Halloween party ideas 2015

By L.Keivom

L Keivom_by_sungte December 13-15, 2010 sung khan North-eastern Council (NEC) sum tuokin Rengkaia RPC Vocational Traning Centre-ah Dr. Lal Dena inrawina hnuoiah Manipur University hmingin ‘National Seminar on Dams and Development: The Case of the Tipaimukh Dam’ an huoihot a. Hi Seminar-a hin Chief Guest ni ding le thupui hrang hrang ziek dinga an bituk laia pakhat, ‘Tipaimukh: Past, Present & Future’ chu bitum dingin an mi fiel a. Hnam thi le damna thu a ni leiin ka ngai poimaw a, hun teptèr tak karah Delhi tlanga inthokin ka vuong tung a.

Tuiruong ting ding thu hi eini lai puitling chin chun a hre naw ei um ka ring nawh. Ei hriet hun ruok chu a pieng hmasain an hriet inhma a, a pieng nuhnungin an hriet inhnu ti mei mei a nih. Ei hriet dan ruok chu a danglam hle thei. A pieng hmasa, Tipaimukh le Tuithraphai ruoma chenghaiin a umzie an lo hriet tlawm a, a pieng nuhnung, khawvel lien lema dak suok phakhaiin an hung hriet fie deu deu pei khom niin a’n lang. Hmathlir hla tak nei, chu tukvera inthoka thlira hre chieng ruok chu zaah pakhat khom ei um naw el thei. Hi lei tak hin tlang taka hril tlàng theina dawkan hong hi thaw makmaw a ni hrim a nih.

Ngaidan inkawkalh

Dannaranin, hi thua hin ngaidan inphîr a um. Ting dit pawl le dit naw pawl ei um. Ting dit pawlin an dit san chu ram le hnam ta dinga hamthratna hnàr, kong hrang hranga hmasawnna le changkangna intluntu ni dinga an ring lei a nih. Chuonghai lai chun, Esau anga besen hruoi thleng khata ro hluotu nina zor nuoma inkâu, zângna domna (compensation) tlawmte beisei le inchàna dâk fàn, sum tlawmtea kumkhuoa an rochan zor hmang poiti nachang hre phak lo le hre nuom lo an thrang sa.

Ting dit naw pawlin an dit nawna san tak chu kumkhuoa indel hlumna mankhawng tribaium, ram le hnam chimitna ngei ngei ding nia an hmu lei a nih. Chuong mihai ngaidan le hmu dan chun, tui indilin ram lien tak a chim pil hma daiin a rama chenghai chu hnam dang mihaiin hung chim pil hmasang an ta; ram neitu an nina chânin, an khawtlanga ngei mikhuol vakvai hung inchang an ta; tuitingin hmasawnna le changkangna a hung phur ding po po chu anni chan ding ni loin hnam dang dingchangna ding ning a ta; a la dam khawsuok sun mi tlawmte hai chu thuneina fong cheltu ni loin, hnam dangin nawkora an sor, a lu ni loin a mei ning an ta; chu chimralna kansar chun sawt naw te sungin a se vela Mizoram, Churachandpur le Tamenglong Biel inzâm khumin, a hmatiemin fa hlum pei a ta, vairampurah inchangtir a ta; a ram leilung det lo, ruo a hang sur rawn meta mîmin a kei hum hum hlak chu tui incham puou, rik tak el chun del a ta, sùn le zana a chie zop chun hmun kawrongna le indepna hmunhai chu hung sikinsawiin chim a ta, chu chun lir suknghing a ta, khawhrawngin tlanghai sawiin kei chim a ta, Aizawl khawpui chen khom la kei chim hum hum a ta, sietna rapthlak intlun a tih. Chuong hai chu an Jeremia mita an hmu dan, an thukhawchang laia langsar bik deuh threnkhat a nih.

