I don't want to grow old

TAR HI KA PEI HLAWL NAW A NIH

(Khovela Lawmna a kim thei si nawh!)

By Lalringsan Hrangchal

Insung neinung deuva tar hai hin chu thingpui buong dam, bu le hme inhnik deu dam, vitamin tha dam, sil le fen tha le puonthu lum hun tawk dam le enkawlna tha tawk anla nei theia, ngaituo le lungsiet hi anla um naw deuva. Tulaia ka lungril la em em tu le ka lunginsiet em em chu insung pasie tak taka tar hai hi an nih.

Phairama tar hai hi chu facilities anla hmu tha deu in ka hriet hlaka, thingpui buong an hmu phaknaw ani khawma, thingpui sen (athlum) bek hi anla dawn phaka. Tlangrama tar hai mawl te hi anih lungsietum chuh. Good Friday ni a thingpui buong a thlum an dawn hi an dawn nawk inkhat thei hlea, Kristmas a an sa hme hai dam te hi an hme nawk zen zen ta ngainaw anih. Tlangrama chu pawisa ei nei lai le sa that anruol naw lem chun sa hme hi antak em em anih. Chuleiin tar hai tading hin facilities hi a thlawm bik em em in ka hriet hlak a, phairama um Tar hai ruok hi chu, TV dam en ding anla hmu phaka, thingpui le sa fakna ding khawm a pasie deu hai khawmin anla hriet deu hlak.

Tuta Manipur Assembly Election tawm khan, election office thenkhat hai chun Chini le Bawngnene hi ansem zeu zeuva, chulai chun kohran Upa Tar pakha, a nuhmeiin a thisan ta le kohran local committee thenkhat hai, election office a thingpui dawn kha suol ang deuva ngai si, thingpui chak em em si, an ringnaw tieng deia, chini le bawngnene kg. khat khatin present an hmu tawl a. Election hun hi tlangram lo vat lai le hin antuok deu hlaka, an chini le bawngnene hai te chu lo vat riekna ah anphur tawla, lo vat sawl em em laia, thingpui thlum, a buong nawk nghal dawn ding anhang nei el kha ropui an ti em ema. A then chun, vitamin a tam a thingpui dawn zova lo ka hang vat nawk chu ka hrat nuom hle an naw an tia. A then ruok chun, kei chu in lum buoi vel nek khan, chini le bawngnene kha ka mansapuia ka paia, lo vat sawl lai tak ka hang chawla, a phitin ka hang bar chu ka dam huoi huoi in ka hriet el anih an ti tawl chuh.

Thingtlang Tar chau nilovin, Phairama Tar, du du fa a dawn thei, sil le fen tha an dit dit nei thei le duot em ema an nau haiin an I enkaw hai khawm hin khawvel hi inhawi tina reng reng hi an nei tawl ta nawh. An tadingin beisei ding le hlimna ding hi a vang ta hlea, ruol le insukhlima kholai leng thovenga invak mei mei hai khawm hi an tadingin anhawina reng reng hi a um ta ngai nawh a. An hlimna le lawmna tak chu, an vanglai hun, an nunghak/tlangval hun laia an luck zie dam le an nunhlui dang dang hril puia ngaithlak pek hi ni tah in anlang. An tar chau deu deuva an lungril khawm a naupang deu deuva, naupang hai sawisak bur chau an ni nawk hlaka. An thi phat hlak chu nunghak-tlangval inlengna tha a ni phak chau ta hlak si. An thlan lung mawi tak takin daw inla khawm vate ekche khum chau an ni nawk pei si.

Ei tar naw hlak chun tar hma’n ei thi a ni el ding a na, thi vak hlak chu a nuom ei um bawk nawh, Pathien Thuawi hi hnuoia damsawtna a nia, Pathien Thu ei awi chun ei damsawt ding a na, Tar hi chu ei hmabak a ni ma ma chu a nih. Rev. T. Sungte’n, “Pathien tadinga Martyr in ei thi naw bek leh Hmar Tarin thi inla” a ti angin, ei tar hma’n ei thi naw a ni chun, Hmar tarin ei thi ding chu a ang bawk si. Chuleiin Tar hi mitin hmabak chu a nih. Ei hmabak Tar hi pei a um nawh ei ti em em a, an leh tuta ei nina le ngirhmun, ei khawsak dan le ei hun hmang dan chitah hin Inhawi ti hi ei um reng reng dim aw! Ka nghawk de aw! khawvel hi chu nghawk a um de aw! thi pawt pawt el ta lang! khawvel hi tawp el ta sien! tiin ei chier ei chier el hlak ana. Tuta ei hun hmang dana inhawi ti bawk lo, ei hmabak hlak inhawina nekin rinumna ding a tam lem bawk si! An leh ieng hi’m anhawi ni tang a ta!?

