Halloween party ideas 2015

Ziektu: L.Keivom*, Inpui.com Columnist

           
L. Keivom
Hi artikul hi November  7-21, 2013 sunga USA-a ka zu’n zinna thu ka ziek voi lina le a kharna, ka thil hmu le tonhriethai umzie nia ka hriet threnkhat chauh, ka thlirna tukvera inthoka an inlang dan anga ka hung thluoina a nih.

            Mihriem hin ei thlirna tlang le tukvera inthokin, ei kalchar mit le na hmangin, ei  inkhina piu, khâp, tong, hlam le fŭnin ei inkhi hlak a. Ei mawl dungzui peiin ei inkhina a mawl a, a chieng naw a, a chienga ei hriethai khom ngairuotnaa fie tawka ei ngai china ei pom a ni nuom khop el. Lemziek (painting) en ang deuh a nih. Entirnan, Leonardo da Vinci lemziek The Last Supper amanih Mona Lisa dam hi hang hmang inla. A hmasa hi Isu Krista rawia Jerusalema zanbu nuhnung tak an kil lai lim a nih. Eini rawi khawvel ka sirna  taphotah, ram pilrila khom, hi thlalak hi an tar nawna khuo ka la hmu nawh. Amiruokchu, a umzie le hlutna hre phak chu mi zaa pakhat khom ei um naw el thei. Kum 1992 khan Mizorama chanchinbua insuo dingin  hi penting thlirna hi ‘Zanriah hnuhnung ber’ ti thupuia hmangin ka ziek a, lemziek chîk taka bina thuziek Zo tronga suok hmasa tak niin an hril.

 ‘Mona Lisa’ khom hi chuong ang tho chu ni mei a tih. Ei hmu phak sun chu nuhmei pakhat, a laia bahri threa inngup deuh muta inthrung lim a ni ringot. Iem kawk a nei? Chu zawna chu don thei dingin sungrila mit le na var nei a ngai a, ei sungril mit vara ei na a’n veng si naw chun, lemziektu inentir tum thu inril chu hmu thei a ni naw a, a umzie lem chu man phak ruol a ni nawh. Penting lem hi chu hmun inchêp tak sunga thu tam tak hrilna a ni leiin sunhang tin hin thu a hril a, an rong hmang tinin zierang hrang a put a, thu a hril bok a nih. ‘Mona Lisa’ dam hi hlim sieua i en chun hlim sieuin, ngui hmel taka i en chun ngui takin hmung i ta, esel deua i en chun esel a ti che. Ngaizawng mela mela mit i siei khum chun hung siei khum ve chein hmung i tih. Inngup muta i en chun titak le inngup muta en chein hmung i tih. Ieng thiemna ril hmangin am chuong ang chun a ziek thei? Chu inrilna le thiemna chu a nih khawvelin tu chena dap suok a tum. Nuhmei thrung mut lem ringot a ni nawh.
Kum 1990 November-a New York ka sir thuok trumin Consulate General of India-a an driver pakhat, Sardarji, kum tak lo um tah chun  New York khawpui, abikin Manhattan-a sunga khom Financial District an ti bik, khawvel sumdawngna khawlpui innghatna lai hi mi fangpuiin, Empire State Building le kum 2001 September 11-a an bom siet World Trade Centre, tuta kum 2014-a hong dinga an bawl thrat mek dam hi sirin, a chungah kaiin, thla tam tak kan nupain kan lak a. Khang lai khan Italy-a thla ruk ka um hnung a ni leiin, hmun danga art works le architecture hrim hrim chu zuk sie hnuoina a um a. Chu tukvera inthoka thlir chun New York khawpui, abikin Lower Manhattan lai, bilding insi khupa ngirhai chu ‘concrete jungle’ anga zuk ngaina a lien a, chuong ang chun ka ngai hrim a nih.  Fiemthua tu hril amanih an hril sawng, ‘Americans have no culture but agriculture’ an ti hlak chu thu dik muhluma ngaia chuong anga thlir chun hril ding tam tak um a ta, anni Americanhai thlirna tukvera inthoka thlir a, ‘There is no culture without agriculture’ ti ve thung ruok chun hril ding inzawt seng lo um bok a tih.

