Ringna Chartang - Part 3

By L.Keivom, Inpui.com Columnist

Ka hma khalin hnuoi tieng a mi lo dom.

-Rev. Thangngur

L. Keivom

Bul tranna

Tlanglakte ka ni lai, Pawl 3-4 ka thaw laiin kan khuo Pherzawl-a Independent Kohran kha thlaraua hlimna tesepin a khât tawkin a mi hung kan hlak a, lâm lo thei lo khopin kan hlim a, fienriel trongtrai kan uor a, kan khaw dai vel hang fang inla, zing le zanah trongtrai ri a rè ngai nawh. Hla ka baihat, tu chena ka la hriet zinghai hi chuong lai huna ka khawl khawm a nih. Abikin, Thangngur hlahai hi ka ngaina bik a, a trongkam hmang hin a mi zĕm a, thu mal hrang hrang a hmanghai umzie ka hriet nawhai chu a hre dinga ka ngaihai ka’n don a, ka ziek thlak a, lungrilah ka vong a. Chu chu lung lût taka Hmar trong ka hung inchuk tran hun a nih.

Hieng lai hun hi India ramin zalenna a hmu hlim, eini dai kilkara tu hriet hlaw lohai khom zalenna thliin a mi hung mŭt har tran lai, Mizo Union le Mizo sorkar siem inruipuia a ramri vai tan zawnga nunghak tlangvalin hnam hla rema an lam mup mup hun le pawlitiks boruok hung inthlak danglam leia Hmarhaiin mania ngirhmun suol suok tuma thrang ei hung lak tran hun a nih.

Muolveng kha kan lal, ka pu Dolur umna a ni leiin a in hnaia cheng chu a laibung inhnaipui le an makpa bul deu vong kan ni a. Ama kha Hmar Biela Hmar lal um sun a ni leiin a khuo kha hnam kalchawinaa a laibu, Independent Kohran piengna, Manipur tlangrama High School hmasa tak ngirna, zieka Hmar History hung piengna hmun poimaw a nih. A in bul el hmar tienga um Hranglien Songate kha hnam thil invoi mi, hmun hrang hrangah inzin a, pi le pu chanchin le an thu le hla hluihai khon khawm a, a hnunga Hmar History bu hmasa tak khawla suta insuotu a ni a. A naupa T.Khuma Songate-in hung thlopin, hnam hla le hla lenglawng iemani zat, tu chena sak hlaw zing, a phuok a, hieng tienga sul sutu ban poimaw laia pakhat a nih.

Khang hun lai le tu lai chen khom hin ei khawvel hi pahniin a’n thre a. Khawvel pakhatna chu ei piengna le murna, ei ram le ei nunphung le inzom thil a nih. A dang chu sakhuona khawvel, hnam dang sakhuo a hrum a hriela ei lak lut, ei Ridila Jordan vadung ei hung inluong luttir chu a nih. Jordan vadung chun ei Ridil ram inchim piltir a, pi le pu thil hrim hrim le hnam le khawtlang thil chu Rengreng vadunga thlak hmang vong tuma thrang lak chu ringtu thra le sakhawmi ninaa ngai pawl ei um a, tu chen khom hin a la ni zing. Hieng mihai hin hnam le trong a dam naw chun sakhuo a dam khawsuok thei nawh ti an hriet si nawh. Thlaraua mit varna neia inngai, sienkhom annia thimna hang inthimzie hre thei lo an nih. Thlaraua mit varna nei Thangngur ruok chun a hriet a, pi le pu thu le hla trong hmangin thu le hla hring a phuok a, chu chun Hmar trong hung insiem tung mek chu a keithruoi a, gospel puong darna hmangruo a hung ni ruolin lekha tronga hmang a hung ni pei a, tuta ngirhmun hi ei tlung phak a nih.

Pherzawl tlanga ruok chu hnam thil le sakhaw thil khuongruol takin an insom tung a, chu chu kan vangnei chungchuongna a nih. Hi hi a san chu lungril zau tak put le hmathlir hla tak nei lal Dolur le a thloptu khawnbawlhai lei a ni inthuk hle. Hieng tienga hriet thiemna le inhnikna inthuk tak put, kum 1951-a Pherzawl High School hung indintu Dr. H. Thanglora dam Pherzawlin a hip lut el dam kha, mihriem varna pangngai ringota inthoka thil hung inher chu a ni naw el thei. Paula’n a ti ang deu khan, ka tupa Dr. Lal Dena le ram le hnam ta dinga mi trangkai tam tak hai hi thiemna tienga ei hnampa Gamaliel, Thanglora bula seilien kan nih. A hnung daih, kum 40 hnungah, hi boruok fe pei hin, Zo hnathlakhai po po inlungruolna thucha hriltu’ Zoram khawvel’ trongkam hi Rangoon (Yangon)-a inthokin a hnung zuitu keima hmangin a hung pieng pha tah a nih.