Hi seminar thupui tak hi Dams and Development ti a ni a, chu chu eini trong chun ‘Tuitingin hmasawnna a thruoi dan’ ti ni awm tak a nih. Chu chu December 13-15 sung Rengkai-ah hril tlang phot a, December 18-20 sung Tipaimukh hmun, Sipuikawna sunzom dinga duong a nih. A tira riruongna dungzui chun Resource persons 33 ruolin Paper hrang hrang buotsai ding ti a ni a, an thupui dinga thlang khawmhai khomin a fun kim thawkhat hle. A tawpa intling khawm ruok chu 13 vel chauh a nih. Kan thu chai ding le intu paper ziek le hril neka lungno zawnga fepui kan thrahnem lem. Prokram zaa sawmruk vel hi Saptronga thaw a nih. Hieng papers an tiem suok le hril tlanghai hi a bua la sut dinga riruong a ni bok.

Tipaimukh Dam bawl ding chungchanga hin Seminar hrang hrang an buotsai tah hlak niin an hril a, sienkhom hi seminar hi ka thrang vena hmasa tak a nih. Kum 2003-a Churachandpur tieng in bawla thla sari lai zet a zawna kan nupaa kan um laiin Tipaimukh Dam chungchang thu hi local le national papers-a hai insuo ding artikul ziek dingin ka tupa Dr. Lal Den-in a mi ngen hlak a. A bul leh bal leh thil fe leh hung ka hriet chieng naw thu suonlamin ziek loin ka um a. Chu phing leh Dam bawl ding thua Survey report le chu le inzom lekha dang dang a siena file sa deuh el chu a mi hung pek a. Survey report ka hang bi chun vantlang hriet lo thil a lo tam èm ém a. A ram mihai rawn dêr loa nuom nuoma ei ram del lai le ei vadunghai an soisak dan ding an phan le an mi hlu suokna man, zângna domna tlawmte an siemhai ei hang bi chieng chun mihriem ei ni ve chu an inhmai naw a, sienkhom mihriemah an mi ngai nawh ti ngaidan ei nei nghal a, lung a sen put put el a nih.

Chuong lekhahai ka tiem laia ka lungrila thil hung inlang hmasa tak chu: biel aiawtu MLA ei nei ve bok a, an biel sunga hieng ang thil poimaw le sei tak kakhawk nei, thil thra intlun thei, sietna rapthlak intlun thei ni bok si duonga um hi thu tlukna siem a ni hmain an rawn naw ning a ti? An rawn si chun, ieng leia a thratna le sietna bûk ton dingin, an mipuihai hmaah hi hringna le thina thu hi an phor lang naw am ning a ta? Voi ieng zat am Assembly Hall-ah dan siemtuhaiin hi thu hi chaiin an rèl ta a? Dam bawl dan ding phantuhai hin ram roreltuhai an rawn naw a lo ni chun, ieng leia thangtlawm le lungsen nachang an hriet naw am ning a ta? An mi le sahai kuomah thil um dân tak hril lo dingin an bau an kharpek ning a ti? ti le thil dang dang a nih.

Chu file chu ei hang phok pei a, Tuiruong an ting tum san, a tir chun tui lien dangna ding le a hnung peiah kawlphetha siemna ding a ni thu a hung chieng pei a. India sorkara bawzuitu dinga Ministry/department an ngansie hmasahai chu hydel project la tawk ngai lo vong an ni nawk nghal a. Tu lai hnai el khan a thaw theitu le enkol theitu ding kutah a lut phak trawk a nih. India sorkar hman chuonga a che buoi chun, a biela chenghai lem chu che buoi ding an lo ni hrim a nih. Threnkhat lem chun pawl siemin, ringtuhaiin rapchar hung tlung vat vat dinga an nghakhla ang topa nghakhlain ting vat vat an nghakhla a, tùngna hla chen an phuok kûr nguoi a nih. Mani lu phùmna ding thlan cho an nizie le vui liema an umna ding hla phûr taka sak pawl an nih ti an inhriet si nawh. Ieng leia an aiawa ngirhaiin thil chinchang an hril naw am ning a ta?

Hienghai pawl hi ka ruol hlui K. Prongo, Tipaimukh Sub-Division an hong hnunga SDO hmasa tak le Dam bawl dan ding Survey an thaw laia a kûl a tâia lo thrangpuituin an lungril a lo inhmin tah hai an ni el thei. Seminar-a hin ama khom Imphala inthok hungin a hung thrang ve a. A file hlui, Oh Tipaimukh ti hming put ngat chu a hung chawi nghe nghe a. Thuhrilna hun tawite an pek a, hun tawi-sei a hmang ding chu hriet sa a ni hrim a. Tipaimukh Biel hi ‘Ka pu tuk’ ti ngam khopa neitu nina hauh ngam khah a ni bok a, sunnithlak inhriltir inla khom dit khop naw nih. Dam bawl hi Tipaimukh Biel dam khawsuokna ding a ni thu le tu khoma ‘support’ seng dinga infuina thuin inring takin a khâr a nih.