American Dream
            America khawmuolpui (America Continent) hi Italian mi Christopher Columbus-in kum 1492 AD a zu tlung hma khan hieng ang ram lien hi a um ti khawvel dangin an hriet naw leiin Khawvel Thar (New World) tiin an ko a, sienkhom mihriemin an lo hluona chu kum sing thum chuong daih a lo ni tah.  Zawlneihai le Isu ngei khom khan an hriet naw amani ding, an naw leh an hrieta chu an hril nuom naw, Baibul khawvela hin a thrang ve naw top el a nih.  Chuonga ram thar an hmu suok thu an hril chun, politiks lei amanih, sakhuo lei amania hnawchepa um Europe rama cheng mi tam tak chun zalen tak le hnienghnar taka an khawsak theina dinga an ngaiin an inpem thla hum hum a. Inpem rawn tak chu Germany-a inthok an nih. Pemhaiin an hnot tak chu zalenna le hausakna a nih. Chu chu a nih American Dream an tic huh.
            Kum 1931-a an histawrian James Truslow Adams-in a lekhabu Epic of America-a American Dream a hrilfie dan chun, “that dream of a land in which life should be better and richer and fuller for every man, with opportunity for each according to his ability or achievement….not a dream of motor cars and high wages merely, but a dream of social order in which each man and each woman shall be able to attain to the fullest stature of which they are innately capable and be recognized by others for what they are, regardless of the fortuitous circumstances of birth or position”(Library of Congress. American Memory. “What is the American Dream?” ,lesson plan).
            A tawi zawng chun, zalenna ram, mi tinin nun changkang lem, hausa lem le burip lem nei a, an theina le thaw suok thei inphua hamthratna dong a, a nuhmei a pasalin an theina rilin a phak tawp rawt ang peia inthranglien a, pieng le murna en loa mi tin an nina anga inpomna le intluk tlangna ram tlung chu America rama inpemhai dusam chu a nih. Chu  ngei chu  Declaration of Independence-ah a hmatawnga siein, “all men are created equal and that they are endowed by their Creator with certain inalienable Rights including Life, Liberty and the pursuit of Happiness” tiin an puong a nih. Mi tin intluka siem ei na, Siemtuin tu inchù thlak thei lo piengvo ami rochung a, chu piengvo chun Hringna, Zalenna le Hlimna hnot theina a fûn sa a nih ti hi an thuthlung ring le chel tlat chu a nih. USA Danpui ei tiem chun, hieng ei thil hril tah hai hi a tak ngeia inchangtir theina dinga an dan thlungpui po po hi an zam a nih.
Khawvela Constitution tawi tak. Article 7 chauh le thumal 4400 sunga an khum ni sien khom, khawvel constitution laia rawn hlaw tak, kum 1787-a inthoka tu chena voi 27 chauh an la siem thrat (amendment) a nih. India Constitution hi khawvela constitution sei tak, Article 444, Schedules 12, amendments 118 le thumal 117,639-a sei a ni thung.

Westward Movement
USA hi pêm ram a nih. Khawvel hmun tina inthoka USA-a inpemhai le inpem tuma nasa taka beituhai khomin an hnot tak chu American Dream hi a nih: Zalen, Hausak, Inhoi. Chu American Dream chu ieng chen am an tlung ta a? Chu ram chu El Dorado (Rangkachak Ram) an hril anga hnottu tam takin a kawlrawn an tlung tah nia an insawn leh kawlrawn dang a lo um pei anga tlung phak ruol lo ram am a ni?  Liendohai tienamia vate inhramin, “Thlang detah” a ti pei ang khan, kha hmaa Westward Movement an ti po po, thlang kawlrawn tieng kona le hŭina hnota hma an tawn lai, kum 1774-a Royal Governor of Virginia-in, “Americans for ever imagine the Lands further off are still better than those upon which they are already settled….lf they attained Paradise, they would move on if they heard of a better place farther west” (John Miller, Origins of the American Revolution (1944) p.77) a lo ti lungril khan a la thruoi zing am a ni? Chu thlang tienga inthoka kona le huina zuiin, ei pi le puhai khomin Bay of Bengal chen an mi tlungpui a ni naw am a ni?  Hieng zawnahai le thil dang dang hmazawna hung luthai chu Sura favang bu thlirin hang bi thuok thuok ei tih.

