Halloween party ideas 2015

Ziektu: Pu L.Keivom*, Inui.com Columnist

Cultural survival is not about preservation, sequestering indigenous peoples in enclaves like some sort of zoological specimens. Change itself does not destroy a culture. All societies are constantly evolving. Indeed a culture survives when it has enough confidence in its past and enough say in its future to maintain its spirit and essence through all the changes it will inevitably undergo.-Wade Davis ‘The Wayfinders’

Pherzawl Thar

Delhi tlanga umhmun nghet kum 1970-a inthoka ka khuor tran kha, kum 21 sung zet a zawnin India ram puo tieng sinthawin thangsan lang khom, 1997 khan hung kir nawkin, tu chen hin Delhi chu ka Pherzawl thlak songtu a hung ni ta a. Nuhmei ka neia inthoka kum ruk sung (1964-69) kha career siem tuma a kûl a tâia thrang ka lak hun, M.A inchuk zoa Indian Revenue Service (IRS) le Indian Foreign Service (IFS) ka buon thluk hun a ni leiin thu le hla tieng ka buoipui hman naw a ni tak. Parbunga 1964-a thla nga Headmaster-a ka um sunga mi hrât khawkheng Khuplal leh voi tam inpawla, thu le hla hlui tam tak ka lak khawm, a hnunga a hnam pumin a hung sor trangkai èm ém le Hmar Cultural Society Chairman ka nina hnuoia hnam làm le thuom le hnam thu le hla kan hung sukvul hlut leia intuoitharna hung tlung ti naw lem kha chu career hnota tlànbahrika tlân ka ni leiin, ni tin deuthawa hla thar phuok hlak kha, chêpchêp vuok thlak an ti angin, kum ruk sung vêl chu ka rè ta vang vang a nih.

Nun sîpa chuong kai

Khawvela tlang insang tak chu Mount Everest a ni angin, hringnun lampui kau dang danga hin a tawp, insang tak, a nêka insâng lem um ta lo, a lo um treu a. Inchukna tienga dikri insang tak chu ‘Master Degree’ a nih. A chung a um ta nawh. M.Phil amanih Ph.D dikri ei tihai dam hi thupui pakhat chauh thlang suoka thlûr bingtu mi tlawmtê chauh dong thei, general degree ni loin specialized degree an siem a nih. ‘Master Degree’ chu voi khat pieng manah nei ka tum hrim hrim a, 1966 khan ka hmu ta hrim a. Chu kum vÄ•k chun All India Competitive Exam-ah thrangin, a kum nawk IRS (Customs & Excise) ka zom a. Amiruokchu, India sorkar hnuoia service insang taka ngai IAS/IFS kai chu makmawa ka ngai a ni leiin ka tha nei sun sengin ka hnot ngar ngar a, 1970 khan IFS chu ka hmu a, Pherzawl tlanga inthoka thiphuhâka voi thum zet ka bei hnunga Matriculation ka chawm hlÄ•n hnung kum sawmnaah ka Zawlkhawpui, zawl um lona chu zawl ngot chunga rem, India Khawpui, Delhi tlanga Raisina Hills-a President in kota um, South Block tia ko, Prime Minister office chung chara pindan chu ka hluo ve tah a nih.

Tum hlen beidongumzie

Delhi tlanga ka chuong kai hin sorkara sin tak insang Mount Everest kai ka ni tak leiin thil dang hnota tlanbahrika tlàn a ngai ta naw a, hnot tum inla khom India rama ding chun a dang a um ta nawh. Sir Richard Francis Burton, kum 1853-a rûka Muslimhai hmun thienghlim Makkaa inzin a, dam taka a hung suok nawkin, “Khawpui Thienghlim-a him taka ka lut le suok thei leia ka lawmna pangsa chu lungrila beidongna le ngÅ­inain a zui nghal a. Sabengtung chunga ka chuong lai chun thaw tum hlawtling hang khawsawtumzie dam chu ka ngaituo neu neu a. Hlawsamna chun thapui insuoa thrang la dingin mihriem lungril a mor zing laiin, tum hlenna chun thil ei lo ngai ropui po po hi tak tling lo, hlimthla el a lo nizie thu beidongum chu a mi tiem khum lem a nih” (The exaltation of having penetrated and escaped the Holy City without damage was followed by languor and disappointment. I had time upon my mule for musing upon how melancholy a thing is success. Whilst failure inspirits a man, attainment reads the sad prosy lesson that all our glories are in shadows not substantial things) a ti ngirhmuna ka lo chuong ve dÄ•r tah a nih.

R.L.Stevenson-in, “To travel hopefully is a better thing than to arrive and the true success is to labour” (Beisei taka inzin hi tum ram zuon hma nêkin a hlimum lem a; hlawtling ei ti hi thokrim a lo nih) a ti le Lal Solomon-in nisa hnuoia thil po po hi iengma lo vong le thli hnot ang chauh a ni thu a lo hril kha mani nun ngeia tonhriet hnung chun ‘Beiseina Khamhrui’ ti thusep, ka thusep ziek tah lai po poa hlawtling le tiem hlaw taka ka ngai chu a cho suok bakah,

Sappui rÅ­n rem sÅ­ngah kai a,

Ziekfung chela truon rĕl ni tin,

Lung a dam nawh, ningtel a na,

Hai ang tar hma rêng a ol ngei

ti dam hi a hung cho suok tah pei a nih.

