Halloween party ideas 2015

By Pu L.Keivom

Whatever disunites man from God also disunites man from man.

-Edmund Burke

Inpumkhatna le inpumkhat nawna hi tangka hmai hni ang an ni leiin, inpumkhatna ra hril ding chun inpumkhat nawna ra khom makmawa hril sa a ngai ding a nih. Sam nambar 133 phuoktu chun unau inngei diel diela um khawm hlutzie le chuonghai chunga chun malsawmna vurin a um hlak thu a hril laiin, mani le mani indo sungkuo chu an ngir suok thei naw thu Isu ngeiin chieng fakin a hril bok a nih (Mk 3:25). A hmasa hi hnam tin thil tum le beisei a ni a, a nuhnung hi hnam tin pumpel nuom, sienkhom hmasielna le inpumbilna lungril puthaiin an inkuopui le inthla harsa an ti èm ém si chu a nih.

Inpumkhatna le insuikhawmna hi thu mal hrang, sienkhom ra thuhmun insuo ve ve hlak a ni leiin, ka hung hmang kop chang a um ding a nih. Tukver pahnia inthokin thlir inla. Pakhat chu khawvel tukver, a dang chu eini khawvel bing amanih Zoram khawvel amanih tukver a nih. Ei besan ding tak chu sekiular histawria inthoka ei hmu le hriet, ram hrang hrang le hnam tum tum tonhriet, hnama an hung insiem tung dan a nih. Chu chu besana hmangin kum 1994-96 sung khan lekhabu ka buotsai a, chu chu Zoram Khawvel-4 hming chawiin 1997 khan a hung suok a. Hi lekhabu hi Zoram khawvel sak le thlanga ram le hnam inpumkhatna le insuikhawmna suoltu pawlin Political Bible-a an hmang tak a ni thu an thruoituhaiin an mi hril hlak a, ziek man a um khop el. Chuleiin, hi thu hril dinga ruota ka um hi ka lawm takzet a, Delhi tlanga inthokin in mi ditsakna chu sukpuitling ngei dingin ka hung vuong tung vang vang a nih.

Inpumkhatna thu ei hril ding hin hmai hni a nei a. Pakhat chu thil thra thaw dinga inpumkhatna a ni a, a dang chu thil suol thaw dinga inpumkhatna a nih. Babel insang bawl dinga inpumkhat amanih, inthikna leia mani unau sukse dinga Jakob nauhai inthuruol amani dam le Isu hemde dinga Sanhedrin ruol inpumkhat ang kha ni loin, ram le hnam damna ding a ni phot chun mimal hlawkna ding khom chân ngam a, lien lem le hrat lema insung khawm nuomna lungril le thlarau put a, chu dinga a hrila hril ni loa a taka inpumpekna le inhlanna nun neiin ra thra a hung insuo dan thu chu a nih ka hril tum lem. Chu tukvera inthok chun mit inlènin, khawvel hmun hrang hranga inpumkhatna le inpumkhat nawna ra suok, histawri-a ei hmuhai le Zoram khawvela sin a thaw mek danhai chu Sura favang bu thlir hang thlir ei tih.

India khawmuolpuiah

Khawvel tukvera inthoka ei thlir chun ram le hnam inpumkhat hun le indar huna an ngirhmun hril ding a tam em em a. India ram ei en chun, Aryan Civilisation a tluk siet hnung khan ram chiktê té-in an inchek dar vong a, mani le mani indoin an khawsa a. Chu chu remchanga lain, ram dang miin an nuom hun hunah an hung rùn a, an rok a, an op khum bok a. Chuong rûntuhai laia pakhat chu Alexander The Great kha a nih. Mi var Chanakya chun India chu lal hrat tak kei khawmna hnuoia um a ni naw chun a chieurieu pei ding a nih ti a hmu chieng leiin, tleirawl Chandragupta Maurya chu lal hrat tak ni dingin a duong a, Maurya Dynasty (321-185 BC) a hung ngir a, chu chun lal ropui Ashoka The Great kha a hung hring suok a, ram khata hrat taka India kei khawmna sirbi poimaw tak chu a hung rem a, a khawpui pakhat Sarnath-a a banpui phun chunga simbawl a siem Ashoka Pillar chu kum 2200 vel hnungah India National Emblem a hung ni tah pei a nih.

