Cultural Mapping- Part I

Ziektu: Pu L.Keivom

April 26-a inthoka Cultural Mapping thaw dinga Manipur tienga ka suok kha June 3 khan Delhi tlangah ka hung kir nawk chauh a. Hi sung hin Manipur Sagang Biela unau Kom-Rem group khuo iemani zat zan riek meua inthoka kan sir bakah an lalhai le upahai sirin, an thu le hla kan khon khawm a, research thawa a tam lem hung zong suok le ziek suok dingin hieng tienga inhnik, an mi thiem kan inhmupui thei taphothai chu hi rongbawlna sin hi hung bawzui dingin kan man pei a, research an hung thaw dan ding a format kan pek seng bok a. Chuong ang chun kan inzinna hmun danga khom mi tlawmngai le thrahnemngai, an mi thiemhai laia mi kan man pei a. Chuonghai chun an hung bawzui map map pei a nih.

Manipura inthokin Tripura tieng kan pan thlak a. Lampui siet bakah motor siet leia kan intàng sawt leiin North Tripura chauh kan sir hman a. Agartalaa um Pu B.K.Hrangkhol khoma a mi lo beiseina a sawt taa chu boruoka zaia chauh kan zuk dawr hman a nih. Hallam group inti hnam 12 le an kaupenghai, North Trpura District-a umhai laia iemani zat bek sir hman kan nuom laiin Ranglong (Langrong) hai chauh kan thaw hman a. Anni ringot khom hi ngun taka an chanchin bi ding chun kumpui linglet a ngai ding a nih. Lekha tieng an la’n hnuoi el bakah an chanchin zieka sie a la tlawm a, mi 8000 chuonga insal an nia chuh chanchinbu pakhat khom an la nei hri nawh.

Ei pi le pu trong bul khah Kom-Rem le Hallam Group ei tihai hin an la hmang leiin tuta Hmar trong ei ti tak, Khawsak Trong tia hriet ni bok hi, a thaw thei nawhai khomin an hriet vong ti inla, inkhel naw nih. Chu chun ei inzomna a hril inthuk khop el. Anni rawi hi HMAR ti hming a pieng hma daia lo cheng dar tah an ni leiin a bulpui nina hluotu an ni lemna hi hrietpui le chu an ngirhmun chel khom inzapek a trul a. Hi thila hin ‘HMAR’ inti rum rut, mani histawri khom hre chieng si lohaiin chungdel ei tum pha leh ei sukhel hlak a nih. Hi thila hin ei inhril hriet zuol a trul khop el. Abikin, hienghai laia rongbawla fehai hin an hriet a poimaw zuol. Chu ding lieu lieu chun seminar buotsai tum a nih. Chun, mi poimaw le hmang trangkai thei dinga kan hriethai po Baibul (Delhi Version) sing chuong man kan rochung pei bok a. Chu chu an tronga Baibul inlet mekhai rawn dingin a poimaw a, nasa takin trong tieng a mi kei hnai pha ngei khom ei ring a nih. Chu chu unau sukhnaitu hmangraw poimaw a ni rop hlak.

Unau Ranglong laia rongbawlpui ding mi hrang hrang kan man hnungin Darlonghai khawpui Darchawi-ah kan lut a. Anni chu nasa takin an lo changkang a, lekha thiem an suok rawn a, sorkarah thokna thra nei an tam a, Holy Bible chen anni trongin an lo nei hman ta a. Darchawi le khaw danga an mi hluihai thu le hla kan thei ang angin kan rikawt a. Tuol siem rawsem tum thiem la um sun, Japan ram chena India aiawa lo fe tah khom, a rawsem tum kan rikawt bok a. Ama hi a hnam tak chu Rangte a nih. Hla hlui an sakhai hi pi le pu hla vong, a thu le thluk mawi tak tak a ni a. Pi le puhai hla thu le a kalhmang hretu ta ding chun sul khat suok ei lo nizie hriet nghal thei a ni bakah, ei chengna khawvel zirin, ei hla kalhmang le thluk khom a lo danglam hret hretzie hriet nghal thei a ni bok.

