Halloween party ideas 2015

Ziektu: Pu L.Keivom, Retired IFS and Inpui.com Columnist

Tuta in hmaa ka siepek chêu dàn le thupêkhai anga dàn fel nei hi hnam ropui dang tu am an um ve a? -Deuteronomy 4:8

Khawvel histawria hnam trèning sikul ropui tak le tlo tak chu Sinai Trèning Sikul a ni ring a um. A hongtu chu Jehova a nih. A hongna hmun: Sinai Thlaler. Chu sikula kaihai chu hnama a thlang, hnama indin suok a tum leia kum 430 zet Aigupta hausaknaa a chawm lien le sukpung, Israel thlahai an nih. Aigupta ram an suoksan hnung kum hni le thla hnia an intiem chun, thiempua ser hrang Levi thlahai thrang sa loin, pasal, ral do thei, kum 20-a inthoka a chung tieng ngot khom 603550 an nih. Levi chihai le nuhmei le naupang kum 19 le a hnuoi tieng tiem sa inla lem chuh a tlawm takah maktaduoi hni chuong daih ni ngei an tih. Kum 40 zet Sinai thlaler pûmbùka a hang ser tawl tak tak chuh, Aiguptaa inthoka hung suokhai lai mi pahnih-Joshua le Kaleb- chauh dam khawsuokin ram tiem Kanan an lut a nih. Mi dang luthai chu Aigupta rim innam ta lo, thlaler pûmbùka inthoka ser thar vong an nih. An thruoitu Mosie chen khom a hlà chuong nawh.

Trobul thusim

Ei thu buon hi kong khat zawnga ngaituo chun a dangdai khop el. Tukver kholbing taka inthoka thlirtuhai chun Pathien thu sukbuongbârnaa ngai nuom pawl khom um thei an tih. Sienkhom Pathien thutak le a thiltum hril ei tum lem a nih. Tukver pahnia inthokin thlir ei tum a nih. Edena Pathien lalram indin chu bawsietna leiin a tlu sop ti ei hmu a. Chu tluksietna tungding nawk dinga Pathien thu ruot chu fie takin Tirko Paula’n Adam hmasa le Adam nuhnung ti zawngin Rom 5:12-21 khan a hril fie a. Adam hmasa le Adam nuhnung Krista inpawna lampui hi a seiin a khokham a, ngainuom a um bok. A lampui siktan tumin Setan chun nasa takin thrang a lâk a, suol tieng mihai a thruoi ngat ngat a. A tawpah Pathienin mihriemhai chu tuiletin a hrem a, Nova le a sunghai chauh naw chu an mang fai thrak a ni khah.

Khâng khopa hremna nasa kha hre a, sim song vang vang el tah awm tak, Nova thlahai an hung pung pei khan thrat tieng an pan chuong nawh. Tuileta mihriem le hring tinreng a hrem nawk ta naw dingzie sumrisang hmanga Pathienin Nova kuoma thu a thlung (Gen 9:12-17) kha an hriet zui nuom ta nawh. A naw zawnga Pathien hremna pumpel dàn zongin, van insangzie amanih inhnuoizie amanih hre nghal lo hai chuh, tui a lêt nawk a ni khoma a chìm phak lo ding van tonga insang sanhimna khawpui Sinar phaizawlah an bawl mup mup el. An tum dang chu pawlitiks deu el, hnuoi hmun tinah inchek darh nêka hmun khatah um khawm a, an hming sukthang a nih. Eini laia hnam tinin insanhimna dinga ‘Inpui’ ei bawl fir fer ang deuh khom hi a hoi khop el. Mihriemah Pathien ‘ram’ tlung chu ni sien, hieng thil hi thil trul lo tawpkhawk a nih. Sienkhom, sanhimna khawpui bawl chu trûlin an hriet tlat si. Chuleiin, Pathienin an trong a sukhranpek a, an hisap naw zawng takin, hnuoi hmun tinah sukdarin an um tah lem a nih.

Chuong chu thil um dan a ni leiin, Adam nuhnung a hung suokna dingin Pathienin mi pakhat a thlang fàl a, ama chu Tera naupa Abram, a hnunga Abraham hung ni tah chu a nih. Ram pêk a tiem tieng pan dingin a hril a. Thu awi takin, a in le lo le a sung le kuohai maksanin, a kepui zawn tieng zui peiin, Kanan ramah a chuong lut a. Tràmpui mitsimin a lo hmuok a, tràm tlànin Aigupta ramah a tlu lut a, an lal Faraw-in iemani chen a nuhmei a lo neipek nawk nghal. Pathienin kut rol naw sien chuh, a che buoi mei mei khom ni loin, ama zara hnam tin malsawma an um ding thu Pathienin a tiem chu a khak buoi thei hle ding a nih. Pathienin daireka kut a hung rolna tah hi chu thil namei a ni ngai nawh.