Sienkhom, Ashoka thi hnungin lal hrang hrang inlalna hnuoiah India chu a um a, sawt naw te Gupta Dysnaty hnuoiah an insung khawm a, Hindu sakhuo le kalchar an hung tuoi thar nawk a, anni lem chun Indian histawria Golden Period tia an ko hiel a nih. Sienkhom, sawt naw teah a pangngai bokin an indar chek nawk leiin Arab rama Muslim lal hrang hrangin an nuom a ningin an hung rùn a, an nuom dan danin an sop ziel a, an siehlawhai inlalna hnuoiah sie-in, India hmar tieng chu Slave Dynasty hnuoiah hun iemani chen a um hnungin Mughal Dynasty-in a hung thlak a, anni kuta inthokin British sumdawng mi tlawmte-in an hung lak a, Kumpinu hnuoiah British rampera siemin kum zahni chuong an op a, kum 1947 khan zalenna a hmu chauh a nih. India ramin zalenna a hmu khan lal hrang hrang op rambung (princely states) 565 zet a um a; ram lien tak Pakistan le Bangla Desh lem chu a chân ta tho tho a nih. India-in a rochung ram po khom ram khat le hnam khata hang hui khawm chu namen lo tak a nih. Amiruokchu, var taka Unity in Diversity pawlisi hmangin damten India sorkar thar chun a hui khawm a, tu hin khawvela hmasawn hrat tak ram laia a hmatawnga inthrung phak a ni tah. Eini rawi ngei khom, India mi inti nuom loin hel inla khom, tu hin chu India khuo le tui ni hi ei thinhrik ta nawh.

Hinduhai le Muslimhai chu tlang khat hluoa khawsa thei loa ngaihai chun ram thar Pakistan (West Pakistan & East Pakistan) siemin an indang a, thaw fu an inti hle. Amiruokchu, sakhuo hi mihriemhai kei khawmtu neka kei dar theitu a ni theizie an hung hriet hun a tlung a, kum 24 an inhron hnung chun an koi dar nawk a, East Pakistan chun hming thar Bangladesh putin intum a suok nawk tah a nih. Insuikhawm le inpumkhat nuom lo mihriem le hnam chu inthre darna hriin a zui ngat ngat hlak a nih.

Europe khawmuolpuiah

Europe ram ei en chun, Holy Roman Empire a tluksiet hnung khan a tuor nasa tak chu Germany le Italy an nih. Ek vuok pher ang elin an indar a, Germany lem chu States hrang hrang 1000 chuong zetin a koi dar a nih. Napoleon-in a sop ziel tawl hnung khan States 38-in a hung hui khawm a, a zie an um deuh chauh a nih. Sienkhom, 1851-71 inkara insuikhawm nuomna thlipui a hrang buon buon hnung chun Germany chu 1871 khan an inhuikhawm a, an inthrang tuol tuol a, ni tla seng loa roreltu Great Britain khom hung cho ngamin, Indopui 1 & 2 ah an insik hrep a, Germany a tlawm ve ve a, a tawpah thre darin a um a. Sienkhom October 1990 khan East Germany le West Germany chu an inpumkhat nawk tah a nih. An inpumkhata inthok hin a ni têlin hma an sawn duok duok a, indopui 1 & 2-a an hne naw Great Britain khah an lekhêl daih tah a nih.

Italy khom a chuong liem bik nawh. Roman lalram huna ropui bung bunga um hlak kha a hung tlu sie a, hnam tinin mani trong seng hmangin tlang hrang hrangah an inlal a, Latin trongin hmun a chang tlawm tiel tiel a, sawt naw teah trong thi laia tiem a hung ni tah hiel a nih. Sienkhom, kum 1300 lai hiel lo indar tah kha damten an hung inhui khawm nawk a, kum 1871 khan Italy ram hi a hung pieng nawk a, sienkhom a ram mihai Italian-a siem le a ram trong dinga mihriem 2.5% chauin an hmang Tuscanian trong chu Italian tronga siem dingin kum tam tak a ngai a. Sienkhom, insuikhawmna lampui hrawtu an ni leiin mafia ieng zat suokin an lu lei ieng ang sien khom, tu hin Italy chu khawvela ram ropui laia tiem sa le a mihriem chenghai chu Italian mi, trong khat hmang hnam an hung ni dèr tah. Chu chu inpumkhat le insuikhawmna ra suok lieu lieu a nih.