Sungkuo poimawzie

Kei ka vangnei vèna chu naupang tè ka ni laia inthoka ka’n hnikna thu le hla bawzui theina ding le taima tak le zalen taka bawzui peina Pathienin a mi pÄ•k hi a nih. Career siem tuma theitawpa ka thrang san khom ka thil tum ka bawzui pei theina dinga sirbi poimaw an nia ka ngai lei a nih. Thla thum ka ni chaua pa thisan ka ni leiin ka nu duot bik le ka unauhai ditsak le hmangai hlaw ka ni a. Ka nuom zawng thaw theina dingin zalenna an mi pÄ•k a, ka ta dinga thil thra lo nia an hriet thila chauh an ngaidan an mi hril a, ka zawm le ka zawm naw chu ka thu tlûkna siemah an sie a, an mi khuokhir ngai nawh. Kan in sungah trong ki insanga inbiek amani, trong malsawm lo le mawi lo amanih, zamaw rong kai amanih, mi demna le mi chanchin a thra naw zawnga hril amanih ri hriet ding a um ngai naw a; in le lo tieng Pathien malsawmna kan dong nasa leiin bu kan fak seng lo kan tharsuok kum tin a, pûktu nêkin petu, mi ta bat nêkin mi bat theina kan ni hlak a; khawnbawl kan ni ngar ngar a; kohranah ka pieng hma kum kuo-a Pherzawla Independent Church a pienga inthok khan, tu lai fiemthu trong takah, ‘Krista zara ICI’ kan ni bakah kohran ban poimaw laia mi kan ni ve hlak a. Kum 2007-a Delhi le Senvon tlanga Baibul (Delhi Version), Pathien zara ka kut hmanga inlet le sut, kan tlangzar khan Pathien mi thruoina nasatzie ka hriet suok zuol.

Zalenna boruok poimawzie

A tawpna tak hi ka zuk săm san a um a, chu tieng chu zuiin fe ta lem inla. Kha hmaa inthok tah le tu chen khom hin kohran thil le khawtlang thil hi ui le kĕl anga thlung khop thei lo, kohran chu thlarau thil vonga bel tum, khawtlang thil hrim hrim chu hmu khawhri tum tlat, an um a. Kan makpa ngei khom kohran hotu lien laia pakhat, mi inza phur le a bul hnaia chu fiemthu khom an thaw ngam lo a nih. Chuong lai chu love song sak an hriet met khom kohrana inthoka hnot suok nghal nuoma an mel rum lai le pi le pu thu le hla le ringnawtuhai thaw dan hmang hrim hrim chu suola ngaia hnawmhnawl vong an tum lai kha a nih. Chuong lai chun kei chun zieklobu chawiin, pi le pu thu le hla, abîkin hla hrang hrang an lo neihai chu an inhmang zo el nawna dingin pitar putar a la hrehai chu panin ka khon khawm hlak a. Chun, kan hung tleirawl suok hun laia Mizoram tienga inthoka phuok hla lenglawng, sai hla (love song) le keilet hlahai chu ka khon khawm hnĕr hnŭr a. Ka uhai khan bau khat khomin an mi khap naw a, hieng thilhai poimawzie hi thlarau mita inthokin an lo hmu phak a nih ti a hnungin ka hung man phak chau a nih.

Thu le hla humtu Thangngur

Ka u Dotling (Remi Nu) ka pieng hnunga kan unau dam laia a upa tak le keini unau pieng 13-laia a pathumna mi hril dan chun, Thangngurin hla a phuok nasat vanglai chun tleirawl a ni ve ta a, Pherzawlah a hung inzin changin a hla phuok thar thralaihai a’n chuktir hlak a, ama khom a thrang ve hlak. A hril ka hriet zing laia pakhat chu, Thangngur khan upahai, thu le hla tienga inhnik mihai kha a pan a, an thu le hla hriethai a’n don a, a ziek thlak a, Semruk hla le Liendang hlahai a lak khawm a. ‘Semruk Hla’ thlûka a siem, ‘Adam suon le par lengna khawvel’ ti dam hi an sakhaw thar le ei suotlang hlui thiem taka a’n luong khawmtirna a nih. Chu chu thlaraua mit varna neihai thil hmu fie dan chu a nih. Ama bokin a hla pakhat “Aw Lalpa, i hmêl chu ka hmu tah” ti kharnaa taksa le thlarau thil hi thrè bur thei a ni nawzie “Thlarau le taksa inkal loin” a ti dam hi sak liem mei mei dinga a phuok chu naw top a tih. Sathu hmè ka hmè lei ela ka thlarau buoi dinga ka ngai chun dol le bal inaihal anga ngaitu ang ning ka tih.

