Khawvel Tar Nenetui Umlo Chu An Fawp A

By Pu Darsiemlien Ruolngul*

New Delhi

For INPUI

‘Tulai ringtu nun, thalai hai hi

Khawvel tar nenetui umlo chu an fawp a

Khopna um lo, beidawngna chauh a ni

Hung unla Lalpa hringna tui chu dawn ei tiu’

-H.P.Runremthang

U Muong (Pu L.Keivom) in Thu le Hla Lepsena (Literary Criticism) a hung ziek kha tiem an hawiin a bengvar thlak hle el. Mi tamtakin ei ngaituo ngai lo le ei lo sui zen zen lo ngainuomum deuvin a hung thursuok a, ngaituozui nuomtuhai tading chun ngaituozui ding le ngaidan dang dang siemna dinga thiltha a nih. A ngaidan le a hmu dan a hung ziekhai kha a thlirna tukvera inthoka hang thlir chun ‘amen’ thei vong niin ka hriet a. Ieng po el khom hi tukver dang danga inthoka thlir thei a nih a, ei thlirna tukver azirin ngaidan dang dang khom siem thei a ni hrim a. Hi chungchang hi kei khoma ka thlirna tukvera inthoka ka lo thlir dan hang suklang ve ka nuom a, tu poi khom hril lo dingin ka hang inngai phot chu a nih a.

Ei thupui ‘Khawvel tar nenetui umlo chu an fawp a’ tia ei hlaphuokthiem

Runremthangin a hung sam suok hi keiin ka lo hmu dan le ka lo ngaidan a

chun hitaka ‘khawvel’ a ti hi ‘earth’ nilovin, Pastor Thangngurin:

Khawvel i chung a pik

Thimin a thla an zar khum che;

Hremhmun meikhu rim innam zo tah ie,

I rawngbawl ding chun;

Ropuina hlimin ka thla hi zawr ta naw rawh…tia a lo sam ‘khawvel’ ngei kha niin an lang.

Hlaphuoktu Runremthang chun naute nene ne laiin, a phing a tam phaa a nu nenetui inhnik ti tak le khop taka a hang nek hlak anga tulaia ringtu inti, abikin thalai tamtakin khawvel ropuina le hlimhlapnaa insukkhop tuma an hnot le an buoipui hlak, amiruokchu pitar, nene vuoi ta hnungin insukkhopna ding nenetui a nei ta naw ang ela khawpna nek a beidawngna le lungngaina chauh intlung tirtu, bel tlak a ni naw zie leh tekhin a, chatuona tawp ta ngai lo ‘Lalpa hringna tui’ dawn lem dinga thalaihai fielna tongkam mawi tak el, hlaa a hang phusuok hi thiem ka tiin ropui ka ti bek bek a nih. Hi hi Pastor Thangngur bok khan a lo hmu chieng em leiin,

Lawmna zongin an tlan vel sang tam tak

Hmu lovin thlan thimah an inkhel pui

Ropuina hlim an hnot chu sum hlim ang,

Hmu le changtu khomin an nei song nawh…tiin a lo kheksuok pui a ni kha.

Hi chang ang bok hin a chang dang dang hai khom hi, ei thlirna tukver azirin ngaidan le pom dan dang dang um thei ve pei dingin ka ring a, hrilsap tul lo dingah ngai in la. Chun, ei hla dang danghai khom hieng anga lepse ding nisien, belchieng dawl tak tak um bik dingin ka ring nawh. Hi artikul THU LE HLA LEPSENA hi ka tiem zo char khan ei hla, ei kurinkukpui hlak, Independent hlabua mi le hla dang danghai ka hang en a, hieng ang thlirna tuktukvera inthoka hang thlir le hieng ang inkhina hmolfung hmanga hang inkhi chun soisel ding le hnawl ding an tam awm de aw, ti hi ka ngaituo le ka lungrila mi deng tu hmasa tak chu a nih.

Entirna dingin Pastor Thangngur hlaa ‘Bukna an hang siema, Zion kulpui sungah’ ti dam hi ‘Zion kulpui hi a um am a ni? tiin zawna hang siem ta in la, a dawn buoithlak ve hle dingin ka ring. Amiruokchu Hmar hla a chu ei sak ngun pawl tak le ei dit pawl tak a ni ve tlat si! ‘I tongbau khuoi ang thlum’ ti hai dam hi ‘khuoizu chu a thlum ngei a, khuoi hi a thlum hlak am a ni? tiin hang indon ta inla, a don buoithlak bok a tih. Chuong angin ei hla dang danghai khom hang lepse tak tak ding chun belchieng dawl tam naw hle dingin ka ring. Amiruokchu hieng hlahai hi ei thlarau chawmtu le ei khawswt hnemtu an ni hlak bok si!

