Halloween party ideas 2015

[By Pu TAWNLUAIA, Shillong]

Mihriemin hma a sawn ang peiin ei khawsak dan le fak zawng dan, ei fak chi le siem dan dam a dang lam hret hret hlaka. Ei pi le pua inthawka changalhme du chi ei ni leiin a sukalna dingin pawl al (Bupawl rawvam) le vuttui (Vut al thlawr) ei hmang hlaka. A thlawrna ding in bel amani hnangtah, a mawng inzum deu pitpet, a mawng sukkuoin pawlrawvam amani vutchier amani kha an beng muka; tui an buoka, chu tui far khawm chu a al lei in changalhme siemnan an hmang hlak. Amiruokchu, kha vutal thlawrna bel kha a letlingin sie ta inla chu vutal farkhawm ding um nawng atih. Thil hrim hrim anina ang dinga sie lo, a letling zawnga hril le sie hrim hrim hi a letlinga vuttui thlawr bel an ti hlak. Vaihaiin 'ulta' an ti hlak hi ni awmtak anih. Tulai hnaia ei thuchai thenkhathai laia pakhat, “Hmar tawng hi a thi ding ni lovin kum sawmhni liem ta khan a thi tah” ti hi ei hnam history fe tung peia, thudik leh ankal em leiin, a letlinga vuttuithlawrbcl ni tak awm ani. Hmar tawng ei ti hi, tuta ei hmang mek, lekha ziekna, inchukna le Pathien . Biekina Pathien inpaknaa ei hmang mek zing Hmar pahnamhai tawng chi hrang hrang ni lo, hi anih.

Mizo hnathlakhai hin, ei umna hmun a zirin, mani tawng ei hmang senga. British Sorkarin Lushai Hills an hung lakfela, 1894a Missionary pahni AIZA WLa an lut khan, chulaia Lalhai tawng lo hmang mek zing le tawng tuollengtak Lushei tawng an hung inchuk nghala, chu tawng chun 1894 kum tawp tienga chun lekha khawm an siem thei nghal anih. Lushei tawng hi a hriet a lo awlsam bawk leh, saphaiin an hung hmang pui ta bawk leh anthang hrat em em el reng anih. Chanchin Tha a hung luta, Kohran a hung ngir tung ta pei hnung khawma Hmarhai, Bible le lekha khawm la nei ve lohai chun Lushei tawnga mi, Bible le hlahai le lekha an intawmpui ve el. Thawdan ding ding hrim a khawm an sawn ve tho. Kum 1910 a Chanchin Tha Senvawna an hung putluta, Kohran a hung ngira sikul an hung hawng pei ta khawma Lushei tawng hawk inchukna le Kohran rorelna tawngah an la hmang ani. Pathien Biekina khawm Saphai hlaa inthawka Lushei tawnga inlet, Pathien inpakna hla'n an hmanga. Kum 1919 tawp tienga Harna a hung tlunga, mani tawng ngeia hla an hung phuok tan ta hnung khawma, ei mi hlui hlaphuokthiemhai Rev. Thangngur, Rev. Thangler, Rev. Lienrumhai chun Lushei tawng ngatin an phuok tan anih.

(1) Nunna thianghlim siamtu an duhlo zionah . . . - Rev. Thangngur
(2) Rinna thla zar ila, Kalvari mual lam va fang ila . . . - Rev. Thangler
(3) Ramdaiah lunglen ka tuar ni hian Lalpa . . . - Rev. Lienrum

Mani piengpui tawng ngeia ei lawmnahai, ei lungril natnahai, ei lungril sunga ei invawihai hang inzawtsuok hi anhawiin lungril an thawl hawk hawk hlak leiin an to tawk tawk thei bik nawha, Hmar tawng ngeiin hla tha taktakel khawvel umsunga mihai ngainat ding an hung phuoksuoka, chuong hla tha tak takelhai chu 1923 kumin Independent Hlabu tia hriet sut hmasatakna a hung suok tah ani. Hla phuokthiem dang Upa Ngamahai, Pi Runchawnghai le mi dang dang an hung suok peia, sut hnina 1928 in sut ana, sut thumna 1935 in, sut lina 1945 ami lem hi chu Thangngura Memmorial tia inbuk ani nghe nghe. Hieng hlahai hin khawsawt lengpuina hmuna mihai a chawm em em el. Hi hi ringawt khawm hin hmar tawng a thi nawh a, anthanglien pei ding zie a sukchieng hle. Biekina Worship Service a sakding chun Sap hlaa inthawka Lushei tawnga inlet hmang a la ni deu taka, lengkhawmnaa le khawsawt lengpuinaah MIZO KRISTIAN HLA THAR BU (Hlabu chin) a mi an hmang nasa hle bawk. Kum 1952 khan Sap hlaa inthawka inlet Hmar Kristien Hla Bu a hung suok ve nawka, Biekina chu hmangtak a hung ni nawka. Chu hnung ela Mizo Kristian Hla Thar Bu a mi Hmar tawnga inlet “Lawrkhawm” Hla bu a hung suok nawk peia. Biekina Pathien bieknaa le lengkhawna hmuna mani tawng ni loa hlasak le lengkhawm hlak kha, mani tawng ngeiin Pathien inpakna hla sakin an lengkhawm ta hlak anih. Tuta hma deu laia Hmar Biekin pakhat khawm umna ngai der lo Shillong khawpuia dam khin Hmar Biekin 5 lai a lo um el taa, a danglam ta hle. Nikhat chu mithi vuina inkhawma ka hang thang ve a, Mizo hnathlak, Hmar tawng hrelo tamtak um lai, Mizo Kristian, Hla Thar Bu a inthawka Hmar, tawnga inlet hlahai, inphalam thak lovin, innal mangkhenin, an sak zar zar ela; kei lem chun ka thawthang naw leiin ka zawm ve thei meu nawh. Hmar tawng hi a thi nawh tih a chieng hle.

