Halloween party ideas 2015

By Pu L.Keivom, Inpui Columnist

keivom Kum za kristien intihai hin ei lemderna hmai kawr hlip vongin, ei nina ang charin centenary darthlalang hmaa hin ngir tah inla, hmai inchang chara mani hmelhmang en ngam mi ieng zat am um ei ti aw? Puo tienga ei inlang dan ang charin ei thla an lak a, ei hang inen a, ei lung a awi naw a, thla latu amanih a thlalakna amanih ei mawsiet a, “Ka’n ring naw lai tak i mi lak a, ka’n lang sie a nih. Mi hung la thra rawh” ei ti deuh fur ang hi a ni ka ring tlat chu tie. Ei inring naw lai tak thla hi ei ni dan tak a ni nuom lem rop. Ei inring hnunga lak chu ei inlang nuom dan, ei lemchang hmel a ni rawn tah lem. Ei nina tak neka thra lem daia inlang tum hi mihriem nuom dan a nih.

Tuta trum hin chu thil dang zep sa rak loin, kum za sunga pawlitiks tienga ei ngirhmun a tanbawsutin ei hril ding a nih. Thil fe le hung le ei histawri hi eini kut ngeia ei ziek a ni lai zingin, Chanchin Thra hung tlung hmaa ei ngirhmun le a hung tlung hnunga bulthrut a mi rempek dan khom a remchang dan ang peiin zep sa ei tum ding a nih.

Pawlitiks hmelhmang

A hmasa takin ei pawlitiks hmelhmang hang en tlang ei tih. Ei thil lut chilh hi Manipur simthlanga kristien sakhuo a hung lut kum zana le inzom bik a ni leiin, chu biela chenghai chu ei lo thlur bing deuh a ni khomin, a thlengpui kiltu le a kaikuongpa an ni tlat leiin, hre thiem inla.

India ramin kum 1947-a zalenna a hmu hma khan Zo hnathlakhai lai hin tu laia pawlitiks tia ei hriet lar ang hi a rim a ra an la hriet naw a, a umzie tak lem chu an la man phak naw zuol. Chu chu ei hril lei chun pawlitiks sin an lo thaw nawh tina a ni nawh. Ei ke nghatsan ding hmun le ram dela an lo bengbel khan ei pawlitiks bulthrut an lo rem a; trong ser suok a, sukhmasawn a, thu le hla an mi maksanpek khan hnam hlawm khatah an mi lo indin suok a nih. Burma tienga tlangram ei lo hluohai chu ram khata hung inhlawmin 1948 khan Chin Hills Special Division ti a hung pieng a, chu chu Zo hnathlakhaiin State puitling ei nei hmasa tak a nih. Chu hnunga State pieng nawk chu 1972-a State puitlinga Mizoram hlangkai a ni kha a nih.

Chin Hills-a inthoka Zo hnathlakhai laia thlang tla hmasa chu Hmar hnathlakhai, Bengalihai zu paw hmasatu le ‘Kuki’ hming put hmasa tak an nih. Amiruokchu, inthuruol nachang hre loa mani pahnam senga inkholbing an ni leiin ram hlawm pakhat khom siem loin hmun tinah an inchek ral a, State lien tak nei thei dinghai kha anni hminga ke phabok tiet khom rambung nei loin an la khawsa a nih. Tuta Kuki hming put tah-Thado-Haokip-Khuongsai intihai khom hin Manipur tlangram, Nagahai del naw po deuthawah lalna chang ni hai sien khom inthuruol nachang hre lo an ni leiin anni puola State puitling suolin ralthuom lekin ri sukse rakhai sien khom anni hmingin sunhang khat khom rambung an la nei bik bok nawh. Luseihai, abikin Zahmuoka thlahai ruok chu inthuruol nachang hrie an ni leiin an ram hluoa cheng Zo hnathlak po po hui khawmin trong khat hmang ramah an siem a, Lushai Hills District a hung pieng a, chu taka inthokin Mizoram Union Territory (1968) le Mizoram State (1972) a hung pieng tah pei a nih.