Tu laia khawvel thupui chu “Globalisation’ ei ti hih a nih. Inbiek pawna le infe pawna a hung olsam hnung hin khawvel chu a ruola thleng khat kil thei ngirhmunah ei hung um ta a. Hi inzomna hi a hung hrat pei ruolin indaidanna banghai a hung nor chim a, sumdawngna le teknawlawzi tienga hmasawn lemhaiin ram an lak duok duok a. Ram pakhat ringot do hne ruol ding a ni naw leiin ram bung hrang hrang le khawmuolpui hrang hranga umhai chun inzomkhawmna pawl an siem a. Europe thlang tienga cheng ramhai chun Europeon Union an indin a, harsatna tam tak karah, an dam khawsuok tlang theina ding ngaituona leiin an insung khawm a, tu lai hnaia khawvel sumdawngna nasa taka a tlaksietin a sawi chim ding ram tam tak khom Europeon Union-a an um leiin sawi hmâtin an um naw pha a nih. Chu chu inpumkhatna ra suok a nih. Hieng ang hin ram bung hrang hrangah damna zongin a insung khawm a, India le a se velah SAARC, Asia sak tieng ASEAN, Arab ramah Arab League, African Union (AU) Organisation of American States ( OAS), Carribean Community (CARICOM) chuong ang pei chun. Chuong anga kong hrang hranga dam khawsuokna dinga insuikhawm pawl chu 288 chuong a um.

Zoram khawvelah

Khawvel hmun hrang hranga insuikhawmna pawl an siemhai chu maksanin, Zoram khawvelah lut inla. Eini Zo hnathlakhai hi Kawlphai ei hung lut chen khan trong khat hmang ei la ni el thei. Chin Hills ei kai a, tlang hrang hrang hluoa ei khawsak hnungin, damten ei trong a hung danglam a, kum zathum vel ei cheng hnung chun trong hrang hrang hmang 40 chuong daih ei suok hman a nih. Chuleiin, kum 1900 laia Grierson inrawina hnuoia Linguistic Survey of India an hung thaw khan eini rawi chu Tibeto-Burman Group-a khom Chin-Kuki Group-ah an mi sie a nih. Chu Group chu chi liin an thre a: Northern Chin, Central Chin, Southern Chin & Old Kuki Group. A tawpa mihai hi eini rawiin Hmar hnathlak tia ei kohai tah hai chu an nih.

Ieng leia eini rawi hi Chin lai an mi zel sa ve naw am ning a ta? Thlang ei lo tla hmasa lei a nih. ‘Kuki’ hming put hmasatu tak khom ei ni ring a um. Tripura Renghai rikawtah kum 1500 AD hma khan Kuki ti hmingin ei inlang der tah. Linguistic Survey an thaw le ei thlang tlak inkara hin kum 400 lai a tla a nih. Luseihai an hung thlang tlak le eini thlang tlak inkara khom hin kum 200 vel a tla niin an lang. Tuta Mizoram le a se vel ramhai hi a hluo hmasatu ei nih. An leh, chu chu ni si a, ieng leia tu chena ke nghatsan boa ei la um zing? Tripura chena Chonhmang a thlang tlak thu le Tripuraa Rênga a thrung thu dam ei hril a, tak sawna awi pawl khom um mei ei tih. Ring le pom tlak ding chun hi neka changkang deu hleka phuok thrat ruok chu a ngai ka ring. Tuta ei histawri zeldina inleng ding chun Chonhmang kha kum 300 bek a dam a ngai. Amiruokchu, khang hun laia mihriem dam kum pangngai chu kum 30 chauh a ni si.A ieng khom ni sien, chu chu buoipui nekin ei zawna siem hi don ngaiin ka hriet.

Thlang tla hmasa laia mi ei ni ngei ti hi thu khêl ni naw nih. Sienkhom, a rênga inhui khawma, ei kawl le kienga ei khawsakpuihai hîp khawm neka pahnam hnam zawnga intêl a, tlâng hrang seng hluo a, um lèt lét ei thlang lem leiin tu chen hin ei tu ra ei sik a, ke nghatsan boin ei la khawsa hri a nih. Chuong chu ni naw sien, India hmar saka ram nei lien pawl tak laia mi ning ei tih. Ei inpumkhat nawna ra chu tu chen hin ei sik char char a nih. Sienkhom sim tumna lungril ei put chuong khomin a’n lang nawh. Kuki hming hung put tah, New Kuki tia an kohai khom hi Manipur tlangram 60% chuong hielah lalna changhai sien khom, keikhawmtu nekin hnotdartuah an la thrang pei amani aw ti dingin a um. An inpumkhat nawzie inlar suokna chu ramhnuoi mi an hau hle hi a nih. An se vela chêng, a hnunga hung thlang tla Lusei lalhai, abikin Sailo thlahai ruok chu mi hui khawm le biengbiek an thiem a, ram el khom ni lo hnam lien lem an indin a, chu ra suok chu ‘Mizo hnam’ le ‘Mizoram’ hi a nih.