Dam san hriet

Hringnuna thil poimaw chu mani inbi chieng niin ka hriet. Eini thua hung pieng le dam ei ni nawh. Iem a na ka pieng san? Ieng lei le ieng thaw dinga hung am ka na? Ieng leia ka ngirhmuna hin ka um el am a na? Siemtuin a mi siemna san le chu chu hlen dinga theina le hamthratna a mi pekhai chu a nina ding takah ka hmang am? Ka hmang naw chun iem a na a san? Ieng leia ka hmel a sie? Ieng leia ka hmel a thra? Ieng leia mihriem tu khom hi hmel inang chie ei um der naw? Hieng naw khom hi mani seng nun le inzoma zawna indon seng lo a um. Hrietna le hrietthiemnaa mihriem ei hung inthranglien pei ruolin ei zawna donna chu ei hriet thiem phak tawkin a hung inlang pei a nih. Chuong ang bokin ei hmathlir khom ei lungril mitin a hmu thei bak chu a hung inlang ngai nawh. Naute khom a pieng hlim chun a hmu tawi a, damten a mit a hung keu a, thla ruk velah khuo a hung hmu chieng chauh ang hi a nih.

Lungril mit varna nei lo chun ieng khom hi hmu fie thei a ni nawh. Lungril mit varna neitu chun hmel sie hmel thratna le hmel thra hmel sietna fie takin a hmu thei. Ka hmel sietna chu hmel thra hmel thratzie tar langtu a ni chun Pathienin a mi siem san ka hlen ning a ta, Paulan a hrat nawna a uongpui ang khan ka hmel sietna chu Lalpaa ka thil uongpui tak ning a tih. Ka hmel thratna uongpuitu ka ni ruok chun ka hmel thratna chu ka ta dinga chang tri-um ning a ta, ringnaa kal ka chawinaa mi sukhnoktu le ka konkawpui ni thei bok a tih.

Mani dam san hriet chieng lo chun ar khaw thim daia hringnun hi pal a ngai leiin ieng khom a fuk thei tak tak nawh. Mani nina le dam san inhre chieng a, chu chu hlen dinga theina po po hmanga thawtu tu khom mi hlawsam an um ngai nawh; an hlawsam thei bok nawh. Mi a hlawsam chun a thaw ding a thaw naw lei amanih, a thaw naw ding a thaw lei amanih a ni nuom hlak. Thil thra thawa kal ei chawi zing sung chu ei hlawtling zing tina a ni a; ei kal pen a chawl charin ei hlawtlingna a chawl a, hlawsamnain a zui nghal a nih. Chu lei chun a nih ‘THE SUCCESS JOURNEY ti ziektu John Maxwell chun, “Hlawtlingna chu tum ran pana inzin hi a nih (Success is a journey) a lo ti nih. R. L. Stevenson khomin, “The true success is to labour” a lo ti khah.

Chuleiin, hlawtling ding chun ei thiltumah chieng a ngai. Mi tin hi ei theina zawng le inhnikna zawng a’n ang nawh. Ei theina tieng zawnga ei inbûr pha pha leh ei theina tawp insuoin ei hmang thei a, mi hlawtling ei ni thei vong. Chu chu hriet chieng tumin, chuong tieng chu panin ei dam lai long ei khal ding a nih. Tum ram ei hriet naw chun inzin dinga inbuotsai dan ding khom ei hriet mumal thei nawh. Ei tum ram ei hriet chieng ruol peiin chu ram tlungna dinga ei inbuotsai dan ding le ei thil mamawhai chu ei hriet sap pei bok a nih. Chu ruol chun, Hebrai ziektuin a hril angin (12:1) ringnaa tum ram pana ei tlan lai hin, ei inzinnaa ei hnoksakpui ding le ei kalchawi sukbahla thei thilhai chu ei thè thlak a ngai bok. Hnawmtinphur tu khom kotkhar chinah an inleng ngai nawh. Marathon-a tlanhai lai hin phing le mongtam inher luoi luoi le fawn hlup hlupa som an um ngai bok nawh. Inlusuk puma tlan hmu ngai bok naw ti nih.

