Khawvel hlui le thar

By Pu L.Keivom, Inpui.com Columnist

Let us go over the old ground, let us prepare for what is to come. -Marcus Tullius Cicero (106-43 B.C)

June 21, 2006 Delhi. Ka zing thoin Hindusthan Times ka hang phèt kuol a. Phek rukna tontirah lien kuouin, Suit-your-pocket rooms in S. Delhi ti artikul a um a. Delhi sim tienga college kai, hostel hmu lohaiin in hluo ding an zong chun pindan pakhatah thla tin hluo man Rs. 3000-5000 inkar le pindan pahniah 8000-10000 inkar a ni thu le PG hostel-a um nuom chun thla tin Rs. 3000-5000 inkar a ni thu le thil dang dang Sidhartha Roy-in a ziek a. Ka tiem lai chun ka hriet naw karin nun hlui ramah ka lo inzin dai a, ka kuta inthoka newspaper tlak hmel khom chu ka lo hriet hrim hrim nawh.

Ka ngaituonain a zuon hmasa tak chu Imphala D.M.College a nih. Kum 1959-63 sung khan hi college-a hin ka kai ve a, Hostel-ah ka um a. A hmar tieng, Adimjati bulah hostel thar an bawl hnung chun kan hostel chu Old Hostel tia hriet a hung ni a, a siniar tieng po an mi sie a, hostel thar chu New Hostel ti a ni a, a hluo hmasatuhai chu Pu Tawnluaia hai, Dr. Lal Dena hai niin ka hriet. Kan hostel hi Imphal puo tienga inthoka hung tribal hai chauh um theina a na, Zo hnathlak, abikin Churachandpur tieng mi kan tam tak a, Mizorama inthoka hung khom iemani zat an um bok a. 1964-75 inkar laia tlangmi IFS/IAS/ Central Services Class 1 tling tam tak kha kan hostel-a cheng hlui an nih. Hi hostel-a ka um lai hin hla tam fe ka phuok a, chuong laia tu chena sak la hlaw zing pakhat chu ‘Ka thlir thangvan chung si-ar’ ti hi a nih.

Kum li D.M.College-a ka kai sung hin kan insunga inthokin poisa Rs. 1800 vel ka hmangin ka hriet a, a hmang rawn pawla mi ngai ka nih. 1959 a ka lut kumin kan poisa Rs. 327 ka hmang a, ni tin cheng khat vel deuthaw hmang ka ni leiin ka u Khawtinkungin a mi zil met nghe nghe niin ka hriet. Hieng hun lai hin poisa hlutna a la’n sang a, petrol man tuta litar khatah Rs. 47 chuong ta hi chuong lai chun seki (25 paisa) chauh niin ka hriet. Tribal scholarship kha thla tin Rs. 40/- a na, kum tin voi hni, thla ruk dan peiah an mi pek a. Kan lut hlim chun thla khat hostel mess fee chu Rs 21/- a na, kan suok hma khan Rs. 27/- a ni ta a, Meitei nu bufai thra chi kan fak bakah ni tin sá kan hme a, zing tieng le zan tieng thingpui le bei kan dong bok a. Scholarship hung tlung hma po College-a inthokin mess enkolna ding sum kan lo lak a, scholarship a hung tlung pha kan fak man po an kat a, a chuong po an mi pek a, chu chun kum tinin suit thar pakhat bek le pheikhok thar le thil dang dang kan inchawk thei hlak a nih. A thren chun nu le pahai thrangpuinan an hmang thung. Chuong lai chun khawlai leng changa cheng khat ei fun lum phot chun ngai a la ngam hle a nih.

College ka luta inthoka M.A ka zo chen, kum ruk sungin keini sum cheng sangli lai ka hmangin ka hriet a. Chu neka tam chu kum 1989 a St. Stephen College-a ka naupa David Lalhmingsang ka sie chun thla hni sungin a hmang tah thung a nih. Kum 1991-a Illinois Institute of Technology, USA a ka naupa tlum tak James Lalropui ka sie ruok chun thla tina a fee ringot khom dollar sanghni chuong a na, chu chu India poisa chun thla tin singkuo chuong a nih. Chu umzie chu, a thla khat fee chauh khom kum ruk sunga lekha inchukna dinga ka poisa hmang po po let sawmhni le pathuma tam a nih. Americaa college hmingthanga an fee lem chu chuong ang let hni vela tam chu a ni thung. Kong danga hril chun, kum ruk sunga college le university-a inchuknaa sangli vel ka seng laiin ka naupa fee ringotin kum nga sungin maktaduoi ruk vel kan seng a nih. Kan chawm lai chun a dawkana bei nawi tla ringa khawsa kan nih.