P.B. Shelley’n, “Ei hlim lai le ei lawm lai ni tak khawm hin MITTHLI a lo pai ruk zing a nih” a lo ti hi andik hle in ka hriet hlak. Pathien Thlarau pawlna zara ei nun hlim em em hun lai hai khawm a um hlaka, sungkuo kima hlim dar dara hun ei hmang ni dam le ruol le pai hai or ei hmangai tak hai le hlim taka hun ei lo hmang ni hai khawm a um hlaka. Sienkhawm khanga ei hlim em em hun lai khan mitthli a lo pai ruk zing a nih. Kha ei hlim lai ni hai ngaia khawsawt leia beidawng taka mitthli tlak hun hin a mi zem buoi nawk nghal hlak a nih. Ei khawsot beidawngin hla ei hang ngaia, ei sungkuo hlimlai ni hai dam, ei khingpui nuhmei/pasal hai pur dam, ei hmangai em em ei nu ei pa, ei nau hai pur dam a hung zuol a, ei ruol hai or ngaizong hai le ei hlim lai ni hai dam ngai leiin ei mitthli hi a tla nawk hlak a nih.

“Hun hai an liem peia hnuoi hlimna a bo hlak, khovela lawmna a kim thei si nawh, Lalpa hung leng la aw, ni ropui intlun la, an rieng nau ha’n an hnuoi rinum maksan an nuom, aw Edenthar inhoi a chun mi thoui la, lungngaitaka in the hai kha lengkhawm inla, kan lawm kim tang a ta inpak pei kan che, khawvel hi ngai ta nawng kan ti I ram a chun” Tuta ei nun hmanga hlak hlimna le lungawina hmu bawk lo, thi el hlak chu nuom bawk lo me, ei hmabak umsun chu Tar a ni bawk si, anleh iengtinam hun hmang tang ei ta?

Ka chintea inthawk hin Sipai thang hi kan hawk em em hlaka, Sipai Uniform kimin inthuom lang, Pistol pai lang chu khovel hi inhawi em em dingin ka ring hlaka. Naupang tam tak tak hi ka thuoi khawma, thinghna in Uniform ka siem puia, thingphek bawngin Silai lem kan siem bawka Sikul kainaw ni hai hi chu sunnithlak inhnelin Sipai khawsak dan hi kan sir pui hlaka. Parbunga hin CRPF hai an um hlaka, an Camp tuola hin an duty hlaka, kan za thei em em hlak a, ka rawi hai chu thuoi in salaam ka va buk pui hlak a. Inrinni hin Fanghma phurin Lo a hin ka fe hlaka, ieng angin phur rik phur lang khawm Sipai Camp tuol a Sipai duty hai bul ka phak phat chu khawng em em in salaam ka la buk tho tho hlak a nih.

An Camp chu dai in an inhuon a, an inhuon na bak a chun an hmunhnawk hai hi an dehawn hlaka, chu an thil ditnaw peihawn – bottle ruok, toothpaste bawm, an hnerhmul metna blade, pentui bo hnung, ngatin bur ruok, etc hai hi ka rawi hai ka rut khawm puia, khawhnawm a hin Camp ka bawl puia, chu taka chun kan sie bum rem rum hlak a nih. Ka ngaituoa Sipai hi chu ka lo thang chak hle chu a lo nih, hlaw bo khawmin thang pei em em ka ti ka ti hiel hlak a nih.

Pathien thangpuina zarin ka hung Graduate ve a, Sipai hi kan hawk em leiin thang ngei tumin kan singsa ve hlaka. Pathien zarin UPSC conduct na hnuoiah, Combined Defence Services a dam, Assistant Commandant dam le CPO hai dam written ka fethleng hlak de a chuh Interview a hin ka thla zie hlak leiin Sipai ni ding hin Pathienin a mi phalnaw ning a tih ka ti lungril tah a.
Sienkhawm, Pathien remruot a tlung nita naw nim, a tawp a tawp a chun Sipai chu ka tling (Ka tling nilovin Pathien mi pek) ta khawng khawng a. Sienkhawm khang lawm lawma, Sipai ni inhawk, Sipai nuom luot lei a hlaw neilo khawma thang nuom hiel pa kha, ka hang tling meu chuh thang nuomna le inhawkna reng reng ka nei thei ta nawh! Khovela lawmna a kim thei si nawh!
Nursery kan chuk lai High School kai ve ta lang, lekhabu tam deu deu pai lang inhoi a tih ka tia, ka hang ni chu anhoi chuong nawh, Class – X ni lang ka hang ti nawka, Class – X khawm chu anhoi nawk chuong nawh a. Anleh B.A ni lang, hmun dang, College thatna deuva kai lang, lekhabu pai ta lovin, exercise book pakhat chau chawi lang inhoi a tih ka ti nawk a, ka hang kai khawm chun anhoi chuong nawk nawh. Khovela lawmna a kim thei si nawh!