Tu hin a ru inlangin, a tawi thei ang takin, Hmar hnathlakhai ngirhmun hang sui ei tih. Lusei lal, abikin Sailo lalhai hnuoia Hmar hnathlak pahnam hrang hrang umhai chun Dulien trong le inpolin trong thar, tu pahnam trong bik khom ni lo, an hung ser suok a. Chu trong chu Hmar hnathlak, thlang lo tla tahai chun “Khawsak Trong’ tiin an ko a. Sailo lalhai an hung indo hnungin, remchanga lain tam tak an suok a, hmar tieng an pan a, chuonghai chu ‘Hmarho’ tiin an ko-fiem hlak a, a hnungah anni rawiin inkona hming tlanglawnah an hung hmang a, ‘Hmar’ ti hnam hming hi a hung pieng tah a nih. Hienghai hi Chanchin Thra a hung lut khan a dong hmasatu an ni bakah an trong hmang chu Chanchin Thra the darna hmangruo le lekha tronga hmang a hung ni tah pei leiin hnam hming tlanglawn le trong tuollengah ‘Hmar’ le ‘Hmar Trong’ ti hi anni tum le suol suok khom ni dêr loin an hung pieng el tah a nih.

Arthatzawl pawlitiks

Manipur sim-thlanga Saptlangval hmanga kristien sakhuo a hung lut khan thu le hla iengkima chakkhai an lakna chu Mizoram a nih. Thruoitu, zirtirtu le tirko hmasahai po po deuthaw kha Mizoram mi an ni naw leh Mizorama pieng le Manipura hung inpem lut deu vong an nih. Thu le hla iengkim chu Lusei tronga inziek vong a ni el bakah Lusei trong chu Pathien biekna trong ang hiela an ngai a nih. Mani hnam tronga thu an hril chang khom, an trongtrai pha Lusei trong kherin an thaw hlak. Zieka khapna um naw sien khom hla hrim hrim khom Lusei trong khera phuok dinga ngaina a um leiin an hla phuok hmasahai po po chu Lusei trong vong a nih.

Kum 1922 January 11-a Field Superintendent hmasa tak R. Dala a thi khan Tlangsang (Jampui Hills) a um H.K.Dohnun chu a ai awtu dingin Saptlangvalin a ruot a, an hmunpui khom Tinsuonga inthokin Lakhipur (Hmarkhawline) ah an son a. Dohnun hi Hmar hnama khom Khawbung a ni a, sienkhom Lusei trong hmang a nih. Amain a hung enkol hnung hin Hmar tronga hla phuok a hung sukhmu leiin Thangngur le mi hrang hrang baua inthokin hla ropui tak tak Hmar trongin a hung far thla a. Chuong lai huna chun misawnari ropui, thu le hla tieng le inchukna tienga tluk lo rim innam, sienkhom Mizo nunghak le inkopa an hril thang leia Mizoram hmar tienga Welsh Mission rongbawlnaaa inthoka an inchawltir, sienkhom a hnunga rongbawlpui dinga Watkin Roberts-in a lak, Edwin Rowlands (Zosapthara) inrawina hnuoiah Hmar tronga an hla phuokhai chu kum 1923-in an sut a, chu chu Hmar tronga kristien hlabu suok hmasa tak a nih.

An chanchin maksana inthoka ei hmu danin, Dohnun kha Watkin Roberts-in a kut-kea a ngai, mingo misawnari sawm hiel hena a hril, iengkima a’n thloppui a ni leiin R. Dala thi hnunga a nuhmei thisan hung neitu Lianhawla le Lusei trong hmang, a’n thuopuihai chun nasa takin an thik a, hnam danghai infuipor a, let thlak dan ding thu an phier a. Kum 1926-a Senvona inkhawmpui an nei trumin, Hmar ni lo po a rûkin R. Dala in hmun hluiah, Saptlangval le Dohnun ban dan ding rêlin an inhmu khawm a. Hienghai kut char hi Coleman-in Watkin Roberts khing thlakna dingin a hnungah a hung hmang a nih. Hi an inkhawmna hmun hi a kum nawk khawhrawngin a sawi chim vong bakah a kakhawk a la fe pei a, chu huoi suol chu voisun chen hin na takin Churachandpur Biela um Zo hnathlakhai chun ei la tuor pei a nih. January 24, 1986 khan hi hmun hi ka sir a, Arthatzawl Pawlitiks le Misawn Buoina ti thupuia hmangin artikul sei tak ka ziek nghe nghe a. Hienga inthuruol thei lo dinga mi thre dartu hi histawrian tarmit hmanga ei bi chun mission buoinaa intran, ei mit sukdeltu Coleman Factor tia ei hril hi a lo ni chieng khop el.