Hmar tawng hi a thi nawha, an thangpei ti fiena chu rorelna tawnga Hmar tawng ei hmang le lekha el hung nei ve thei pei hi anih. Hmar tawngin inbein thu hril hlakhai sienlakhawm lekha an nei tlat naw leiin an lo inchukna hlak Lushei tawng bawkin lekha an zieka, kohran inkhawmpui rorel khawm Lushei tawng bawkin an zieksuok nawk hlak. Hi thawdan hi kum 1957 chen khan an la hmang a hawi. Hi thu a chicngna chu Independent Kohran Assembly / Presbytery rorel pahni chau hang lasuok inla. Pastor Thangngur, Dec. 20, I943a a thi hnunga, Kum 1944, January 21a Kawnzar khuoa Presbytery thurel No I9na chun, “Superintendent a tan chuan, Daia kan thlang e” Thurel 20na ah” Superintendent tura kan ruat hi Pastor hna pawh pek nghal kan remti” tiin an ziek a Kum 1957 January 25-26a Independent Kohran General Assembly Lakhipura um tuma Resolution No 14 nain KAILAM chung Supervisor dingin Siekzalam an ruota. Chu thurel chu, Siekzalamin a paw;n thei . naw leiin hieng hin reI zui anih. “Pu Siakzalam-an aa rorelna No 14 1hu hi, ka zawm theih loh avangin lo chawl mai ila a tih hi pawi ti tak chungin a thu angin kan dah e”(Res. No. I5na) tiin. Bible khawm Thuthlung Thar, 1946in Hmar tawngin ei neia, 1968in Holy Bible pumpui chu ei lo nei thei ta anih. Lushei tawnga Bible, thiem Ie thiem lova inawn tawng tawnga ei tiem hlak kha um ta lovin Bible khawm mani tawng ngeiin ei lo tiem ve thei ta a. Kohran inkhawmpui rorel khawm mani tawng ngeiin ei lo ziek ta hlak a, hma ei sawn ti naw ruol ani nawh. Inchukna´ ticng panga khawm mani tawng ngeiin ei inchuk tan theia, Manipura lem chu MIL Graduate chen ei lo nei ve tah. Assama khawm ei nei vat ei beiseia. Pawl sawm chena Hmar MIL lem chu Assam ram sunga Hmar inchuklaihai chau nawkhawma, hieng, ei tIangmipuihai, Hmar tawng hmang kher lo hai khawmin an lak vea, an baihat ve teng tengel niin ei lo hriet bawk. Khieng khi tuta hmaa ei la nei ngai del' lo ana, hmasawnna lawmpuia ei fe hla ve ta hla el. Fena ding lampui lem chu a la sei hle.

UNESCO in khawvela tawng chi hrang hrang ngirhmun a thlira, hieng ang hin tawng thimekhai chu a the a.
1.Extinct (Thi hmin tah) A hmang um ta lo.
2. Critically endangered (Thihmun suola derthawng) Pitar' le Putar chauin an hmang le hriet.
3.Severely endangered (Nasataka derthawng) Pitar' le Putarhaiin an la hmanga, nu le pahaiin an la hriet thei, an nauhai ruok chun an hriet ta lo.
4.Definitely endangered (Derthawng hIe tah) Naupangin insunga khawm piengpui tawng anga an inchuk ta lo.
5. Unsafe(Him ta lo). Naupangin an la hmang theia chu insunga chau an hmang.