Abraham thràlbea inthoka hnam tin malsawma an um theina dinga Pathien thil ruot chu a tupa Jakob hmanga hnam indin a nih. Chu ding chun Jakob chu hming thar, ‘Israel’ ti a pek a (Gen 32:28), chu hming chu somin Israel hnam hi a hung pieng a. Jakob le a thlahai, mi 70 vel chauh chu Aigupta ramah an pu Abraham ang bokin, tràm tlànin an fe thla a, kum 430 zet an um sungin maktaduoi hni chuong hielin an pung a, a tawpah Mosie hmangin a thruoi suok a. Aigupta kalchar hnuoia lo seilien tah an ni leiin hnama hang indin suok ding chun Sinai thlaler pumbuka zàp linga ser thar an ngai a nih. Chu chu a nih ei thu buon tum hih.

Sinai pùmbùk

Hmangruo le hriemhrei sutna le serna hi pùm (smithy) an ti a, a umna in chu pûmbùk ti a nih. A thir sertu chu ‘thirsu’ ei tih. Thîr raw inlingna thuk chu ‘pùm hnâr’ (furnace), a zàp lingna dinga thing kawrong pahni an phun chu ‘pumthei’, a thli hung suokna dinga a dawt (pipe) an inbuk chu ‘pùmdawt’ an tih. Thir hmangruo le hmangraw hrang hrang hi rawtuina mei fe thlenga siem an nih. A thren an raw tui a, an sung a; a thren ruok chu an raw ling a, thirsuin an ling lai chun a dit dan ang takin a sut a. Kawlhnam thra, ngei le inuoi dam hi thîr hrang hrang chokpol, dannaranin a thîr èk hlek thrang ta loa voi 350-500 lai suklinga an sut non a nih. Japanese-hai kawlhnam thra chi ngat lem chu voi 65000 lai top thir chi hrang hrang an vuok thuo le sut muk a nih.

Chuong ang chun mihriem amanih hnam amanih hmang tlaka ser ding chun rawtuina mei voi tam fe thleng a ngai. Pathien hnam thlanga hril Israelhai hi hrilfiena chieng tak an nih. A thlangtu an Jehova hi, a hming an sàm ngam naw namain rorum tak, zainem tak, thra chu thra, thra naw chu thra naw, suol chu suol, fel chu fel, fel lo chu fel lo ti ngut el a ni leiin, an zawm ding Dan a pek khomin a râpum zawng taka chê a nih. Hindu thiempu Brahminhai chu Ganges le Indus vadung hring dum dup kamah, zan thla var hnuoi, thil hring inhrâm chek chek karah, vana arasi paw tuor el chu thlira dawnkhawlin, lungrila an thil donghai chu hla thu hmangin, nêm inno takin an ziek thlak a, chuonghai chu an sakhaw lekhabu intranna Puranas, Vedas, Upanishads le hming dang danga an kohai hi an nih. Gautama Buddha khom hmawng (pipal) thing buk hlim hnuoia hringnun umzie a dawnkhawl laiin a lungril sunvarin a um a ni khah. Israelhai Pathien ruok chu van inrûm le kawl inlep zuoi zuoi karah, mei khu intûr ngula a suok hlut hlutna Sinai tlangah meichokin a hung trum a, meichok bokin lungthìrah intrêk chuoi chuoiin a Dan pekhai chu a hung ziek a, tlang khom triin a’n thin bup bup el a nih. Chu Pathien chu ‘kang hmang thei mei’ a ni si a (Heb.12:29; Deut 4:24).

Chu Pathien chun kum 40 sung Israel thlahai chu hnama indin suok dingin duot tak le khauh takin a hang hruol tawl a na, an rì mi rí an sawn chàng a tam. Hnam khikhawk, lulul, var inti tak el an ni a, anni lai Aigupta tuihang ngaia inuoi an la tam a. A tum a hloma an Pathienin a chawm tawl ni sien khom, thil intrum lo met a um leh an chier inthluok a, a ru inlangin an thruoitu Mosie an suosal a. Ringnaa ram tiem Kanan pana kal chawi an nizie hre phâk an tlawm a, a hre phâka inngai chin khomin kâr khat vel lam chauh ni sia kum sawmli zet thang el tah chu a ngaina tak an hriet bik ring a um nawh.