Hieng thil hi kei le ka naupa inkar sung ringot khoma ei khawvel hang danglam nasat takzie hril fiena dinga ka hung tar lang a nih. Nuhmei ka nei hmaa lungrila nau ka lo dit zàt chu pasal pathum le nuhmei pahni a nih. A san chu, kan tleirawl suok lai chen khom khan dannaranin sungkuo tam chu sinthawtu ding kut ei hau tina a na, khaw khata fak hmu pawl chu sungruol an ni deu vong a nih. Keini sungkuo hi unau sawmpathum, pasal pasari le nuhmei paruk kan ni a, a naupang tak ka nih. Ral do a, sapui sahrang leh inbitum a, rampui thriek a, lo sin thaw ringota mihriem ei khawsak hun laia ding chun sungkuo tam chu damna a nih. Pherzawl tlanga sungkuo intodela ngai, suongsam loa khawsa theihai kha sung ruol, pasal tamna, an ni vongin ka hriet.

Chu khawvel le tu laia ei pal khawvel hi khawvel danglam dai a lo ni tah. Tharum hratna neka thluoka theina le thiemna hmanga hma nor hun, kawlhnam neka ziekfungin ro a rel hun a ni tah. Tharum hmanga kum khata ei thaw suok zo naw kha thiemna hmanga minit tlawmte sung chauha thaw thei a lo ni tah. Amiruokchu, chu thiemna man chu a ni telin a to duok duok pei a nih. Ka naupa le keima thrang inkar sung ringot khomin maktaduoi tamin a pung hman a nih. Chu khom chu Manipur khawpui Imphal le Assam khawpui Guwahati-a inthoka ka inkhi chauh a nih. Pherzawl tlanga inthokin inkhi ni lem lang chu, a tlukledingawn zawnga inthlau ni tang a tih. Chuong chu a ni leiin, sikul le kawlez thraa mi thiemna hnot phak dinga nauhai sie ei nuom si chun tu lai huna dinga nau hau chu mi hausa le neinung thil a lo ni tah.

Pherzawl tlanga zirtirbua inthoka pawlsawm chen ka inchuk ve lai chun mani in luma inthoka kai ka ni leiin lekhabu, lekhapuon, pen le lekhatui le pensil bak chu mamaw ka nei nawh. Pheikhok bun loin sikul kan kai a, kamcherek le temnem kan thaw ngai naw a, thaw nuom khom ni inla inchawk ding a um naw a, um sien khom inchawkna ding sum kan nei tawl bok nawh. Sa khom nuom hun huna hme thei a ni naw a, inchawk ding a um bok nawh. Mani ran vai ei that chàng le sa ei kàp amanih chânga ei awk chàng amanih hi ei sa hme hun chu a ni el. Mihriem fak dinga hrisel tawp, lo le a ram suok thlai hna le ra ringa khawsa kan ni tawl leiin zun thlum, thisen sang, kansar le tu laia natna khirh chi hrang hranga na le thi an um ti hriet a ni ngai nawh.

Chu khawvel hlui le a hung thlaktu khawvel, ei la cheng zingna le mi tam lem ei la cheng phak nawna khawvel, ram hmasawn le changkanghaiin an hluo dai tah chu tong ve phak ka ni leiin a kar inhlatzie ka hriet a, hrilin a siek naw a ni tak. Ramsa le inhnai taka kan khawsakna Pherzawl tlanga inthoka khawvela sawsaiti insang taka ngai, ram palaihai fuon khawmna diplomatic society zuonna ding hin sivilaizeson thuo tam tak pal tlang a ngai a, a kàr-inkik khop el. Thiemna speed hmanga vuong tlung ka ni nàka chu, a hnunga ka hang ngaituo kir changin, maktiin ka la trim uoi uoi hlak a nih.

Ei kalchar khela mi kalchar ei va pal zàtin a nghong, culture shock an ti hi tlawmte bek ei tuor naw thei naw a, chu nghong lo dawltu ding chu motor ang deuin maniah shock absorber nei a ngai. Chuong sa khom chun, ka thil tong tah po po ngaituoin, ngaituona pangngai puta ka la um thei dam hi thil mak tak niin ka hriet hlak. Vai ram khawpuia mani mihai um nawnaa kum sawt nawte lekha inchuka khawsahai hi hang bi chieng inla, mi tam tak chun an ram le hnam, an khawtlang le sawsaiti le anni insung ngei khom an hung hmusit nuom nghal a, mi kalchar ngaisangna bawiah lutin, mi lem inchang chu changkangnaah an hung ngai a, an nunah siksawina a um nghal el a nih. Tu lem hin chu, chu kalchar chun television hmangin ni tinin a mi rùn a, ram khom a lak hrat êm êm. Nu le pahaiin nei thinglung khawnga sum an hung thon chu hmangin, mobile ei kep trat a, a hmun le hun, a trul hun le hun naw khom ngaituo loin naute thil tlaiin ei tlai a, ei hmet zot zot a, mi biek ding ei zong tlok a. Chuonga thaw thei chu changkang deua inngai ei nih. Sienkhom, ei sum seng ang hû bek hrietna le thiemna ei nei am ti ruok chu ei ngaituonaah a lut naw hrim hrim niin ka hriet. Keini hun lai khan chu, kan sum seng hû neka tam daih hrietna kan hui lut bakah, mi kalchar kan intem rawn po leh ei kalchar hlutzie kan man suok deu deu lem niin ka hriet.