Ieng leia chu chu a hung um am? Inthuruol le inpumkhat nachang an hriet lei a nih. Mizorama an hung thlang tlak khan Pawi ral laka invengna dingin Selesi-ah Sailo lal 8 an insung khawm a, tu khomin an hung tawk ngam nawh. Rikrum thila invengna dingin veng tinah tlangval ruol riek khawmna in an bawl a, chu chu ‘zawlbuk’ tiin an ko a, ‘zawlbuk institution’ hi a hung pieng a nih. Tu lai chena Zo hnathlakhai khawtlang invong dan le inrelbawl dan hi Selesia inthoka an ser suok a nih. A tawpa a ra suok pei chu a hma khan ei hril tah. Hieng anga dam khawsuokna dinga insuikhawm le inpumkhat nuomna le tumna lungril hi ei hung put pei chun Zoram khawvel hi a tak ngeiin a la pieng ding a nih.

Hmar hnathlakhai laia hrât taka hma ei hung lak hun chu Senvon-ah Chanchin Thra a hung lut leia 1914-a Mission a hung ngira inthoka kum 1929-a buoinain a hung nang chen, kum 15 sung kha a nih. Hi hun sung hi ‘Hmar’ ti hming le ‘Hmar trong’ ei ti hin zung a thlak hun a ni bok. Sienkhom, inpumkhatna a hung sieta inthokin damten Coleman Factor a hung hrat a, Hmar hnathlak sungah chadan inthuk tak a siem chu hril lo, Zo hnathlak hnamhai lai intibingna bang ei hung inbawl khum seng a, ei kawl le kienga mi nêktuhai laka ei inhumhal theina dinga thrang ruol a ngai zuol pei laiin ei hung inthre darh zuol pei tah lem a nih. Stephen Decatur-in, ‘My country, right or wrong’ a ti ang khan, ‘My tribe, right or wrong’ ti chu hnam tin slogan inlâr tak a hung ni tah. Hi hi ei hripui le thrangmawbawk lien tak chu a nih. Dam khawsuok ding chun lien lema ei insung khawm a ngai. Chuong naw chun eini neka hrat lemin damten an mi hmal tril a, ei riral hlak. Chu chu Tripura rama cheng tlangmihaiin an tuok dèr ta a, Manipura khom chu lampui chu hraw-in Sheol panin ei liem mek a nih.

Hang thlir sei pei inla. Khanga kum tam Mission buoina leia ei khawvel lu inhaia khawsa kha kum 1958 vel khan Manipur-a cheng Hmar hnathlakhai chu ei hung inhui khawm nawk a, nasa taka hma sawnin kong iengkimah ei inthrang duok duok a. Hieng lai hun hin a nih sorkara sin insanga lut le University level chena khom hming nei khop mi hung suok a, India rama sin insangah lut truk truk a, ei kawl le kienga chenghai inhnar ei kai chuh. Hi hun lai hin ei pawlitiks khomin umzie a nei a, thu le hlaa khom nasa takin ei hung tral thar nawk a nih. Sienkhom kum sawm vel ei dai trawk a, buoinain a mi hung nangching nawk a, ei inthrang hlea ei ngai laiin a kum telin ei tlum tiel tiel a nih. Ei histawri hi eini kut ngeia ei ziek a ni tlat leiin inpumkhatna ziekfung hmang a, inremna lekhatuia ziek a, hmasawnna ram pana, phei khai inruol taka kal chawita dingin mi tinin lungril thar ei put tah nuom a um khop el. ( Delhi, March 22, 2012)


[1] A speech delivered by L.Keivom at a function ‘HNAM INPUMKHATNA LE LAWMMAN SEMNA’ organized by Hnam Integration Steering Committee on March 24, 2012 at Auditorium, Vocational Training Institute, Rengkai, Churachandpur.

Post a Comment

Comments not related to the news or article may be deleted.

Powered by Blogger.