Zalenna
            July 4, 1776 khan British opna hnuoia inthokin America chu a suok zalen a, chu hnung chun ram dang mi opna hnuoiah a lut ngai ta naw a, puo tienga inthoka tharum hmanga rŭn a tuok ta ngai bok nawh. Khawvela ram ropui tak, intodel tak le hmasawn tak ni tumin thrang an lak a, an thil rel hrim hrim khom pui tak le hromhraw tak a ni vong. Sienkhom, khang khopa zalenna le mihriem intluk tlangna thu, thuthlunga neitu inti sihai khan a ram mi, kha hmaa Red Indians an tihai, tuta American Indians an tihai le Africa-a inthoka sala an man le siehlaw le sin hromhraw thaw dinga an sor midum (Blacks) hai chu intluka en chu hril lo, mihriem le ramsa inkara ngai pawl an um tlat bakah South America tienga a buk deua inbengbel, Puritans inti pawl, sakhaw tienga fǐr, abikin England rama inthoka hunghai chun Europe hmun hrang hranga inthoka hung inpem, entirnan Germany, Italy, Netherlands le a dgdg hai chu intlukpuiah an ngai thei naw a, bawi (slave) insuo zalen an nuom naw a, sim tieng ram po chu a hrana indang tuma Confederate State of America (CSA) an insiem leiin kum li hiel (1861-65)  President Abraham Lincoln inrawina hnuoiah an indo a, USA indar ding chu sanhimin a um a, bawi insuo zalenna (Emancipation Proclamation) thu khom January 1,1863 khan a puong tah a nih.
            Chu chu kum 250 liem taa thil tlung a nih. Danin insuo zalen sien khom, a takin an zalen chie am? A ramin zalenna a hmua inthoka kum 233 hnung, kum 2009-a mi dum, sienkhom mi hăng ni ta lem, Barack Obama chu America President 44-na a hung ni khan America mipuiin zalenna le intluk tlangna ei ti hih a takin an hmang chauh tina ning a ti?
Chu chu zawna khir, don el thei ruol lo a nih. Vun ronga inthlier hrangna hi inthlier hranna po
po laia nghet tak a ni ring a um. Danpuiin chu inthlier hrangna chu thriek sien khom, vun rong chu a thriek thei nawh. India rama khom danin hnam hnuoihnunghai le chunghnunghai indaidanna chu Danpuiin thriek sien khom Hindu sakhuo hnuoia chi-hnam lia indaidanna bang a sak chu thriek thei a ni si naw leiin, chu dan kengkawtu an um tlat sung chun dan ieng zat zam inla khom, tak ramah umzie a nei tak tak thei nawh. Ram dang opna hnuoia intâl suok nekin sakhuona le sawsaiti remtipuinaa indaidanna bang hmun tina ngîr khep khup sunga inthoka intâl suok hi thil harsa lem a nih.

Americanism
            Pêm ram a ni ang hrimin, America danglamna pakhat chu, a rama cheng, khuo le tui po po ‘American’-a a siem vong el hih a nih. Chu nina chu lung tlu takin an pom hmak a, chu aidentiti chu suong khom an suong. Chu ‘American nina’ chun ieng rong am a put a? Chu chu a nih, don harsa chu. ‘Indian ka nih’ ei ti chun ram dang mihaiin India hmelhmang awma an lo pom le eini rawi, hmar sak rama inthoka hunghai hmel put leh bel rem harsa an tih. New York sub-way (metro) ah ei chuong a, a lut le suok chu hnam tina mi, vun rong hrang hrang put an ni a, mingo ei ti takhai hi a tlawm lem an ni pei. Hienga chi hrang hrang a luong khawm pei chun, tuta inthoka kum 500 hnunga New York-a chenghai hmelhmang chu danglam daih tang a tih. Chu hmelhmang ding chu a nih sub-way a kan chuong zata ka ngaituona hluotu chu.

Dan le zalenna
            Anleh, America khawvel hi a zalen am? Dan inkhuokhirna hnuoia um an ni leiin, danin a phal chinah an zalenna an hmang a, mani ning ninga ning theina (individualism) hi an thuring a ni leiin, an ning ningin an ning a, tu khom an inngaisak naw a, inngaisak hman khom an ni bok nawh. American Dream hnot vong an ni leiin mani sinah an buoi em em seng a, an hun awl nei sun chu an nuom dan ang senga hmang an tum leiin, tu va chokbuoi an nuom naw a, eini laia ei hripui pakhat, leng khawhrawl mei mei le boruok deua ‘gawp’ hi an thaw ve nawh. Sinthaw nikhuoah khawlaia invâk mei mei tu khom hmu ding an um bok nawh. ‘Sinthaw hi Pathien chawibiekna a nih’ (Work is worship) ti hih an ni tin nuna an sakhaw zui chu a nih. Chu dan zawm chu a taka Pathien thu awinaah an ngai. A tawi zawngin, danin a phal sunga i khawsa chun du tawkin zalenna i hmang thei a, dan i bawsiet leia man i ni ruolin, i zalenna khom khuokhirh a ni nghal. India ram hmun threnkhata ruok chu dan bawsiet lo chun ieng khom thaw thei a ni nawh ti ei hriet. Chuong ang khawvela chun mi indik ta dingin inthuok ngaina a um nawh. Hi lei hin a nih, kawrapson thaw ngai loa mani theina hmanga ngirhmun siem nuomtuhai mit American Dream hin a lâk èm ém chu nih.