College chu thatakain ka hang zova, hlim in ring em em kha ka hlim chuong nawh. Ka sin zawngna kawnga hin voi sawmpali hlawsam kan ta lei hin, hlawtlingna hei chang ve reng reng lang inhawi a tih ka ti nawk a. Pathien lunginsietna zar chau in khovela ka nuom tak le ka ni chak em em hlak Sipai ka hang tling a, mi po po chun ka hlim hi mi ring hleng an tih, sienkhawm lungngaina chau a ni si! Khovela hin hlimna kumhlun a um si nawh!

Hi ka sipai ni tum hi kum 2007 a exam ka zo tah a ni a, July ni 17 a final merit list a suok tah ti ka hriet chun ka lungril hi an thin a, Internet a result en dinga ka fe chun ka sungril hi a zawi a, ka huphur em lei chun ka tlan tui hin a mi buok hiel a. Asanchu, Assistant Commandant le Combined Defence Services (Army ah Lieutenant) hai hi tling in ring em em in, tling lovin voi ruk (6) ka um an ta leiin tuta tum a result suok chu tling naw inlau leiin ka taksa hi anlap dar dar in ka hriet hiel a.

Cyber Café khawm chu ka dau na deu (SBI Bank ah-CRE ka tling tum a ka en na Cyber Café) kher kher ah lut ka tih ka ti a. Computer ka hang tawk khawm chun ka kut hi an thin deu leiin ka tawk tha thei mumal naw a. Ka lungrilin ka en zo phat chu ‘Not Recommended for Appointment’ ti inziek rek a ta, zawi ngawi ngawin in inlawi rek ding ka na, ka tia. Aw, ka tling naw ding a ni ti hi hre thei lang chu Medical kha lo thaw ta naw el ding khah ka tia. Asanchu, kha tuma Medical kan thaw khan, Saruok in ka um sawt em em a, X-Ray, Blood le Urine Test kan nei a, saruoka an mi chek chu thu khat deu a na, ‘Tawlkuo Phen’; chu khawm chu phen puma in khul kher kher ding an tia, an strict hle a. Ni dang chu a pawi ka ti nawh, kha tuma tawlkuo phen puma inkhul kha thi rin deu thaw a ka rin a na.

Ka tling naw vei vei a ni chun tawlkuo phen hi ka nuom ta naw a ni leiin Sipai hi chu ka ni ta naw sawng el ding a na ka ti a. Inthin der der in result ka hang hawng chuh, ‘Recommended for Appointment – All India ranking 32*’ ti a lo in ziek kek chuh! darkar hni vel kha chu khawmuol ka hmu duk dak naw am a ni aw ka ti hiel a nih. Cyber Café anthawk ka suok a, Bike (Evanger) ka chawi a na, ka lawm taluo lei chun ka motor khal khawm chu ka hriet mumal nawh a, a metre inkhina in 120 km/hr vel a lo sun hman hiel a ni awm. Kha darkar hni sung vel ka hlim ti bak kha chu lungngaina in a mi chim buoi nawk nghal a. Chuleiin, khovela ka ni nuom tak ni thei ding ngirhmuna ka hang um khawm chun an hawi chuong naw a, beidawngna min tluntu chau a ni lem am an tah aw ka ti lem hiel a nih! Khovela lawmna a kim thei si nawh!

Tuhin ka nuom em em chu, Churachandpur, Teddim Road a khin Dawr lun deu el thaw lang, In inhoi deu nei bawk lang, In hluo man le ka dawra ka lamsuok chu ka fak sengnaw met nisien, sinthaw sawl bek bek lovin fak awlsam takin hmu lang, nuhmei hmeltha deu nei lang, chun TATA SAFARI Motor nei bawk lang chu khovel hi inhoi ka ti bek bek ka ring nawk a na. Amiruokchu, chuongang tak chun hang umin, ka thil dit popo chu nei lang khawm dit dang la nei tho ka ta, hlim chuong naw ningah. Khovela lawmna a kim thei si nawh! An leh iengtinam um inla inhawi a ta?