Darchawia hmeithai pakhat hla kan rikawt laia ka ngaituona deng koitu chu: Kristien sakhuo ei lak suol leia ei thu le hla hluihai hluihlawn vong dinga an mi lo inchuktir kha tak tak sawna ei lo thaw leia ei hnam ro hlu ei inhmang nasatzie le poizie thu a nih. Ama nu ngei khom hi pipu hla sak ta lo dinga a nauhaiin an hal vet leia kum tam sak tah ngai lo a nih. Sienkhom chuong hlahai chun a lungrilah bu la khuor a, a lunglengna inril tak hril theitu an ni tlat bok si a nih. A rawl rikawt dinga kan pan thut chun, ‘Bawihai, ka thi hmain ka thu le hla hriethai hi rikawt dingin kan mi thiemhai hi ka hni hlak a, sienkhom tu khomin an uksak nawh. Hmun hla taka inthoka nangni in hung el hi ka lawm a, Pathien hung tir ning in tih. Amiruokchu, pipu hla hi ka nauhaiin sak an phal ta naw a, ka sak ta ngai bok nawh. Ka sak chun ka trap el thei a, min zapui naw unla” a ti a.

Kei chun, “Trap khopa I sak chu a nih kan dit tak. Insûm dêr naw rawh” ka ta. A hang saka leh, ei khawvel hlui lo liem tah kha sinema ang elin mitthlaah an hung inlang zut zut a. Ei miuzik mawzie le inrilzie, tu lai keyboard khawvela intânghaiin music A AW B hre loa mingohai thaw dan kawpi chu hmasawnna tak an sawn hi inzak a umzie a hung inlang uor uor a. Ei ro hlu ei inhmang nasat takzie zuk ngaituoin lung a na a, trap a suok a, thranghluihai an liem zo hma ngeia hum thei taphot chu hum dinga thrang lak a trulzie a min hriettir zuol a, lung a’n tar a nih.

Hienga kan inzinnaa hin David Buhril Gypsy kan chawi a, a man a khal a, video recording thawtu ding hmun threnah Vanlalhlun (Buonga) le Tripura dingin Lal Ringum Khawbung kan thruoi a. Mi hrang hrang intarviutu ding le a kârchânga trong inlettu an um a ngai bok a, bau le kutin a dai naw a, pahni pathumin inthre thei inla nuom a um el a nih. Sawl a na a, sunnithlaka kawrapson fak siet ei lampuia lunginsietna thrang der loa Gypsy-in tui fawn anga a mi hang tawm chu ru le châng inchuktuona po po hi an innawt hmin a ni tak a. Sienkhom sawl phal a ni naw a, upat suonlam awi a ni naw a, chawl phal a ni bok nawh.

Inzinnaa hin nuoi chuong mani sum kan senga chu kan inro phal nawh; tuta chena ei hma lakna hi tangka suma a hlutna inchawk zo ruol a ni nawzie hieng tienga mit varna neituhai chun ei hriet seng. Ei mi hluihai hi ni tinin muol an liem pei a, kumkhuoa an hrietna le ei hnam ro an khawlkhawmhai chu hmang thei ta lo dinga thlanin a sin khum hma le sum hmanga ei ro iemani zat bek ei la hum thei sung hin thrang nasa zuola ei lak a va hang trul de aw! A liem hmang hnung chun ieng zat sum sengin hmu kir tumin thaw inla khom pengpelep khuo a’n hnu tahnung chun thaw thei a ni ta ngai nawh.

Ripawt changtlung lem chu a hmatiemin ei la hung hmu pei dingah beisei inla. Hi hi a thuhma chauh, bong rem ruma ka hung ziek a nih. (June 4, 2011, Delhi)