Zalenna le Minu ngirhmun
            Baibulin zalenna hi suol thawna remchanga hmang lo dinga a mi zirtir laiin, khuokhirna le mitmei vengna um lo zalenna hi mihriemin thratpui neka ei sietpui nuom leiin, hmang fimkhur a ngai. American Dream hnottuhai laia an khekpui pakhat chu nuhmei piengvo humhal le sawsaiti le sakhuo inzirtirna hnuoia khuopna laka inthoka insuo zalen a nih. Nuhmei chanvo sukvawng hi ram zalena khawsahai tum le hmalakna a ni hlak ang hrimin USA chun dan hrang hrang siemin an chanvo a dom sang a. Chuleiin, nuhmei an inlal hle a, a dotah an ui vai.  An zalenna humhal ding chun sum le paia mani inenkol theia insiem an tum a, tam takin insunga nuhmei mawphurnaa ngai hlak kha an thaw nuom ta naw a, thaw hlak a nih ti khom an ngaituonaah a lut ta nawh.
Khaw lai hmuna khom, nuhmeiin an traditional role  an thlathlamna hmuna hrim hrim suongkuo inrelbawlna le inthununna a khak buoi a, insungin nasa takin a tuor pha a, chu chun khawtlang invong dan le inthununna chen a nghong chim hlak ti hi tu chena mihriem tonhrieta inthoka thudik ngir zing chu a nih. Innei a, inthre vat a, a dang nei a, inthre nawk a, innei nawk pei ngirhmun hi American sawsaiti-a an hripui pakhat a ni chieng a, kum iemani zat liem taa survey an thaw trum khan inmak hi piengthar intihai lai a hluor zuol niin an hmu tlat! Dawr tinah uolau taka Pain Relief tablet chi hrang hrang an zor hin thu tam tak a hril a, hi sawsaiti hi a damnaw a nih.  Ram le hnam bulthrut innghatna chu sungkuo a ni a, chu chu a chim chun a dingchang thei nawh. USA-a khom pasal-nuhmei intluk tlangna umzie indik man chieng loa zalenna ringot nuhmeiin an hnot pei chun, a ram hi hnam dang mi, nuhmei le pasal siema an uma inthoka an nina ding ve ve fel taka kengkawtu kutah lut naw nih ti tu am hril thei?