Khai leh, UNESCO in tawng hrang hrang thimekhai ngirhmun chi 5 lain a thea inthawk khin Hmar tawng ngirhmun hang bi chieng nawkzuol ei tih. Hmar tawng ei ititak, tuta ei hmang mek zing hi insungah, ruol pawlna, Pathien inpakna Biekin le sakhaw thila inhawr khawmna hmunah mi sing tam takin ei la hmang mek zinga. Lekha inchukna'n sang lamtakin an hmang zing bawk si. Iengtikawng khawma UNESCO in tawng thimeklai ngirhmun a the chi 5 laia pakhata khawm khin thun fuk theina a um nawh. A thi hmin tah(extinct) ti ding ni inla a hmangtu sing tamtak ei la um bawk si. A thi nawh ti chu thudik chiengsa inphat. thei ruol lo anih. Thihmun suola derthawng (Critically endangered) ei ti ding hlaka Pitar le Putar chauin an hmang le hriet chau ni lovin Papui / Nupui / Nunghak / Tlangval, Naupang le Pitar / Putar chen in ei hriet chau nilovin ei hmang mek zing si leiin thihmun suola derthawng (Critically endangered) ani thei naw chieng bawk. Pitar / Putarin an la hmang , Nu le Pain an la hmang le an la hriet, an nauhai khawma an la hmang zing le an la hriet vawng ani leiin nasataka derthawng (severely endangered) ti inla khel ani chieng ding ani nawk bawk si. Derthawng hIe tah (definitely endangered) ei ti ding hlaka naupang sang tamtakin an insungahai ngei piengpui tawng angin an la hmang zinga an lanchuk mek zing si leiin ti thei ngaina a urn bawk si nawh. Hmar tawng hi insunga chau ni' lovin puotieng ruol pawlna, lekha inchukna le Pathien biekna'n naupang chenin an la hmang tIat zing leiin him ta lo (Unsafe) bawma khum ruol hlak ani bawk nawh. Hieng ani leitak hin Hmar tawng a thi nawha, a thi ding khawm ani naw bawka, an thanglien deu deu lem anih.

Tawng hrim hrim chu a tawng neituhaiin an hmang ta nawha, tawng dang an hmang pha pha leh a thi chu ani el reng ani. Mizo hnathlaklaia tawng pakhat Ralte tawng khawm hi hmun thenkhat khata, Pitar le Putar a hrie chu la um pher' phuor mei an tih. Ana chu a tawng neituhaiin an hmang ta tIat naw leiin a thi chu ani ta der el hi. Welsh tawng khwm, an bul el ah, an tuolbawma English tawng inthang hrat em em el, khawvel tawng ni thei hie! deu thaw um zing sienkhawm, a tawng neituhaiin an la hmang tlat leiia tuchen hin a la thi bik nawh. ISlJ khawvela a um laia a tawng hmang nguntak Aramaik tawng lem chu tawng inthang hrat lema lemzo aumin a thi tluk ani tah. Amiruokchu, tawng hrim hrim hi a pangngaia um zing lem chu a ni nawha, a hmangtuhai khawsak dan le hmasawnna anthanga, a danglam met met ang bawkin tawng khawm anthangin a pung ve met met hlak. English lem hi chu a tawng neituhaiin a remchangdan ang peiin tawng dang an laklut peia, kumkhatah thumal 6000 neka tamin a pung an tih.

Hnam histawri hrim hrim hi ei en chun Literature a dam, Politics a dam le sumdawngna tieng panga dam mi ropui taktak an suok chang a um hlaka . Hienghai hi an ni lampui chita thangthar la hung urn peihai ihriet zing tlak, hnam ta dinga ro tling khawp, an maksan hlaka. English literature a ngat lem chuan mi ropui Shakespeare, William Wordsworth, John Keats, PB Shelley, Thomas Hardy le mi dang dang, kum zabi 18/19 laia an mi ropuihai hung ep phak ding, tulai thangthar an suok ta nawh. Nisielakhawm, English chun hma a sawn peia, anthang pei anih. Chuong ang bawkin, Lushei literaturea khawm 1919 kumtawp tienga harna hung tlung hnunga hla phuoktuhai Kamlala, Thanherha, Zasiama, Taivela, Patea, Zawnghuala, Chhawna le mithenkhathaiin hla tha em em el, ro tling khawp an phuoksuoka, chuong hlahai chu Mizo Kristian Hla Thar Buah inchuon anih. Thuziek thiema khawm (L) Thuamluaia, (L) K. C. Lalvunga le mi la dampui zing J. Malsawma hai vanglai anga lekhaziek thiem le thuthiem thangthar lai an um ta nawh. Khieng, a chunga ei hril tahai tluka, hla phuokthiem le thu ziekthiem thangthar lai hung suok ta nawhai sienkhawm Lushei tawng a thi chuong nawh a, an literaturein hma asawn pei tho. Hmar literature ngei khawm Pastor Thangngurhai le a ruolhai anga hla tha le thu inthuk, ro tling khawp, tulai thangthar lai an la hung suok hri naw ani khawma Hmar tawngin bo tieng a pan tina ani chuong lem. Tulaia hla suokthar thenkhathai lem hi chu tha taktak, thlarau nun chawmthei, inchuk khawpa thu inthuk a tam el tah. Pathienin Thangngur dang a mi pek nawk el thei.