B.A.(English Literature) ka’n chuk ve laia ka lo inhnik na chu Literary criticism le chulaia a kaupeng pakhat poetic license a ni hlak a. Hi ka’n hnikna hin tuchena lekhabu le thuziek dang dang hai ka tiem changin ka ngaituona a la thuoi zing a. Hi lei hi ning a tih, hi artikul, THU LE HLA LEPSENA hi ka hang tiem char khan ka hrietna le ka ngaituona lo inlusu ta hnung kha keithova umin, a hung thanghar phat el a. Ngunthluk nawzuola ka hang tiem non chun U Muong hin a thilziek a hin poetic license a ngaipoimaw tawk naw deu a ni awm de aw, tiin ka ngaituo tah a, chu thu chu tawitea hang hril ve ka nuom a nih.

Poetic license hi hrilfie a’n tak ang bokin a huop chen khom hril intak tak a nih a, ramri fel taka khang thei khom a ni ngai bok nawh. Hla thu hin Thuziek pangngai (prose) angin ziekdan mumal tak le remkhawm dan fel fai tak a nei thei ve naw a. A san chu hla hi thluk nei a ni tlat leiin a thluk le inmila siem a tul a, a thluk le inmil ding chun a thu kim lo met dam, a tul raklo belsa dam a tul hlak. Hi lei hin hlaphuoktu chun a kim naw met amanih, tul rak lo belsa theina dingin ‘phalna’ an nei anga ngai a ni hlak. Hi hin poetic license chu hrilfie zo chie naw sien khom a umzie tlawm azawng chu suklang thovin ka ring.

Hi dungzui hin hlaphuokhai hrim hrim hi prose standard amanih, grammatical rules le historical fact amanih besanin tukhomin an inkhi ngai nawh a, inkhi ding chi khom a ni bok nawh. Hla tha le thanaw inkhi thei na tak chu a saktuhaiin an hrietthiemin a phuoktu lungril le ngaituona kha an intawmpui thei am? tihai hi an poimaw le tul lem a nih.

J.F.Laldailova, Zoram khawvela lekhaziek thiem in Zosapthara hlahai a soiselna chungchanga ‘Zosapthara Hla’ ti thupui hmanga Zikpuii pa (K.C.Lalvunga) in a ziek thenkhat hang suklang inla: ( Pu K.C.Lalvunga hi ‘Mizo Writer of the Century’ Award dongtu a nih)

“Pu CZ Hualan ‘Hla hi thu (prose) a ni lova, fiah lo deuh riai hi ni se lung a ti leng zawk a ni’ a tih kha a dik a ni. Han chhunzawm hlek ila, hla hi prose a ni lo mai a ni lova, information pawh a ni lo. Chuvangin ‘Nunna lungloh tui an in e, An thliak hawilo par nen’ tihte hi a dik chiah em ni, tia khei khei hi a tul lo. Tin ‘logic’a ni bawk lo. Science phei chu a ni lo lehzual. Chuvangin hla thute hi a logical conclusion a dik em? Scientific proof a dawl em? Tia en en mi pawh a ni lo. Chungte chunglamah chuan hla phuahthiam chuan license a nei a, thumal leh tawngkam na na na chu a duh duhin thai bingbilet mahse, heng zawhna pathumte hi a chhan fiah theih chuan a tawk. Chung zawhnate chu, a hla phhuah kha miten an hriatthiam pui em? An pawm em? An lung a ti leng em? tih hi a ni. Keini chuan Zosapthara hlate hi kan hriatthiam pui a, kan pawm a, kan lung a ti leng a ni. Chuvangin tun thlenga Zoram tlang tina rinna lama a fa ten chawlhni tina khuaibu lunlai ang maia a hla an la thum pui pawh hi a awm a ni. Hengte hi Zosapthara phuah certificate a ni.

Chu chauh chu a ni lo, literature hi hla thu no hlerh hlerh leh tawngkam inhlap ri help help a ni chuang hlek lo tih ka sawi tel nghal duh a ni……… Literature hi eng dan mahin a phuar lo, a ropuina leh a mawina chu a lo dawngtute lo tawrh dan leh an khawvel thlir dan thu a ni. ……Chutiang chiah chuan keini Puritan, chhandam hlimna hriatna kawnga Lal Davida thlahte hi chuan, Zosapthara hlate hi chu, a grammatical mistake sangkhat hre reng chung hian, kan tahpui chang a tam thin a sin, kan la tahpui dawn chauh pawh a ni ta ve ang.”

A chunga Zikpuii pa’n zawna pathum a hung siemhai ang khi Runremthang hlaphuok, ‘Lalpa kuomah kir nawk ei tiu’ ti chungchangah zawna hang siem ve ta inla chu, a saktuhai laia 99% hai chun hrietthiem pui le pomin, ei lung sukinleng ngei a tih ti ka ring. Chuleiin, hi hla ropui hi inkhina dang dangah lo tling naw deu sienkhom inphalam derlovin sak pei ei tiuva, Pathien thlarauvin a lo hmang ta hlak ang bok khan hmang zom pei a tih ti a hin innghat tlat lem ei tiu.

(Inpui Editor's Note: Hi artikul hi Pu Darsiemlien in October, 2008-a, a iziek anih).