Van Sangah

By L.Keivom, Inpui.com Columnist

Ka naupa James Lalropui Keivom kan dingin November 6, 2013 0130 hrs ah Delhi erpawta inthokin Air India flight 101-ah chuongin New York panin ka suok a. Ka chuongna 787-8 hi mi 256 inleng, darkar khatah 535 mph (km 856) a hrat le hnuoia inthoka km 10 neka insang hreta vuong a nih. Delhi le New York inkar hi km 11778 a hla a ni a, chawl thrak loa vuongin darkar 13.5-in a tlung thei. Nisa suokin nang hman lo dinga hrata Delhi-a inthoka thlang tieng pana vuong ka ni leiin, Nilaini tuk zing dar hni chara vuong suok kha Nilaini tuk bok zing dar 05.45 hrs, nisa suok hmain ka tlung a, zanbu-zingbu inkop voi thum ka fak hman a nih.

Tuthlaw le laptop khawvel inkar

    Ka ngaituo a. Pherzawla inthoka Imphala Matric ekzam dinga lekhabu leh puonthuo leh inhnok raka parbawma phur a, ke ngota lam suk lam tung hraw a, thiphuhaka a ni thumna zantieng Churachandpur kan ban trawk hun lai le tekhi chun ei khawvel hi a lo va hang danglam sawt ta de aw!  Chuonga mi nauhaiin kum tam an mi tlansan hnung khoma kelawnga bawm phura khawvel la tawn treng treng pawl, hmun hrang hrangah ei la um treuh dam hi, hieng thil invoituhai ta zing chun lungkham a na naw thei nawh.  Eini khawvel ngot khom hi tuthlaw le laptop sivilaizeson inkara leng ei ni takzie dam, a fe hrat nuom, a vuonga vuong nuom pawlhai le kea lawn pawl chu hril lo, mong intol son tum thrak loa hmasawn tum pawl le inkara hin chadan a hang nasat takzie dam, Lalkhum Keivom-in inthuruol dinga a mi'n fuina, "a pawng bik a phai bik um loin" ti kha a ti dan naw zawng taka arpui mei anga inchen thruma hmasawnna tieng kal pen di'm a nih sawn pawl ei la um hi a poizie thu dam a mi'n ngaituotir a. Chu hmelhmang chieng taka inlangna chu October 23-25, 2013 a Umran-a Fienrielna nei dinga rot a ni laia mi threnkhat, alfabet hmang dan indik dam tea a hmatiema inchuk tung pei dinga rotna hrim hrim hnawl pawlin ri an hang nei ngam dam kha a nih.

    Ka naupa David Lalhmingsang leh David Buhril leh kum 2012 April 24-a Aizawla inthoka thi le hring inkara Mauchar kan ban truma lawmlutna prokrama "“Mauchâr hi a boruok mela chu a hnâi èm èm vei leh, New York nêk daiin a lo hla lem a nih. Delhi-a inthoka Mauchâr ka tlungna dinga hun ka seng zat hin New York-ah zu fein ka hung kir nawk hman a nih. Aizawl District sunga mi ni siin, in inkar a hla hle a, a lamlien mèl nekin in inkara chadan mêl hi a hla lem daih" ti ka hril dam kha ka zuk hriet suok vong vong a.

Hlaa pawlna

    Thu nekin hlain ei lungrilah a mi pawl nasa lem ka ring. Thla liem taa Dr. Lalsiemlien Pulamte-in thu hril malama Wales rama Pi Lalremsiem & James Lalrongbawl biek-in inchawk honga an fe truma an rongbawlna chanchin HCFD inkhawma a hril trumin a tawpa sak dingin hla' "Krista thisen hlu tak suok chu ka tadingin a hlu" ti hi a thlang a. A thu hril khan ieng chen am kan nu lungril themin a cham ti ka hrietpui nawa chuh, a hla thlang kha a lungrilah a riek lut hmak a, sun le zanin a meng sung po chu a'n khat tawkin a sak a, thla khat le a chenve hnung, New York pana ka suok tuk chen khan a la sak zing a nih. A hlaa thlarauin a chenchilh a nih ti naw ruol a ni nawh.