Coleman Factor-in sin a thaw dan le a kakhawk pei danhai hi mi thiemhaiin la hung sui pei an ta, an sui inthuk po leh a rapthlakzie la hung hre deu deu an tih. Thlaraua inthuk ngiel ngiela inngaihai khom a dawi vet a, hnam bing tranna lungril sosangin a sung sip a, a hnam bing thratna dinga ngai thil a ni phot chun thil thra naw khom thil thra vonga inngaitirna lungril a’n puttir a, ‘Mosie khomin a hnam chanpui a tran leiin Aigupta mi a that tho annawm’ ti thukhawchang hmangin kholbing pawlitiks-ah tin le ha leh thrangin hmun a’n khuortir el a nih. Chu chun tekem a nei a, chu kholbing lungril chun kholbing chin lem a hring sawng pei a, a tawpah sungkuoah a lut vong el a nih.

Hi kholbingna lungrila hin hnam dam khawsuokna a um nawh; hnampui (nation) a insiemna ding daltu a ni bok. Chu entirna thra tak chu Coleman Factor-in a up khum tlat Manipur South District hi a nih. Hnam tinin mani hnam bing pawl ei nei far a, hnam sipai ei nei deuh seng bok a. Chu umzie chu him tawkah ei inngai naw seng lei le mani hnam bing senga ngirhmun inzaum nor suok ei tum lei a nih. Hnam sipai ei nei rawn po leh a tekem, a hnam bing sungah an hung suok rawn el. Iengkim chu hnam thilah ei lak a, khawlaia goonda ruol insuol khom hnam le hnam insuolin ei lak tum vong el a nih. A khuo a chin leh pahnam zawngin a fe a, khaw sung thil a ni naw leh hnam bing zawngin a fe bok. Chuonga fe peiin, Churachandpur khawpui, veng hrang hrang inbel khawm khawpui chu veng pakhat hminga ko tràl trâl tum pawl le chu dinga tharum hiel thaw nuom pawl khom ei hung suok el a nih.

Ei Centenary hmang le inzom hin Coleman Factor-in sin a thaw dan hang bi vak ei tih. Arthatzawl pawlitiks tia ei hril char hi kum 1929-a NEIGM sunga buoina a hung tlung khan a mission phuntu Watkin Roberts suot thlakna dingin H.H.Coleman chun a hung hmang a nih ti sulhnung an maksana inthokin chieng takin a’n lang. Chuonghai laia a hung bekbor tak chu R.Dala nuhmei thisan hung neitu Lianhawla a nih. Mission an vuok dar hnung khan a hmunpui chu Old Churachandpur-ah an son a. Chu taka chun Coleman Factor-in a zepui a hung insuo a, a thupui hmang chu British-hai pawlisia an hril vet ‘Divide and Rule’, inthuruol thei lo dinga kei thre vonga inlal khum, a mal mala hmal tril a nih. Hnam tinin mani trong thu le hla senga Pathien biek thratzie an hung hril mawi a, Baibul khom mani trong sengin an hung inlet tah pei a. Kha hmaa Lusei trong thu le vong an hmang hlak kha mani trong sengin damten a hung hlan tiel tiel a. Chu ruol chun Lusei trong hmang, Manipur puo tienga inthoka hung, a sungpui chan changa inngaihai kha an hung intar tran a, Lianhawla ngei khom kha lungawi loa tlan suok hmasa pawlah a hung thrang tah a nih. A tawpah Lusei trong hmang po kha Presbyterian-ah an insung lut tah vong a nih.

NEIGM sunga hnam dang dang umhai kha aite fun suol an ti chu nepte, Presbytery khata um tlang dinghai khom kha thu le hla le lungril ramah an hung khuongruol tah naw leiin hnam bing sengin Presbytery an hung nei a. Inkhawmpui lien an nei zat deuthawin an insuikhawm theina ding zongin hming thar an phuok a, an phuok rawn po leh bel koi khit khawm ang elin an trè nasa deu deu el a nih. A tawpah a threnin Baptist, a threnin Presbyterian le kohran hrang hrang an zom a, NEIGM khom a atawpah tra liemtu ding um loin, a thlan ding kum tam taka inthoka an lo cho lawkna America-ah 1985 khan vui liem songin a lo um tah a nih.