Thura Baw Rawh

Hi Seminar sung hin kha hmaa ka hriet nuom, sienkhom hriet el thei si lo tam tak ka hriet pha a, ka hlawkpui khop el. Seminar-a hin sipai bâng Colonel pahnih, pakhat chu Sardarji, a dang chu Meitei, an hung thrang a. Anni hi Dam bawl thratzie a kûl a tâia tlanginsampui dinga tawtawrawta mi hmang ni hai sien a hoi khop el. Chanchinbu, abikin Imphal suok Sangai Express le Imphal Free Press-ah artikul tam tak an ziek ta a. An hmel ka hmu hma daiha an thu zieka inthoka ka lo hmelhriet tah an nih. “Thura baw rawh” ti huna baw nghal dinga an lungril an lo inhmin tah le buotsai tah an nih. Survey thawnaah Tuiruong dung hi an fang chip hne leiin a vadung um dan khom an hriet angreng khop el. An rongrut laia a sortuhaiin an dit dan anga hmang thei dinga an thluok an lo sawppek tah an ni leiin, an thrangna tieng awn zawnga hril an thiem a, an thu kal zawnga ngaidan um hrim hrim chu tin le ha leh thranga kal ngam an nih. Dam bawl thratna le sietna an inkhìna khom kawlphetha a siema inthoka a ram pumin taksa thila hamthratna a dong dan ding chauh a nih. Chu ngaituona le mit chun ‘Dam’ chauh a thlir a, a ram deltuhai a hmu fuk naw a, an thi an dam a uksak nawh. An thu mi hrilh threnkhat lem chu zieka sie chi a ni nawh.

Dam kakhawk: hnam riralna

Dam bawl dit naw pawlhai chun tuiting le chu chun kawlphetha a siema inthoka hamthratna le hmasawnna tam tak a hung intlun dinghai chu an dit naw lei ni loin, thil thra a hung phur nêkin sietna nasa lem hung intlun dinga an ngai lei a nih. Khawvel hmun hrang hranga Dam lien an bawlna taphotah a rama chenghai chu hlu suokin an um a, khuongruong angin an chavai a, an riral hlak ti an hriet a. Tipaimukh Dam khom an bawl tran ruolin a ram mi neka tam thoktu hung lut hum hum an ta, sawt naw teah chim ralin ei hung um ding a nih ti an hriet. Chu chu tuitingin ram a chim siet hmaa tlung ding a nih. Khawvel hi a pumin nei inla, ei hringna chân si inla, ieng am umzie a nei a? Ieng anga ropuiin Tuiruong tingin, vairampura chenghai hmang ding kawphetha siem sien khom, ka ram le hnamin chimit phanain a hmang si chun ieng am ka ta dingin a trangkai a? Esop tienamia mengtein mazu a hnot ang kha a nih. Mengte chu a bu voi khat fak ding hnota tlan a ni a, mazu ruok chu a hringna ta dinga tlân a nih. Dam bawl ding kaltuhai hin mazu ngirhmuna ngir ei nizie an hriet chieng lei a nih.

Threnkhat, ‘Tipaimukh Dam hi ditin dit naw inla, nuomin nuom naw inla, sorkarin an la hung bawl tho tho ding a ni leiin dang tumin umzie a nei naw a, dang ruol ni bok naw nih’ tia iengkhom thaw loa ràl thlìr el pawl ei um bok. Chu chu mani in kàng lai threlh tum loa kut hmasuia thlir ringot ang a nih. Hi hun tak hi a nih lalnu Esther lungril puta mani nina le hringna chen khom chân huoma inchawm suok hun chu nih. Mipui rorelna sorkar hnuoia inlal tak chu mipui an nih. Rawl lai po poa inring tak le lungril thrawng tak chu thrangpui ngai thlaphang khêk rawl ri a ni bok. Getsemani-ah chu rawl chu ei hriet a, mi pakhat chauh rawl a nia chu vanpui a nghor nghing a, thrangpuitu Pathien vantirko a hung inlang rap nghal el a nih.

