thiem threnkhat sui dan chun, Thuvar 25:1-a ei hmu danin, Hezekia le a rawihaiin BC 720 (circa) vela Isai, Hlahai Hla (Song of Songs) le Thuvar (Proverbs) an ziek thlak le rem khawm laia thrang sa ve a ni naw leh, a hnung daih, BC 500 laihawl vela an ziek thlak ni dingin an ring. An ringna san khom Thuhriltu-a an trong hmang hi Solomon hun laia Hebrai trong zierang leh an inang naw bakah Persian trong an haw le Aramik trong inther a um lei a nih. Chu bakah Solomon ziek chu ni sien, Bung 1-na le bung 12-na hi ‘Third person’ angin ziek naw nih an ti bok. Chun, Thuhriltu Bu sunga hin Pathien thu anga a ngiel a ngana pom remchang chie loa Juda mi thiem threnkhatin an ngai iemani zat a um a, chuonghai chu pom tlaka siem rem an tum leia a ziek sawngtuhaiin thu iemani zat an bel sa umin an hriet bok lei a nih.

A ieng khom chu ni sien, Thuhriltua thu tam lem hi Solomon thusuokah pomin, a thu tontira ei chang tar lang (3:11) a thu pahnih (1) iengkim mani hun sengah mawiin a siem ti le (2) mihriem lungrilah chatuon a siea chu Pathien nina an hmu suok zo teuh nawzie a hrilhai hi hang bi vak ei tih.

Iengkim an hun sengah mawiin a siem:

Hi thu hi ieng kong zawng khoma suiin a va hang indik de aw! Entirna dingin bu hi hang hmang inla. Bu ei tu a, an hung mawng a, inno der derin an hung inthranglien a. Ngal a zèm velah lo ei fang a, thli fim a hung hrang dèl dél a, a mùtna tieng tieng bu kung tin chu an thle nghiel nghiel a. Thliin a mut leng ngaizawng sam inlêngin bieng a hung thawi a, ei trim sul ang el khan, bu hna inno nghielin ngal le kerai inza sal sala a hung zèm kha chuh, lung a va hang hlim thei de aw! Furpui a hung tlung a, bu kung tin chu an inthrang hlut hlut a, a lo phekin a hung zing dum dur a, lo inthirna le khokrokna hmun khom a hmel sietna hrim hmu ding um ta loin a tuom mawi a. Sim thli a hung hrang a, a mutna tieng tieng tuipui ang elin an fawn dul dul a. Favang a hung tlung a, Thlaram tawp tieng bu kung tin a hung inrai a, Changer thla a hung tlung a, sibudar penson tawm tah ang utin, hnuoi tieng mel ta loa van tieng chauh nghain, an tang fuk el a, hmu nuom a umin ngai an sukmuong.

Vaiphei trong chun hi thla hi ‘Thatang’ an ti a, chu chu Hmar trongin ‘Thlatang’ ti inla, a fûk hle el thei, van tieng nghaa bu rai an tang fuk hun a ni tlat a. Hi thla hi Hmar trong chun ‘Changer’ ti a ni a, bu hung vui, a la chang hmain an lak a, an zèu kìng a, sumah an suk a, chu bu pèr chu a zâng leiin sawt tak tak ramvaka an suok changin an pai a, an ring hlak. Hi hi a hmingah ‘bu er’ ti a ni a, bu (rice) hi a hming bîk tak chu ‘fang, chang’ ti a ni a, ‘Fangko’ ei tihai khom hi bu tienga malsawmna petu an kona, a kuoma dawvan an kaina thil a nih. ‘Chang’ ti rootword-a inthok hin Meitei tronga ‘châk, chà, chaba’ tihai le Lusei tronga ‘chaw’ tihai hi a hung suok a nih. Lusei tronga thla hming an phuokhai hi an phuok nomna khop el a, October khom hi ‘Sahmul phah thla’ an ti a, ‘Khuangchawi thla’ ti pawl khom an um.

Pêng hla loin ei thu zaiah bok kir nawk inla. Bu rai chu a hung tre a, a vui a hung suok a, kûr thlukin a hung eng tran a, sîk dingin a hung inpei a, ei sik a, hrizawlah vùm thûra ei hang bûm eng suou el chu, mi a sukhlimin ieng sawl sawl ei hriet fuk ta nawh.