Pastor Lienrum, Pathien Hming leia chavai em em a fak le dawn le riekna ding khawm hmu zo lova khawhnawm bel a chavai taka anvai lai, nisa tlak a hnai a kawl bul a sen ruom ruom chun ramsa le chungleng vate ha’n an riekna ding thingzar hnuoi belin an so vung vung a, a ma’n bel ding hre lova khawhnawm a bel el lai, Van tieng a hang ngha chun, “Ni tla ngainaw Zion Khawpui, ngaiin kan rum ka tap sun nitinin…………………….” a ti vong vong a. A taksa in tuom lumna ding puon sil ding khawm hre lova dei ti taka a um lai, a tlantu bul a tlung pha a sil le fen a tlaksam naw ding ziet a hang hmu chun, “Puon Ropui silin an leng tlansa hai………, ka va ngai ngei, ka va ngai ngei” tiin voisunni chena hla hring em em, ringtu hai khovela ei cham sunga hla tuoi nawk ta ngailo ding a hung sak suok hiel a ni kha.

Pastor Thangngur biel fangin an vak an vak a, tum khat chu a biel fang, in anlawi chu a phingatam em em ela, in a hang tlunga, a nuhmeiin bu suong ding hre lovin meichawk a lo en el a. A phingatam em em lei chun an sung le kuo deu hai bula bufai va puk dingin a nuhmei chu a tira, a nuhmei chun, an ni chu ei lak rawn tah a ka va hni ngam ta nawh a tia, anleh ei pansak/pantlang chu hai kha hai ta chu lo zu la raw leh ka phingatam hle el sia a hang ti nawk a, a nuhmei chun, an ni ta khawm kan lo lak rawn ta leiin ei puk nawk anphal ta nawh a ti nawk a.
Chuonga phingtam em em a fak ding hre lova a um lai chun, “I aw Lalpa I malsawmna hlu hi, nang nekin tam tak chun an ngai hlu lem……, tlaksam leia mitthli a hnai laikhawm, I ram le I felna min hlat naw la, nang ngei lsu ka nei che chun ieng dang am ngai ka ta maw Lalpa, iengkima ka iengkim I nih……., Lawmna zawngin an tlan vel sang tam tak, hmu lovin thlan thima an inkhel pui, ropuina hlim an hnawt chu sum hlim ang, hmu le changtu khawmin an nei sawng nawh ” ti hla hi a hung sak suok a nih an ti chuh.

Khovela lawmna a kim thei mawl si nawh, sum le pai hausakna le duamna hai hin chinlem a nei si naw leiin chantawka lungoi hi thil theilo chu a lo ni hih! “A harsa ngei khovel hi chu lungawina reng a um naw, insang lemna beiseiin hmun a sip zo………, hnuoi hausakna inlalna le ropuina neinaw lang khawm, Lal Isu nei ka tadin a huntawk ie, iengdinga ka lungngai am iengdinga ka buoi hlak am? Lungawina kim Lal Isu hi ka ROCHAN HLU a ni si”

Pastor Lienrum hai, Pastor Thangngur hai Pathien kha voisuna ei Pathien biek hi a la ni zing a nih. Phingtam dangchar le riekna ding in le lo um lova khawhnawm bel el lai khawma lawmna le hlimna kim pe theitu Pathien le chu fakfawm zawng khawm, Officer khawm, Sipai khawm, pasie khawm hausa khawm, damnaw khawm, dam khawm, thi khawm hi anhawi vawng a nih. Chuleiin Isu le ani phawt chun ram riek khawm, pasie khawm, fak fawm zawng khawm, nuhmei/pasal bo khawm, fahra khawm, hausa khawm, officer khawm, sipai khawm, TAR khawm an hawi vawng a nih.

Chuleiin, unau dittak khovel mawina, lawmna le hlimna hai hnawtin in suk sawl nuom naw rawh, khovel hausakna, ropuina le chawimawina hai hi nei ve naw in la khawm Lal Isu neitu ei ni lei hin Krista zara HAUSA ei nih. I naupang, thleirawl, tlangval/nunghak, papui/nupui hun hai le I tar hun a hai hin khovela chu lawmna hmu ngainaw ti nih. Sienkhawm ISU le chu naupang, thleirawl, tlangval/nunghak, papui/nupui le TAR hun chenin anhoi vawng a nih. Khovel mi hai tadingin TAR hi pei umnaw hle sienkhawm eini ringtu hai tading chun ienngkim el hi Isu le chu anhoi vawng a nih.

===============A tawp tah===============