San tlâk ei la um am?

Eini tronga thrangpui ngaia kona rawl tawp chu ‘San tlâk kan la um ie’ ti hih a nih. Mani ei insansuok thei naw a ni khomin, chu khêk rawl ri chun a hretu taphot lung a dèng a, san dingin an hung inchawm suok el a nih. Hi Biela inthok hin, “San tlâk kan la um ie!” tia khêk suok thei ei la um phot chun, chu rawl chu khawvelin ngaithlang a tih. Kha hma poa ei khek rawl ri kha rawl inthrieng le inkawkal a ni leiin a ngaisak nuomhai khoma thupuia laka hang ngaisak ngaina a um nawh. A threnin, “Kan damna ding Dam hung bawl vat vat ro” tiin rawl telek suok rakin ei khèk a; mi tlawmtein, “Dam kan dit nawh” tiin, inringzo lo deuin ei lo phun sep a. A hmasa taka Sorkar laipuia Dam dit naw thu zieka intluntu chu HSA a nih. Sienkhom ram deltu laia Dam dit pawlin bawl vat vat dinga thu el khom ni loa hla chen phuoka sorkar an hmaw leiin Sorkar khomin HSA thu le hla chu thupui paranga hang lak ngaina a um nawh. Tu lai hnaia a hmun ngeia thil chinchang bi chieng dinga thapui insuotu Sinlung Indigenous Peoples’ Human Rights Organisation (Siphro) rawl ruok hin chu ei khawvel puo tienga chenghai na a ver hle niin a’n lang. Kawk nei rawl (voice of reason) a nih.

Dam bawl tumna san

Tuiruong ting an tum hi tu lai hnai ela thil tlung a ni nawh. British hai Cachar phaiah an hung lut a, thingpui huon an siem a. Sienkhom, furpui pha tui lienin leilet le an thingpui huonhai a suksiet hlak leiin, chu chu suktawp dan ngaituoin, Tuiruong vadung hi Monierkhal lai khuop dan an ngaituo a. Anni hih sumdawng hnam, anni ta dinga hlawk ringot hnot an ni leiin, seng zat ding le a hlawk an hmu ding an inbuk tawk naw lei le a kakhawk ding thil tam tak an vengna lei khom a ni el thei, an pàmtrùl a. India hmar sak ram hi leilung muk lo le nghet lo, lirnghingin a sawi ropna hmun a nih ti an hriet leiin, in an bawl hrim hrim a del rik naw thei dan takin, ‘Assam-type building’ ti hming hung put pha tah hiel, einin ‘rangva in’ tia ei hril ang hin an bawl vong a nih. Anni hun laia sorkar in hrim hrim kha, a trûl tongkhong a ni ngot naw chun, pucca in lo vong a nih. Hi lei hin, India hmar sakah vadung khuop thei tam tak um sien khom, tui rikin a del buoi leia a kakhawk, sietna rapthlak tlung thei chu dawnin, Tipaimukh hmuna Dam lien an bawl tum ang hi an lo thaw naw khom a ni el thei.

Chuong chu ni siin, tui lien kontrawlna ding khom ni ta lo, kawlphetha siemna dinga Tuiruong el khom ni lo, vadung tam tak, abikin Arunachal Pradesh-ah, ieng leia sorkarin ting a tum am a na? India ramin hma ei hung sawn pei ruolin kawlphetha ei mamaw khom a let tamin a pung a. Lungmeihol le diesel hmanga kawlphetha siem hi a to el bakah boruok sukbalin a sukporche a, mihriem hriselna dingin a thra naw bok a. Tuitinga inthoka kawlphetha siem hi a man a tlawm tak bakah boruok a sukporche naw leiin vadung ting theina taphot ting hi sorkar thil tum laia poimaw pakhat a nih. India sorkarin Look East Policy a hril vul hlut khom hi hmar sak rama chenghai hi a hmangai le invoi thar thut lei ni loin, a ram leilunga hausakna inphûm tam tak, a vadung, a thing le ruo, a huon suok thingpui, kawfi, rubber, thingrai le thil dang dang a hmang hlawk zuol theina ding lampui a zong lei a nih.