Hmun threnkhata chu bupawl hi hnuoi sukhângtua hmon hmang el dingin an maksan hlak a. Hmun threnkhata ruok chu ran fak dingin lien tak takin an ziel khawm a, thrâl hun, hlo pet ding a um naw phaa ranhai sekibusuok a nih. Bupawl an faka inthoka a tuia insiem thei po chu bawngnene inhnik takin a pût suok huou huou a; dehawna um a êk hlak chu hnuoi ta dinga malsawmna, thlai sukthratu a ni el bakah a hmang thiemhai ta dingin thlai suongna ding gobar gas siemtu le hmang thiem naw takhai khoma thing le gas aia thlai suongnaa hmang thei a lo ni nawknghal. Bupawl chu leirawchang siemtuhai ta dinga thil trangkai, Faraw lal suol, Thutmose II ni dinga ringin leirawchang siema a sor Israelhaiin pilpok le an chokpol dinga a pek hlak bupawl pe ta loa, anni le anni intum dinga a hang ti zet khan chu, sun le zan bupawl zongin an invir buoi a, manga chen khom bupawl ngot bupawl ngot an mangphan hiel ring a um.

Bua a mal mala inchang po chu mihriem fâk dingin ei hlu lut a. A tuomtu kawr ei sukkhe a, chu kawr chu favai ei ti a, a bu tak suknawi, a kem le favai nawi inpol chu favai di (vaidi) ei ti a, chu chu bu-a a hàngna tam tak koltu a ni leiin zupui siemna dinga thil thra tawp a ni a, Sikpui Kut nikhuo le chong chên nikhuoa pi le puhai khawvel sukhlimtu a nih. Zu siemnaa an hmang zoin vokbu dingin an hmang nawk pei a, vokin an thratpui èm ém a, a voksa fatu hlei hlei an hlim.

Bu inno der der lai an at, a tuia dawn dinga an siem chu hrâtna damdawi thra tawpa an hril a nih. Ei hril nuom tak chu, bu-a a ieng khom hi thil trangkai le hmang tlak lo a um nawh. Vaimim khom chuong ang tho. Thlai dang khom hi chuong ang deuh vong chu a nih. Chengkha hmel chu ruom le tlang hriem inthlur phei angin a fe a, a mong le hmùr tieng a’n zum zawt a, ei chengna tlangram sengsie le khokrok hmel khom a hoi khop el. A fa ngai naw ta ding chun a kha êm êm a, khawvel mihriem tam lem chun fak tina khom an tin nawh. A fa thrang ta ding ruok chun a kha thlum veng veng a, chu sungrila chun hàngna mak tak a pai bok a. Chuong po po neka a hlutna chu mihriem ta dinga damdawi thraa sip a nina chu a nih. Thisen sang, zun thlum le thau pai rawnhai ta dinga thrangpuitu thra, pan zing tlak a nih.

Zawngtra dam hi ziet loa fak chun a phak kha èm ém a, thil thu du lohai ta ding chun a thu hmuk bok si leiin luok suksuoktu a nih. Amiruokchu, a fa thranghai ta ding chun thil inhnik tawpkhawk a tling a, a thùkna san khom hi hàngna (protein) a pai rawn lei a nih. A thù le inthak dan invuok tawk charin hmarcha leh ei hang deng a, maruoi inlêng ngieiin ei rawt pol a, bu lum hlat leh ei hei hme zet chuh…van thumnaa lêng ei ni ringot el. A par le ra dan khom hi a dangdai khop el. A zîk hmawr tinah sei zawtin a hung indawn suok a, a tawpah futbawl te angin a hung inhlùm a, chu chu a bilbawlok/bilbawk ei tih. A hung inhlùm tranna reia chun kap sarin a kuolin a hung par a, a’n hlùmna lai po poa khom chun sip hmarin a par a hung suok a. Chu chu a ‘par’ ei ti ngai naw a, a ‘tuvû’ ei tih. A tuvû tuomtu a hung tril zo pha leh a bilbawka inthokin zawngtraa insiem ding chu a hung suok a, chu chu a âr-kê ei ti thung. A bilbawka ârkê tam tak hung suok, inkhai thluk chu zawngtra bawr ei ti hi a nih. Zawngtra bawr, a tliem sei tak tak, a kauin a zo naw vang khopa ra kûr thluk hang hmu dam hin lungril a sukhlim a nih. Iengkim hi mani hun senga mawiin Pathienin a lo siem takzet a nih.