Chanchin inhrietpawna ding chun Chanchinbu thatakel nei a tangkai hIe. Amiruokchu, Chanchinbu hrim hrim chu a buoipuituhaia an nghat nuom khawpel. Mizoram ngeia khawm sawn Kohran ta, Kristian Tiangau le Kohran Beng ti naw lem saw chu kum tam dai a urn nawh. A hung suok hlutin, kum tam rak lo hnungah a tawp nawk el hlak. A -hun laia tha taktak, Mizo Arsi, Zoram Thupuan, Zoram Hriattirna, Thlirvel, Mizo leh Vai Chanchin, Hmar Arsi, ZawIbuk, Varparh Tawrhbawm le a dang danghai hmel hmu ta nawh atam. A dang a hung suok ve nawk pei bawk. A san tamtak um thei a tih. Tutuma ding chun chu tieng chu thlur nawng ei ta. Chanchinbu thenkhat a hring sawtnaw lei ela Lushei tawng thi el ding ani naw ang bawkin, eini Hmar laia Chanchinbu thenkhat a dam sawt naw lei ela Hmar tawng hi a thi a ni chuong nawha; Chanchinbu thar hung suok ve nawk el hiak a tih. A pawimaw tak ruok chu a tawng neituhaiin ei la hmang am ti anih. Hmar tawng hi ei hmang ta naw ding nisienla ieng tawngam hmang tang ei ta? A thIaktuding tawng dang zuk hmang el ding a um chuong nawh.

India Danpui hnuoiah hnam tinin an tawng chit suk hmasawn le humtlat theina zalenna pek an na. Chulai zing chun a ram tawng Hindi thiem le fakzawngna dinga tangkai khawvel tawng ni thei hiel English thiem a hlawk hle leiin 3 Language Formula(English, Hindi le mani tawng) Sorkarin a duongsuok hrim anih. Maniram puotienga um, mitlawmte nauhai ruok chun mani tawng inchuk theina remchang an nei naw leiin a buoithiak deu. Saptawng le Hindi thiem India rama chun a hlawk em em. Nisienlakhawm, mani piengpui tawng tluka thiema inchuk chu a awlai naw hle. Mani tawng ngeia inchuk hin a fie bika, thil hriet a chienga, lekha ei ititak hi an manfuk tha thei lem hlak. Mani tawqg ngei sukhmasawnna ding chun mitinin maw eiphur senga, ei thawthei le ei thawding lampui ruokchu inang nawng a tih. Lekhabu siem/ziek lem hi chu thil intak, mitinin ei thawthei khawm ni lo ana. A ziekpei an urn phawt chun inchaw hram hram seng hlak inla, a ziektu tading khawma thafanum a tih. Ngain an tam an thipuia, mihriemin an tam an dampui an tih an nawm. A hauin hau phawt phawt inla hmasawnna pakhat ning a tih. A quality ruok chu a tiemtu hmudana innghat a ta. Mithenkhatin tha anti kha midangin tha ti nawng an ta, mihriem ei inang tlat nawleiin. Mithenkhatin thanaw an ti kha mithenkhat tha ti tawk um ve nawk pei bawk an tih.

Hang thlirkir nawk hlak inla, tuta hmaa lekha hlekkhat khawm neilo, harsa ti tawk tawka midang tawng hawha lekha lo inchuk tan, Bible inawn ning nenga, midang tawnga lo tiem hlak, Pathien Biekinah midang tawnga hla saka Pathien inpak hlak, Kohran rorelna popo midang tawnga ziekluta sinsiehlak le lo thei loa mitawnga Vernacular Paper/zawna lo dawn hlakhaiin midang tawng haw ngai taloa mani tawng ngeia ei thaw zar zar ta hnungah le UNESCO in tawng thimek ngirhmun chi 5 (Nga) laia a thenawilaia pakhata khawm Hmar tawng, ei ti mek zing hi, khumlut thei ani naw lai zinga Hmar tawng a thi tah (Extinct) lo la ti tlat zingel chu thilmak a tling anih. Inditthaw lei le thahnemngai lei ani chun hrietthiem a um tho. Chuang ani si naw chun “Hmar tawng a thi tah” ti tawngbau hi chu “A LETLINGA VUTTUI THLAWRBEL” ang chau a hawi.

Post a Comment

Comments not related to the news or article may be deleted.

Powered by Blogger.