Hmasawnna man to

Hmasawnna thil hrim hrim hi a man to naw a um naw a, a thra po leh a to zuol el a nih. Thing ei hmang ding chun phur thluk loa hmang thei a ni nawh. Lam thra ei nei ding chun hnuoi cho siet a ngai. Ei cho sietna san chu hmang thrat le hmang hlawk lem ei nuom lei a nih. Lampuiin ei huon a hraw ding chun a hrawna lai po bakah ei zawngtra kung le theikung dang khom ei chàn a ngai a, chu chân man, zângna domna chu sorkarin a pek hlak a nih. Tuiruong ting ei ti khom hi a thrat lai zingin a man a to naw thei nawh. A chân nasa tak ding chu an tingna lai ram deltuhai an nih. A tuiin a chim chin chauh an chàn ding a ni chun a zie a la um a, insiemrem thei dan zong khom a harsa nawh. Lirhningin thil tam tak a sawi siethai khom sum le pai senga indin nawk thei a nih. Sienkhom, a rama chenghai chimrala an um a ni ruok chun, chu chu khawvel um sunga indin thar nawk thei a ni nawh.

Assuria lal Sargon II-in BC 721-a Israel hnam sawm a rùn a, a that bang an ram tienga a kawi suokhai kha Irak le a se vel ramah kum sawtnawte sung chimralin an um a, an zong an zonga chu tu chen hin hmu ding hlek an um ta nawh. An vang talaw leiin, eini laia threnkhatin, “Keini kan nih” an lo ti-hlem mei mei khom ringin, iemani zat zet chu Israel ramah an thruoi lut tah ti ei hriet. Israel hnam inhmang an zongnaah hnam inhmang iemani zat an siem tah a nih. Chu tak chu a nih, tuiting le inzoma ei hmaa zawna inkhang chuh. Hienghai pawl hi an nina ang takin, ‘Bo dawbola bo’ ka ti leh an theida angreng bok si. Buoithlak tak a nih.

Sanhimna banga inhuon

Tuta tuiting le inzoma ei hmaa zawna inkhang chu hnam le ram chimitna thu a nih. A sukdamna a um am? Um e a, a um. Chu lampui dap suok chu a nih thruoituhai chun sinpui taka an nei ding chuh. Damna lampui pakhat chauh hang hril ei tih. Tuiruong ting hi a ram pum hlawkna dinga ngaituo a ni chun a suksiet ding veng him chu sorkar mawphurna a nih. A hmasa takin, a hmun le a se vela mihaiin an pi le pu ram hluo zing a, hnama an dam khawsuok theina ding inhumhimna thra tawk le him tawk siempek hmasa phot a ngai. Chu ding chun an hnuoi takah tuitingin a tawk phak chin le a se vela cheng tlangmihai inhumhimna dingin Sixth Schedule hnuoiah Special Autonomous District Council bek pek vong a trûl. Chu chu ADC pangngai ni lo, Manipura ADC tehlem an siempek ang lem hi chuh ni teu teuh lo, ram le hnam humhimna dan Special provision nei a ni ding a nih. Chu duong suok chu thruoituhai sin le mawphurna a nih.

Tuta truma seminar ka thrangnaa inthoka ei ngirhmun tak ni awma ka hriet chuh, ei ram nei sun a pil hmang mek a, a pil ding inpâmin lung inno takin “Pil naw rawh” tiin kut hmasuiin ei khek a, sienkhom a pil nawna dinga thrangpui dan ding tak ei hriet naw a hoi. Ram hmangaitu, thruoitu thra le indik, hmathlir nei, a taka thil thaw pei, ei va hang mamaw de aw! Ei Ruonglevaisuo hi kha hma daiha inthok tah khan Tipaimukh-in an lo inchangtir tah a nih ti hre phak hi mi ieng zat am ei um a? Ei seminar paper hai hi ei nina tak hriltu a lo ni palh chun ngaituo ei um khop el. (December 24, 2010 Delhi)

Post a Comment

Comments not related to the news or article may be deleted.

Powered by Blogger.