Hausakna
            American Dream laia a lipui keivirtu chu hausak tumna a nih. Hmun tam taka chu thaw rak khoma thaw rim innam lo, rimsik thlawn mei mei dinga inhuot, mi dangin ei rimsik ra an sikna a nih. Americaa ruok chu inrim taka theitawp suoa thrang latu chun a thokrim ra a sik hnĕr hnûr theina hmun a nih.  Chuleiin, an theina po po leh sin nasa taka thaw a, hausak tumin hmun tina inthokin an hung pan a, theina bik neihai lem chu thawk-le-khatah an lien tuol tuol a, kum sawmhni mi vel chauha millionaire ni hman khom an tam. Sinthaw a manhla. Taimakin umzie a nei.
Dawr-ah hang lut inla, mi tlawmte umna khuoa khom dawr lien tak tak, thil chi kim ti el ding hi a um hner hnur a. Iengtin am an inchawk seng zozai ding a na? ti hi dawr ei lutna taphota mani ei indon chu a nih. Hmun tinah restaurant an intlar khep khup a. Hang lut inla, buffet system (duzawng zawng thura lak theina) a ni tlangpui a, fak ding thra chi tinreng, mit la tak tak, an sie hnĕ hnûr a, intem kim diet diet khomin ei ring hmain ei lo khop taluo hman zie a nih. Thingpui/kawfi no an nei rêng rĕng lien tak tak, dom awr tham vong a nih. An awrdar a, an dawn met a, a tam lem an dehawn a. Fak ding an sie, hmun thuma threa hmun khat vel hi an dehawn niin an hril. Ina bu le hme suong nekin restaurant vela fak a olsam lem bakah an man lem bok leiin, kitchen an nei fer fura chu breakfast siemnaa an hmang a ni tak.
            An khawvelah sil le bil, fak le dawn thil dit le du ang ang inchawk seng lo a um leiin, an diksawnari-ah suongsam le tlaksam a um ta naw a, chuong tieng thila chun Pathien an mamaw ta naw leiin, sakhuonain anni lai hmun a chang tlawm tiel tiel hi thil awm hrim a nih. An thil nei zatve khom hi neiin khawsa inla, eini lai kristien hmu ding um ta kher nawng ei tih. Ei ngirhmun harsatna lei le ei rethei luot leia inbikrukna dinga sakhuo ei la phen mei mei khom a ni el thei. Kum khat fak khop bu-inah ei hlu lut chun ke ei chinginlir a, tu khom iengah ei zuk hmu naw tum nghal el a nih. New York khawpuia ringot hin millionaire nuoi li vel an um a chuonghai laia tam tak chu Juda mi, an sakhuoa nghet taka la cheltu an nih. Eini Isu Krista ringtu inti, kristienhai hi teh?
            Colorado Springs-a Bibles For The World office ka zu sirin Dr. Rochunga Pudaite-in Vishal Mangalwadi lekhabu The Book That Made Your World: How the Bible Created the Soul of Western Civilization (2011) ti, phek 442-a sa a mi lo rochung a. Hi lekhabu bung 20-na thupui The Future ti hnuoiah zawna poimaw tak el, ‘Must The Sun Set On The West ?’ ti a’n don a. Baibul varin a sunvar khawthlang mihaiin a sunvartu hnawl a, an intlaktir el chun a hang poi dingzie thu a hrilna a nih. Khawvela sivilizeson tam tak tluksietna hi an hung ropuina san an theinghil hlak lei a nih.
            Ka ziek tum le nuom tam tak a la um laiin, ka lo titi sawt ta rek a ni awm a, thu mal sangthum ding lai ka lo ziek tah leiin, kan zinna chanchin chu khar zai lo rel tah inla.

Wheel-chair passenger tamna
            November 21, 2013 Ningani chawhnung dar 2:30-a Air India (AI 102) a vuong suok ding ka ni leiin James le Anneke-in ami va’n thla a, inngai takin kan inthlir liem a. Kan vuong hmaa kan innghak khawmna Counter ka hei tlung chun wheel-chair a inthrung mi sawmhni lai, kan inzinpui dinghai chu an lo inting khawm a. Hieng anga wheel-chair passenger tamna hi ka la hmu ngai naw a, India mi khom ei lo daizai takzie a mi’n ngaituotir a. Hieng wheel-chair a an tolhai hi mingo nupui ruol ni hai sien chu, tleirawl tha inthak lai anga la lawn vawk vawk ding deuh vong an nih. “Hieng ding hi he inla, kannu khom kha lo thruoi ta ding chu aw!” ka ti hnuhnaw a.

Tuolbawmpa

            Ka ring ang ngeiin, ka’n zinpuihai chu an sangse khop el a. Executive Class khela chuonghai chu naupang tehruoi an tam a, nau donna sikul ‘crèche’ ang elin an inri chel chul el a. Chu khel pindan chu kan chuongna a na, Gujarat mi nupa, upa tieng tah hi ka chuong pui a. Delhi kan tlung tawm chun, “ Delhi-ah trum loin in khuo tieng in pai pei dim a ni?” tiin an pa chu ka’n don a. Ama chun, “Trum kan ta, ka pathien umna tempulah feng kan ta, zingah kan khuo tieng pan pei kan tih” a ta. “I pathien umna tempul chu khaw laia um am a na?” ka ta. Ama chun “Mayur Vihar-a Akshardam Tempul a nih” a ta. Kei chun inngaituo set loin, “E khai, kan in bul ela um, ka tuolbawmpa a ni chu tie!” ka ta. A hnunga ka ngaituoin, ka ti dan chu mak a ti vieu ka zuk ring hnuhnaw a. Akshardam Tempula um a ni tlat si chun, ka tuolbawmpa a ni mieu tlat bok si. 

(*Keivom is a former Indian diplomat and well-known writer. This article is dated New Delhi, November 30, 2013 Saturday)

Post a Comment

Comments not related to the news or article may be deleted.

Powered by Blogger.