Hieng hi ei khawsak dan a ni leiin Senvona kristien sakhuo a hung lut hnung khan pipu thu le hlahai hnawl hmangin, Lusei tronga phuok kristien thu le hlain a mi hung rŭn a, ei hmin dĕr a, Hmar trongin zung a kei nghet hman hmain phawi hmangin a um teu hle. Thlaraua mit varna nei Thangngur hai rawiin kum 1919-21 kara harnaa inthoka mani trong ngeia Pathien thu hril le inpak poimawzie an hung man chienga inthokin Hmar trongin hla an hung phuok tran a. Pi le pu nun dan, an kalchar hlimthla, an thu le hla an trong mawihai chu thiem takin Thangngur le a sangawi zawnpuihaiin kristien hlaah inrem takin an hung hlu lut a, taptebulah Bethlehem le Kalvari a hung intrumtir a. Chu an hnuoi buotsaia chun, dodalna tam tak karah, Hmar tronga thu le hla a hung inthrang lien a nih. Setanin kohran buoina remchanga hmangin, H.H.Coleman pawlhai laihai lem chu hieng hlahai hi kum 1960 lai bawr chen khom khan ineselna hlaa ngaiin an la sak nuom naw chauh khom ni loin vui liem chak dop dop pawl, kristien mitdel an la tam a nih.

Pherzawla inthokin sansuokna kut

Kum 1960 bawr tung vela thu le hla tienga kohran dai sak dai darh dinga thrang kan lak laia hmai sa kan tawng rawn tak chu kristien mitdel, mani kalchar le sakhuo hi inaihal tlata ngai pawl an nih. Kum 1943-a Thangngur a thia inthoka kum sawm vel sung chauhin kohran kutah ei thu le hla ei vui liem treu a. Chu laka inthoka hnam santu dinga Khuonu ruot chu Pherzawl a nih. Hmar History bu hmasa tak buotsaitu Hranglien Songate le hla phuok thiem, a naupaT.Khuma hai an hung suok bakah 1951 khan Pherzawl High School a hung ngir a, Mizorama inthokin mi tam tak an hung kai a, hnam hla, hla lenglawng, sai (lengzem) hla an hung phur lut truk truk a, perkhuong le ukulele rimawiin a hung zui a, kohran bang a hung nor chim a. Chutaka inthok chun ei khawvel hi pangngai ta naw sien khom, mawlna hi khawvela inthoka hnot hmang a ni hma chun indona hi tawp ngai naw nih.

Cultural revolution kakhawk fe pei

Chu indona chu nasa taka bawzui a, 1960 bawr tunga ‘cultural revolution’ a um leia tlangkhaw thu le hla (secular literature) hung suok truk truk a, chu chu a tak ngeia hmu thei chu voi hni (1979, 2005)zet sut hlaw tah Lenruol Hla Bu hi a nih. Hi thil hi a nih kum 1970-a Delhi tlang ka tlung thlaka thi le thau inpola ka bawzui ngat ngat chuh. Sir tinah ei hang bi a, a kawrong vong, a kawrong vong, hang thol bit phuor ding khoma, mi tam tak inthuruola bei fe ni inla khom, kum tam tak ngai thil a nih. Ei bi chieng po leh ei bei a dong a, Tuolte vanglaia pa chêr an hril ang el khan, hla tieng ti naw chu, ei thlirna tieng tieng a baua inthokin a mongkuo a’n lang kang vong a nih. Ei sakhaw bu, trong ziekna dinga entona hmang dinga mi ei hrilhmu hlak chu ‘Khawhe, Pathien thu hi Hmar trong ziek dan indik lo le tiemtuhaiin an hriet thei naw dan tak dingin hang suosam ei tih’ ti ni awm hiela an chokchawrawi a ni bok si. Hi lei ringota a neituin a hnam pum hi a hrem a lo ni khomin inthiem naw ding a ni nawh.

Ei ngirhmun hmu chieng bok sia thrung inzam mei mei chu thil thaw ding nia ka ngai naw leiin, kum sawmli liem ta sung hin ka hun awl po po deuthaw hi Zoram khawvela thu le hla tienga ei baksamna, abikin Hmar hnathlakhai kawrongna hruk bit tumin ka bei ve a, sienkhom hma ei sawn dan hi enin, trongsephur lu chunga kut innghata malsawmna thu insam khum khom ei hoiin ka hriet hlak. BA, MA tlung phak ta chen khom literachar hmasawn dan ding ei hril changa A AW B tiem le hmang dana ei la buoi tlat hi, ei Oxford-hai hi Sura’n operation a thawna Mongping khuoa khom a vêngkeltila um dam a lo ni pal am ti enfie a trûl el thei a nih.

(September 22, 2012 Delhi)

*The writer is retired Indian foreign diplomat and well-known author of the Zoram Khawvel series.

Post a Comment

Comments not related to the news or article may be deleted.

Powered by Blogger.