Ka ngaituo a, a tira an beisei ang khan lut tah thut hai sien, hnam pum invoina, tranna le hmangaina lungril la put phak lo, pahnam zawnga thil la ngaituo thrìm thrèm ruol kha hang inhron hai sien, an ri ngaithlak inhoi rak naw nih. Anni khâta Israel ram an hluo hnunga an khawsak dan ei thlir zui chun indo le thisen insuona a tam a, an chanchin a tiema tiem ringot khomin thisen inruiin luok a suok bùr thei a nih. Mani bing, sung bing, chi bing, hnam bing ngaituona le tranna lungril kholbinga inthoka dam khawsuokna dinga lien lema insuikhawm le inthuruol ding chun ei bung le châng tin hi voi za tam insuikhawmna pùma incher ei mamaw. Ei inlalna khaw chiterek hman keikhawma zauh lien thei si loa lien lema hnam pum insuikhawmna thu khûkpui chu mani inhlemna mei mei a nih.

Hnama dam khawsuok ding chun inpumkhat le inthuruol a poimaw. Inpumkhat ding chun trobul intrawm dam, hmêl le rong inang dam, trong khat hmang dam, sakhaw biek thuhmun dam, thu le hla zêng khat pur tlâng dam, ngaihlut zawng le du zawng inang dam le mihriem huong khata hîp khawmtu le phuor khawmtu hrang hrang nei dam a ngai. Israel thla, pui lia inthoka suok pahnam sawmpahnih, pahnam tin khom nuoi khat neka tam tah, mani pahnam seng suong le hnam khat ang khoma inngai ta lohai chu trong khat hmang, sakhaw khat bie, inrelbawl dan le invong dan thuhmun hnuoia hang hlu lut thut chu thil namen lo tak a nih. Khawvela thruoitu ropui filora ngai Mosie khom a lu inhai chàng a tam a ni khah. A tarpu Jethro thurawn la a, rorelpuitu ding mi ruot a, chan a sem hnung khan an invong dan khom a hung zieum ta chauh a nih.

Kha hma khan chu kum 430 zet Aigupta bawia um, an dan hnuoia khawsa an nih. Tu ruok hin chu ram thar hluo ding le sorkar thar indin dinga a honpuia inpêm an nih. Hnama an inser tungnaah a hmaa an lo thaw hlak iengkhom enton ding an nei nawh. An Pathienin dan a pek ang anga khawsak dan an inchuk fawm pei chauh a nih. Chuong dan a pekhai chu chipchier takin Mosien a ziek thlak a, a thi ni chenin a zawm dan ding a zirtir ngat ngat a nih. An Pathien hlakin a dit fîr si, an chet suol chang le a lung an suklungsen chang chun a rawn intàm thei hle. Thupek Sawm laa Sinai tlanga Mosie a thang sunga Aron rawia rangkachak bawng lem siema an lo biek el leia Pathien lungsenin ‘hnam lulul tak’ an lo nizie a puong hlol trum khan Mosien dawvan a kai rak leiin a lungsenna meia raw ut vong a tum khah a thrul a nih. Chuong sa khom chun, Mosie thupekin mi sangthum vel chu an la sat hlum ta tho tho a nih.

Sinai thlaler chu a rawng a, a râpum takzet. Tlâng fil le inzum tak tak an ngir khup a, nèl an um nawh. Ruom (wadi) hai chu ruom an nina bak chu tui leh inzomna an nei nawh. Kantu an nei sun chu pilvut inleng chum chum a nih. A hmuna ngei ei hmu chun zuom a um naw zuol. Ni khat khom hmasuon ding ni inla, a zuomum naw dan a dang chuong nawh. Hi thlalera hnam trening sikul kum sawmli zet hang hong el chuh, a rumintang khop el. A hmaa ei hril tah ang khan, a kai hmasahai laia Aigupta rim innam chu pahni chauh a kai muolsuo an um a, a dang po chuh Sinai thlaler sul suok vong an nih. Chuonghai chun ram an hluo a, hnam ropui takin an ngir suok a, Solomon inlal lai (c.965-925 BC) kha van tonga an ropui lai a nih. A thi hnungin Israel lalram chu hmun hniin a hung koi dar a. Hmar tienga hnam sawm inthuruola an indin Israel lalram (Kingdom of Israel) chu BC 721 khan a hluotu hnamhai chopin Assyrian han an chìl pher a, an mang thrak a. Sim tienga Jerusalem besana inlal Juda lalram (Kingdom of Judah) chu Babulon lal Nebukadnezzar-in BC 587 khan a hung hne a, Babulon salah an intàng a. Hi hnung hin Grikhai inlalna hnuoia dam, Roman lalram opna hnuoia dam, Muslim lal Ottoman Empire sirdena hnuoia dam an um hnungin May 15, 1948 khan Israel ram thar chu a pieng nawk chauh a nih. Nebukadnezzarin Davida lalram a suksieta inthoka Israel ram thar a pieng nawkna ding hin kum 2535 a lak a nih.