Mihriem khom thilsiem danghai ang thoin ei hung pieng a, damten ei hung seilien a, nunghak-tlangval hung niin ei vanglai hun ei hmang a, mani tawk sengah ei mawi a, mawi intituo bik, hmangaina hruiin a zem tuohai mita lem chuh ei mawi zuol a, ‘hnemtu sakhmel par’ ei inchang seng a nih. Sienkhom, ieng anga par mawi khom a vul hun a liem tah chun a truoi naw thei nawh. Truoinawpar (Chuoilopar) ei ti khomin truoi ni a nei a, kumtluongpar ei ti khomin kumtluong a dai nawh. Par chu a truoi charin a par funga inthokin ama hung thlaktu ding hringna thar chi a hung insuo ang bokin, mihriem khom nuhmei-pasal neiin ei vanglai hun bung le chang ei khar a, nau le te hung neiin, sungkuo indin suok dingin buoi rak rakin ei inlap a, upat tieng ei hung pan a, inring naw karin ei chawibang a, tar tieng hnotin, ei nuom ta’m, ei nuom naw ta’m, ei damlai nisa chun minit tinin kawlrawn a pan hnai a, kum 70-80 inkara muol liem naw chuh khaw tinah ei hung inkhât phier a, kut par thlieka tiem khop chauh ei hung ni tah hlak.

Sienkhom, Thuhriltuin a hril angin, ieng kim hi mani hun senga mawiin a siem a. Sielin a ki a mawipui ang boka nunghakin a mawipui, a trâng vûm mawi, a thup trawt trawt hlak kha pasal a neia inthoka sawt naw teah nau a hung nei a, puipungkhawmnaa khom a naute dang a char phot chun inzak loin a hringna tui-um kha a hung phor suok a, a naute an nektir khiet khiet el a nih. Chu hun chu a tlung tah leiin a mawi a, lungawi taka nauten nene a fawp dok dok ri chun lungril a sukhlim a nih. Inzaka lain pe nuom naw sien, a nau khêk lom lom sien, miin inthiem naw lem an tih. Nupui tebop an inpan khawm a, an naute seng poma nene an innektir laia an hmela lungawina le lawmna inlâr suok hi a nina phok suok khopa thiemin a lem ziek thei inla chu, khawvela lemziek, mi hlut tawpkhawk laia mi ni ngei a tih.

Khuol ei inzin a, hriet ngai lo khuoah ei lut a. In tin deuthawah lua kèl sam tro tah hmu ding an kat nok chun, chu khuoa chenghai chu mi hrisel le thok zo, khaw inngei le inthuruol an nih ti iemani chenah hriet nghal thei a nih. Thuvarin, “Tlangvalhai ropuina chu an hratna hi a na, Upahai mawina chu an lu intruok hi a nih” (Thuvar 20:29) a lo ti a. Lua kel sam tro tam tak hmu ding an umna sungkuo le khuo chu inza a um a nih. A na, tu lai iemani chena inthok tah khan, inhlèm hlèma thaw hi ei ching tah leiin, inkhawmah upa thrungna tieng hei ngha inla, Buonga le Buongi tamna hmun dinga khan Duma le Dumi ei inthrung khup el ta a, keima ngei khom hi chuong lemchanghai laia thrang ve chu ka lo ni tah zing el. Iengkim hi an hun senga mawi le inzaum dinga khuonu ruot a lo ni leiin, ei hun senga ei nina ding ang taka khawsak le chet hi mihriem um dan ding indik tak le ei mawipui tak chu a lo ni lem. Sienkhom….

(About the author: Pu L. Keivom is a retired Indian foreign diplomat and author of ‘Zoram Khawvel’ series. This article is dated October 15, 2010, Delhi)

Post a Comment

Comments not related to the news or article may be deleted.

Powered by Blogger.