    Chu  thu  hril taka chun eini rawi threnkhatin ruom chiktea inthoka thlarau ei inkhi dan leh chu hrilkhi chi a ni naw el thei. Grik-haiin thu le hla neitu le petu khuonu, 'Muse' an tihai umzie man phaktu ruok chun ka hril umzie hi an man phak ka ring. A tawizawnga hril chun, thlungpui pakhata inthoka luong suok vong thlarau chi hrang hrang a um a, an sinthaw dan a'n ang seng nawh. A lem le a tak khom tam tak um a tih. Thu nazong hi thu a ni naw ang bokin hla nazong hi hla a tling naw a, a ni bok nawh. A dai sawt le sawt naw hi inkhinaa hmang a ni tlangpui a, sienkhom chu chu a ni vong chuong nawh. Mihriem thil  hlut (values) inthlak danglamin nasa takin thu a hril a. Hun pakhata mi ngaisang le khukpui kha hun danga chuh a hlu der naw thei. Hun pakhata hlu lo le hriet fuk hlaw lo kha hun dangah a hung vul nawk thei. Billy Graham Crusade-a an sak lar hla threnkhat hi sak lar ta lo, an tuoithar leia hung inlar nawk tah em em a nih.
    Pensan hla loin ei thu zai sui zom nawk inla. 1992 lai, ka lekhabu ziek Zoram Khawvel-1 in Book of the Year a dong lai bawr khan Mizoramah a buoipuitu pawl deuh kha kan inzin nasa a. Ka lekhabu suttu M.C.Lalrinthanga chun 'Kan tlangram mawi' ka phuok thluka Zoram Khawvel bu tontira hongna hla kan sie chu mawi a ti leiin a hlapui tak inchuktir dingin a mi ngen a. Kei chun, "MC, hi hla hi i thiem hmaa i hriet ding pakhat a um a, chu chu a hnungin mak ti naw rawh. Hi hla hin rieu le rau a nei a, a man pha che chu i hriet naw karin 'Dar ang lengna kan tlangram mawi' tiin i sak i sak ding a nih" ka ta. Ka ti ang ngeiin, kan inzin suok khah, motor a khal lai le khal naw lai khom a sak ngat ngat a, ama khomin mak a ti hiel a nih. Kum 1973-a Churachandpura kristmas hmanga ka suokin ka rawiupa L. Rokung khan a'n vet chilh lai a ni a, kristmas kerol-a Dr. Lalzakung leh kan pathuma Saikot laia kan ruol thrahai kan va chil trum khomin zan khawvarin hi hla hi kerolnain kan hmang chu tie! A mak khop el. Birthday neitupa khan iengtin am a ngai top ding!

A thlawnin tlan naw ning  
 
    New York pana kan vuong, Russia ram pela Helsinki chunga kan inleng lai, imu inden taka ka in kha thil riin a mi hung thrawng tho a. August 8, 2013-a bathroom-a ka tluk truma ka voi tieng dar ka sukpelsol an siem thra kha a fuk rak naw amani ding, kha nia inthoka tu chen hin ka dar natin a mi kei tho hlak leiin imu dukdak ka hmu nawna hi thla hni chuong a ni ta a. Vuongnaa ruok chu thinthia in inbeisei ka nih. Thil ri mi hung thrawng thotu chu HCFD zaipawlin Buonglienkung hla, "Ni khat chu hnena puon la sil ka tih" ti an sak ri chu a nih. Chu ruol chun ICI Central Choir a thruoi laia Buonglienkung phungsor ri dam chu ka naah a hung inring a. A hla tawp chen lungrilin ka sakpui a. A thunona, "A thlawnin tlan naw ning ti ka hriet" ti hin nasa takin ka lungril a deng a, a sukhlim a, a sukthlamuong bok a. Inring hman loin lungriem mitthliin a mi'n sil a.
    Intlansiekna khawvela hin, a ieng thila khom ni sien, a thlawna tlan hi thil um thei el khom ni loin thil um rop hlak a nih. A bul tran a, sawt naw tea tawpsan dam, hma suo ding trepa pei ta loa bansan dam, a tawp chena inthla dul loa tlan hram hram dam an um.  Hebrai 11-a ringnaa kalchawituhai chanchin a ziekhai hi a thlawna tlan lo ding an nizie ringnaa hmu fietuhai an nih. Hla phuoktu bokin, "Ei thaw ang peiin lawmman hmung ei tih" a ti hin ringna chu thilthawin a zui naw chun thil thi a nizie Jakob lekhathona a hril hi a phok fuk hlein ka hriet bok a. Ringtu inti si, ei ringzie a taka thilthawa inlangtir si loa piengthara ei inngaina kha thangsuona anga ngai pawl, ra insuo lo ringtu hrut, inbuk hlup sia hal hlum tuok ding ei tam hi ei thrangmawbawk a nizie dam a mi'n ngaituotir bok a.