Hmar hnam bing sung hang bi vak inla. Kum 1946-47 laia Mizo Union ei khukpui rak hnung khan hnam binga District suol suok tumin political party ei hung indin a, hming bulah ‘Hmar’ ti ei hung bel tràt vong a, ei ngai khom a thra hle. Ei thaw ang angin hnam dang khomin an hnam hming khelah ‘National’ ti bel sengin political party an hung indin ve a, ei khu mar mar a, Churachandpur khawpui chu a khaw lien le inphua khawvela ‘National President’ ti hming put an tamna taka hril a hung kai hiel a nih. Chu chun eini lai Coleman Factor-in hmun a hluo tlatzie a hril fie chieng hle.

Iem a ra suok? A tu hnam khomin pawlitiks tieng inches khat khom hma ei la sawn naw a, sunhang khat khom ei ramri bak ei la lak belsa bok nawh. Inthuruolin nor tlang inla chu, autonomous status ei neina sawt tang a tih. Ei inthuruol lai khan ei ram del sungah hnam dang ngampa takin an hung lut ngam nawh. Tu hin hnam sipai indinin, mani seng puon indelkil ei tum leiin ei him naw deu deu a, hnam dangin an mi zuom deu deu bok. Hnam sipai ei hau po leh ei him naw zuol a, invot anga hnam thisen dawktu an ni leiin, hnam sipai nei rawn rawn chu an tuor a sa el a nih. Pheng ngawi ngawi inla khom Coleman Factor leia ei Frankenstein Monster (ramhuoipui) ei indinhai hi ei dawibur sunga khum nawk dan tu khomin ei hriet ta bok si nawh. E#i trongtrai rawnin kori a tuk nawh.

Kum 1956 lai khan Coleman Factor bok hmangin Hmar kohranhai chu suikhawm tumin hma ei lak a, iemani chen chu ei hlawtling hlein ei inngai a, ei inthrang hlut hlut a nih. Amiruokchu, kum 1968 ei hung tlung a, Coleman Factor bokin a mi daidar nawk a, ei inbakkei ri khom a se hle. Chu chu a hretu le tuortu vong ei nih. Chu chun nasa takin pawlitiks buzawlah kakhawk a nei a. Chu thu chu tuta trum ei hril hman naw ding a ni leiin ni danga hrilah khek inla. A ieng po khom hril inla, pom nuomin pom nuom naw inla, lungruol taka a nia Gospel Centenary ei hmang tlang thei nawna san hi thil dang ni loin Arthatzawl pawlitiks le Coleman Factor a ni ngar ngar.

Chu hripui paituhai chun ei fena taphotah ei phur a, mi dang ei kaizap pei a, pangzatum deu ei nih. Vairampura chenghai khom hi ei bobang chuong nawh. Delhi tlang hi entirna thra tak a nih. Fellowship hrang hrang 17 laiin ei inthre a, dai ei insakkhum seng a, Believe it or not, ei thupui chu Gospel nekin, ‘Long live, Coleman Factor’ a nih. Chu chu damtea hnam dangin an mi chimralna hmangruo a nih ti ei hriet thei nawna dinga ei na suksettu le ei mit sukdeltu thlarau suol chu eini lai a hrat deu deu khom a hoi khop el. Poi deu a nih.

=============
[*Editor's Note: INPUI columnist Pu Keivom is a retired Indian Foreign Service officer, respected Hmar Mizo litterateur and author of 'Zoram Khawvel' series. This article is dated February 7, 2010, New Delhi].

Post a Comment

  1. mizoram state puitlinga hlangkai kum hi 1972 ni loin 1987 lem a nih.

    ReplyDelete
  2. Lawm a um. 1972 hi 'Mizoram' ti hminga Union Territory ngirhmuna hlangkai a ni kum a ni lem; 1987 hi State puitlingah. LK

    ReplyDelete
  3. Very illuminating, instructive and at the same time thought provoking...next step???

    ReplyDelete
  4. Very illuminating, instructive and at the same time thought provoking...next step??? forget to put my name..Oliver Intoate

    ReplyDelete
  5. Please wait for more. We will be anylysing further how we have become head hunters within ourselves through armed movements launched by the HPC despite our professed belief in the gospel of peace and love. LK

    ReplyDelete

Comments not related to the news or article may be deleted.

Powered by Blogger.