Kum sanghni zanga an pil hmang hnunga Israel ram a hung pieng nawk el hi chik taka ei sui chun Sinai Trening Sikul hlawtlingzie hriltu a nih. Hi sikula an thil inchuktir po po hi zieka sie-in an lo hum a. Chuonghai chu Mosie zieka ngai lekhabu panga- Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers & Deuteronomy- an ni a, a hlawmin Torah tiin an ko. Hieng lekhahai hi, Deuterenomy bung tawpna chang riet tihai naw chuh, Pathienin Mosie kuoma a hril a lo ziek thlak niin an ngai. Chun, baua thu an inhlan sawng tam tak, Oral Torah an ti chuh an nei bok a, chuonghai chu a hnungin ziekin an hlù khawm a, a bu hmingah Talmud le Midrash an tih. Ieng anga hnawchêp le hnot dara an um lai khoma dol zor nuom loa tha thar an hung lak pei theina chu Sinai Trening Sikul thu le hla an inhlàn sawng pei le vong him chu a nih. Chu chun Juda Sakhuo (Judaism) a hring bakah Kristien Sakhuo (Christianity) le Muslim Sakhuo (Islam) a hung hring bok a nih. Hi Sinai Constitution hi a nih khawvelin invong dan thra a lakna hnârpui tak chuh.

Tlangkawmna

Ralthuom le tha hratna hmanga ram hi indin el thei a nih. Sienkhom hnampui (nation) pakhata indin suok chu thil hautak a nih. Sinai Trening Sikul suokhai ngei khomin Kanan ram an hang hluo a, pahnam seng hmingin ram an hang insem a, hnam khata inthuruol taka hma nor nekin pahnam tinin mani ning ningin hma an nor a, an hung hmuingil met leh an Pathien theinghilin, suolna tinrengah an inhnel a, hnam dang pathien an biek a, anni le anni an indo a. Kum zathum sung chu lal nei loin, “mani thra tizawng zawngin an thaw seng a” (Roreltuhai 17:6), an mumal nawh. A tawpah an beidongin lal an ngen a, Saula, Davida le Solomon an inlal hnungin Israel lalram chu pahniin a koi a, mani le mani indoin an khawsa a, mi salah an lut rip a, an trong khom Aramik trongin a hlàn a, Isu hung lai khom khan Aramik a nih an hmang. Kum sanghni zanga hnungah pahnam lungril banin thuok an hung lak nawk thei chauh a nih. An trong Hebrai khom ziekin um sien khom inbieknaa hmang ta lo a ni a, kum 1881-a Jerusalem a inpêm Eliezer Ben-Yehuda-in a tuoithar nawk chauh a nih.

Italy ram indar vong hnung chu 1860-1870 laia hui khawm a, sorkar thar an indin khan Parliament inkhawm hmasa takah mi var Massimo d’ Azeglio chun, “Italy ram ei indin ta a, tu hin a ram mihai hi Italian vonga siem chu ei sinpui a nih” tiin a hril a. A ram trong dingin mi zaa pahni le a chenve chauh hmang Tuscanian dialect chu a hmasawn tak a ni leiin an lak lut top a, chu taka inthok chun Italian trong ei ti hih kum sawtnawte sungin a ram trongin a hung par suok a, kum 120 hnunga Italy rama palai sin ka zu thaw chun mani hnam bing trong hrie la um nuolhai sien khom Italian trongin kum tam tak liem tah khan a lo hui khawm vong tah.

Eini rawi khom pahnam amanih chi bing lungril amanih bàn a, lien lema inhung khawm a, Sinai Trening Sikula kaihai tluksietna le dam khawsuokna thuruk hi man a, an thaw suolhai bansan a, an thaw indikhai enton le thaw vea hma ei nor chun, ram ei siem chauh khom ni loin, hnam ropui takah la ngir suok ei tih. Sinai Trening Sikula inthoka Joshua le Kaleb chauh Aiguptaa inthoka hung suokhai laia an tling muolsuo bik san kha an hrat khawkheng bik lei ni loin, LALPA umpuina le thruoina hnuoiah a ni phot chun iengkim thaw thei dinga inringna lungril an put tlat lei a nih (Nam. 13:30; 14:6-9). Keikhom chu chu hringnuna ka chelbàn nghet a nih. (February 24, 2012 Delhi)

Post a Comment

Comments not related to the news or article may be deleted.

Powered by Blogger.