Hlawtlingna tak tak chu tum ram pana ni tina inzin pei hi a nih. Hma tieng pana kal voi khat ei chawi zatin kal khatin ei hlawtling a na, kal za ei pen pha kalzain, kal maktaduoi ei pen pha kal maktaduoiin. Ei kal pen a chawl charin ei hlawtlingna khom a chawl ve el a nih. Ringnaa dam sunga hma tieng pana kal chawitu chun a kal pên tawpna chu hlawtling takin thlănah a pên lut a, chatuon ropuinaah a lut hlak. Chu rama lut dinga thu tiemtu chu Iengkim Pathien a nih. A thu ring le zawma kalchawituhai chu an muolpho ngai nawh.

Ka tonhriet

Hieng thil le inzomin ka testimawni tam tak laia pakhat chauh hang hril lang. Chu chu Baibul inlet, kum 2002-2007 sunga ni tin darkar 12-16 sin thawa a kûl a tâia ka buoipui thu a nih. Chîk lema sui ruok chun, Baibul inlet ka tran hma kum 50-a inthok khan hi rongbawlna sin hi ka phur suok theina dingin, ka hriet naw lai khomin, Pherzawl tlanga inthokin Pathienin trening a mi lo pek char char a nih ti sorkar sina inthoka ka penson hma kum iemani zat khan ka hriet suok tak tak chauh a nih. Ka nun a hmatiema ka hang sui kir chun, ka hriet naw lai khomin, ka hma khala hnuoi tienga mi domtu chun Baibul inlet sin thaw thei dingin a mi lo ser ngat ngat a nih ti ka hmu suok a, mak ka ti a. Chu taka inthok chun, chu rongbawlna sin chu ringnaa hmasuon dingin lungril ka siem fel tah a nih.

Kha hma khan ei mawlzie ang peiin, Pathien thu chu sunhang khat khom bo lo ding a nizie ei lo inzirtir dan le pom dan kha a lo fûk chie nawna a um. Pathien thu chu sunhang khat khom bo lo ding a ni lai zingin, ei Baibul hmang laia inlet dik lo le trongkam indik lo ei hmanghai chen khom sukdanglam thei lo angin ei ngai a, a poi khop el. Hi ngaidan mawl tak hi Setanin châng remchangah hmangin, mi khit dena dingin a hmang a nih ti hre lo le hre nuom lo ei tam. College ka lut hnunga Saptrong ka hung hmelhriet tran vea inthokin Hmar tronga Baibul an mi lo siepeka hin inlet dik lo nia ka ngai le Hmar trong indik lo tam tak uma ka hriet leiin ka tiem zatin ka lung a khei a. Chuleiin, kum sawmnga deuthaw liem tah khan Inchuklai-Nun-ah ‘Ei Baibul Hi’ ti artikul ka ziek a, chu taka chun Baibula inlet dik lo threnkhat, abikin Hebrai 12:1-2 ei inlet dan siem thrat a ngai thu ka ziek a. Hi hi Baibul inlet dik lo zieka chanchinbua phorna hmasa tak a ni leiin ei thiempuhai chun hremhmun rim innam rum rumin an mi ngai nghal a, an mi hung soisel let let a. Sienkhom, thudik chu inngèa hmon thei ni nghal lo, an sut nawk hmasa takah ka hril kha zawmin an hung siem thra tah a nih.

Chu chu hmaia panser za tam kai laia pakhat lak hmang ang chauh a nih. An hung siem thrat pei dinga ka ring kha, India ram puo tienga kum sawmhni chuong kan um hmang sungin a pangngai charin an la hmang zing ti kum 1997-a kan hung kirin ka hmu suok a. Chuleiin, ka penson chara Baibul inlet sin tran dingin lungril ka siem a. Kum 2000-a penson ding kha kum hnia an kei sei leiin 2002 April khan ka penson chauh a, ka penson charin Baibul inlet sin chu ka tran tah nghal a nih.