Mi kalchar tuipuia pil hmang loa ka la um san hi ka ngaituo changin, ka nun zaipui inthlungna, ei kalcharah ka lo inthlung nghet èm lei ni takin ka hriet hlak chu tie! Khawvela mi lien mi lal hmaah India palaia ka ngir changin, ka sin tieng panga ka ninaa chu Delhi-a inthlung a ni lai zingin, keima nina tak chu Pherzawl tlanga inthlung a nih ti hi ieng lai khomin ka theinghil ngai nawh. Pherzawl chu mihriema ka hung piengna, hming ka hung put tranna, ka aidentiti intranna le thiemna tieng le thil dang danga bulthrut ka hung remna a ni leiin, chu hmun chu van ram chena ka som ding, van ram lekhabua khom Saptronga an ziek a ni phot chun ‘Lalthlamuong Keivom of Pherzawl’ tia an rikawt ngei ngei ding khuo a nih.

Ei filawsawfar, hmu thei lo hmu phak Lalhmingthang Ruolngul (Ruolngulji) khomin a pieng le murna Thingpuikuol a suong hle ku hi hmu fuka muol a nei lei a nih. Chuleiin, khaw lai hmuna khom um sien, Ruolngulji chun ‘Ruolngulji of Thingpuikuol’ ti hi inzapui ngai naw ni a, inzak ngai bok naw nih. A ti zàtin a thlarau dam huoi huoi bok a tih. Chuong ang bok chun Pherzawl suok ka nina hi khaw lai hmuna khom ka hril inzak ngai nawh. Pathienin ka zung keina dinga a chatuon varna hmanga a lo duong suok a ni leiin ka nina chu ka put inzak chun keima le keima inhnawl chauh ni loin mi siemtu khom inzapuiin ka hnawl tina ning a tih. A hnunga lien lema ei hung inkona, Zo hnathlak hang inti dam le chu sungkuo laia Hmar hnam chu ka nih ti dam hi ka thil hril chàk le nuomzawng a ni rop a, ka hang hril hin inhoi ka ti hlie hlie hlak chu tie! Chu thila chiengna le nghetna chu ieng kalchar tuipui khomin a chim pil thei nawh.

Chuong chu a ni tlat leiin, ka theina le inhnikna zawnga theitawp suoa hnam ta dinga inhmang, abikin thu le hla tienga rongbawl dam hi phut luina lei ni loa ka ninaa inphûm, ka thaw ding hrim ka thaw a ni leiin ka nghok ngai naw a, nghok thei ka ni bok nawh, inhlawfa ka ni naw leiin. Paulan rong a bawl san, Krista hmangaina, amaa um chun rongbawl dinga a sungrilah a mor le tur tlat leia bawl lo thei lo a ni thu a hril ang kha a nih (2 Kor 5:14). Ama chun, “Thil thra thaw dinga Isu Kristaa siem, Pathien kutsuok ei na, thil thra thaw chu ei um dan dinga Pathien buotsai lawk hrim a nih” a ti top el a nih (Ef 2:10).

Siemtuin mi tin el hi enkol ding sungkuo a mi pek ang bokin, ei theina kong zawng senga ram le hnam somdawl le tungding le enkol chu ei mawphurna a ni leiin ei theina kong zawng senga theitawp suo chu ei hmaa tha bat tlak ding ei nei chu a nih. Chu chu a nih inpumpekna nun, ‘tlawmngaina’ ei ti vet luong suokna hnukpui chu. Mi inpak amanih lawmman amanih dong beisei leia ram le hnam rongbawltu chu, kohran tieng rongbawltu khom ni raw se, a neitu ni loin inhlawfa a ni lem. Thabo inhlawfa ei tam taluo.

Ram tin ka hril kai leiin a saisa deu nuoi el tah. Ka hril nuom tak chu, ka khawvel hlui le thar inkar hman chuong ang khopa indanglam hman a ni chun, kompiutor khawvel lem lem chu a tlàna tlân loin a vuongin a vuong vut vut ta si leiin, chu chu hnot phak dingin thrangtharhai hi iengtin am in inbuotsai a? Chuong ang khopa mi an vuong hrat laia kea la lawn in ni chun hnot phak tik nei ngai naw ti niu. A hnot phak thei dan um sun chu hrietna le thiemna chauh hmangin a nih. Ei lekha inchukna dinga ei nu le pahai sum seng zat le ei kawrong dan hi thil inhme lo tak niin ka hriet.

Hang zàl met, hang inhnàr met,

Kut thlepa la chawl met i ti sung khan,

Pasietnan rukru angin nang thut a ti che a,

Tlaksamna khomin ralthuom chawi sipai angin,

Hung nang chil thut a ti che (Thuvar 6:10-11).