    Matriculation exam-ah voi hni zet ka tlol hnung khan a thlawna tlan hlawk nawzie ka hmu chieng leiin, Pathien thrangpuina zara a thlawna tlan ta lo dingin thutlukna ka siem a, chu chu tu chena ka thuthlung vong zing chu a nih. Ka penson chara Baibul inlet ka tran laia kohran tienga thruoitu le mi challang deuhai ka rawn taphotin ka dam sunga ka zo naw dingzie an mi hril bakah thil dang trangkai lem thaw dingin an mi'n fui vong chu tie! Kei hlak chun ka ringna mitin thil thei a nizie ka hmu tlang a, keima tienga ka thaw ding ka tlak phot chun Lalpan a thaw ding chu hni non khom ngai loin a thaw ding a nih ti ka ring ngam bok leiin ka ring neka inhmain ka'n let zo a, Pathien mi pek ka sum ngeiin sut a ni bok. A hnunga ka hang ngaituo letin, ieng hun le iengtin khan am ka lo thaw hman ti hi kei ngei khomin hang hril fie ngaina ka hriet naw a, mak ka ti em em bok. Mi ka rawnhai lungril putin, an thu zawm lang chu, ka lo tran palh a ni khomin thaduop inhrulin thawng ka ta, zo loin tawpsan ka ta, a thlawnin ka tlan ding a nih ti ka hriet. Sienkhom, Lalpa hratna ringsana theina a mi pek po po leh thrang la a, takchapa tia mani insan puom le tha sang mara ni tin darkar 12-16 sung ngaituona po po leh ka sawl ka kham ti phal loa ka hang inpumpek chun minit tinin hlawtlingnain a mi hmuok a, ei thok inrim po leh ei lawmna a pung el a nih. 
    Kum tak tak hi Pathien lunginsietna zarin Zo hnathlakhai, abikin Hmar trong hmanghai thu le hla sukhmasawn le sukphuisui tumin, mani inruoiin, hma ka lak a, lekhabu sutna dingin nuoi sawmnga chuong ka seng tah niin ka hriet. Mani trong hmanghai laka lawmman ka dong ruok chu lawm nachang hriet nawna le inhrilsietna a nih. Chuong chu ni si a, ieng leia ka'n sukrimsik? A san chu ka tlan thlawn naw ding a nih ti ka hriet chieng lei a nih. Ka hma khala tuisik ka ni laia inthoka mi reltu le mi sertuin thu le hlaa rongbawlna sin thaw dinga a mi duong a lo nizie hi ka hung hriet chieng pei lei khom a nih. Ka lawmman chu duonga ka um san thaw hi a nih. Hrietna le thiemna tlawmte ka khawl khawmhai chu utrok tur von el loa ka mihai kuoma pek sawng hi mi petu Pathien laka ka tha bat, ka dam sunga ka sut ngei ngei dinga ka hmaa mawphurna innghat niin ka ngai. Thaw naw lang chu mi rimsi tawp ning ka tih. Chu chu a nih ka gospel ve chuh. 

Zing-zan bu nuhnung tak

    Chuonga ngaituona khawvela ei thu le hla leh kan inpawl lai chun vuongna sunga eng an sukthim kha an hung sukvar a.  Fak ding sem hun a ni tah ti hrein mi an tho sang sang a. Iceland khawpui Reykjavik, khawvela rambung khawpuia hmar tawp hnai tak kan vuong khel hnung chun zingbu voi thumna an hung sem a. Airhostess-in veg or non-veg le ka dawn nuom a mi hung indon chun non-veg ka ni thu le Scotch double peg on the rocks mi hung pe dingin ka hril a. Hnuoi chung kilometer sawm neka insanga bu ka fak le dawn lai chun tak le mang inkara ei thu le hla ruoi Buonglienkung le a rawihai  le HCFD zaipawlhai le hlim taka kan kil tlang danhai chu ka ngaituo neu neu a, mak ka ti ruolin vangnei ka'n ti bok a. Hla ropui taka kannu thla khat neka tam a chenchilh thu dam ka ngaituo zui a, Pathien kuomah lawmthu ka hrilpui a.

    Sun mang amanih, zan mang amanih le ngaituona leng vel changa thlarauin mi a pawlna hlak chu ei trong thiem le thu le hla hriet ta sa hmangin a ni rop hlak ti kha hma daia ka hriet tah le ka lekha ziek hmun tam takah ka lo tlangsampui tah indikzie chu hmu chieng zuolin ka'n hriet a. Chuleiin, thu le hla hi hriet rawn taluo a um thei nawh. Ei hriet rawn le paw inthuk po leh chuonghai koltu thlarau le ei inpawl dan khom inzingin inril a ta; a tlawma a pawnlang chun inkhatin pawnlang el ding a lo nih. Baibula Pathienin mi a hmang nasa tak ni ding Mosie le Paula hai dam hi entirna thra tak an nih. Chuleiin, vuongna sunga zing le zan bu inmat zata kan kil anga kil nuomtu chun hrietna bei thara ni tin a hringna a chawm a ngai. Threnkhatin mawlna le a ruolpui pasietna dam Pathien hnaina ang thawthanga ei inchuktir hi Solomon-in varna a hnina hnarpui leh ei inzom chieng naw lei khom a ni el thei. Mani inbi non ei tiu.
    Chuonga thim hnuoia van sanga thu le hla hrang leh inpawla inzin peiin, nghok hman loin, JF Kennedy International Airport terminal 4-ah ka suok tuk, November 6 zing dar 5:45-ah ka tlung a, kum ruk pum hlum inhmu ta lo, ka naupa James leh hlim takin kan inhmu nawk tah a nih.

(November 9, 2013, Camp: New York)