Ka tran hmain pastor iemani zat titipuiin an ngaidan ka’n don a. Hieng ang thil buoipui ding hi BD inchuk zo mi tam tak ei um tah thu le chuonghai thaw ding chu nia an ngai thu an mi hril tlangpui bakah inlet sin tran khom ni lang, ka dam sunga ka zo hman an ring naw leiin, tran laklaw lo dingin an mi ti bakah thu le hla dang buoipuia inhmang zu pei lem dingin an mi’n fûi deuh vong chu tie! Kum sawmthum lai ka nghak hnunga tu khom lungril senga thaw tak tak thei le pei an um naw leia hi rongbawlna sin hi thaw lo thei lo a ni leia hma lak ka tum a nih ti hrim an hriet phak nawh. Mosie-in ram thlithlai dinga mi 12 a tirhai laia ringduop mi sawmhai thla ni awm tak ei lo tam ngei! Pathien lunginsietna zara Josua le Kaleb ringna ang put dinga thu tlukna siem tah sa ni naw lang chu bak lêngin ka tlansiet ka ring.

Ka hmathlir chu, kum za kristien ei nina champha, zabili 2010 hung tlung hmâ ngeia mani ngeia a hran hlaka Baibul inlet thrat a, mi dang sum thaw khawm hmang loa mani hlaw suok sum thienghlim ngei hmanga sut a nih. Ka tha le zung, ka bân thâ le ka sum nei tieng ka en chun thaw thei ruol lo angin a’n lang. Mi thrangpuitu ding băn hratzie le seizie tieng ka en ruok chun ka zâm naw chauh khom ni loin, ka hma dom ding chu ka zuom hlie hlie thung a nih. Ka zuomna san chu, sir le sirah tuipui luong lai inngîrtir khup a, Tuipui Sen le Jordan vadung, a kuong liem zur zur khopa a lien lai khoma lam hula Israelhai inhraw tlangtirtu Pathien chu zani, voisun le chatuon chena pangngai zing, mi thrangpuitu ding a nih ti ringnaa ka hriet chieng lei a nih.

Hmutheilo hmu theina le a chunga innghat ngamna chu ringna chauh a nih. Ring theina le ring ngamna khom mihriem theinaa innghat ni loin Pathien lunginsietna zar vong a nih. Ei hriet naw lai khoma ei hma khala hnuoi tienga inthoka mi dom kangtu le hmang theia mi siemtu chu lunginsietna kut a nih. Chu chu a ni laiin, Pathienin a mi siem san sukpuitling ding chun mihriemin thaw ding ei nei a, chu chu ei nuom naw amanih le ei thaw pei naw chun hmang thei loa insiem ei ni leiin law ngaina ei um nawh tina a nih. Ringna chu thilthaw thrang lo chun thil thi a ni leiin, ei ring a nih ti thilthawa a taka inlangtir ding chun thu awina le thu zawmna, taimakna, tumruna, ringumna, teirei peina a ngai. Naupang chikte ka ni laia inthoka thu le hla tienga ka’n hnikna ka bawzui ngat ngat dan dam ka ngaituo kir chun, keima hmanga Pathien thiltum hlen dinga kal chawi ka lo ni zing chu tie!

Chuleiin, Baibul inlet sin ka tran tah laklaw si chun ka theina po po leh thrang a, sekhon tin, minit tin, darkar tin umzie neia hmang hlawk ka tum a. Chuonga hma nor a, ni tin darkar 12-16 ka buon chun kum thum le thla sariin Baibul inlet sinpui chu ka zo a. Kum 2004 khan Thuthlung Thar, Sam le Thuvar inkop chu a hung suok a, Baibul pumpui chu October 2007 khan Delhi le Senvon-ah tlang zarh a ni a, zabili tlung hma kum thumah Lalpan ka tum chu a mi’n hlentir a nih. Tu hin Sut Hnina chu nasa taka ennon le siem phuisui hnungin press-ah a thang mek a, hung suok vak dinga beisei a nih.

Chu chanchin chu a kip a kawiin hril ding ni inla, ni tam, zan tam le thla tam ngai a tih. Ringna umzie hi mani nun ngeia thilthawa a tak ngeia ei hril fie si naw chun, ringna bel ruok koltu ning ei ta, hang vuokin a ri se hleng a ta chuh, a sungah tlaina khop ringna chartang inhnik hmu ding um naw ni a, a ruokzie miin an hriet pha chun tu khomin pan nawng an ta, a neng liek dingin ui phingtram takngiel khom ko pop ni naw ni hai. (February 15, 2014 Saturday).