Nghet taka ding zelin

By Dr. Lal Dena,Imphal.

Churachandpura ka kal apiangin New Bazara Synod Book Room ka tlawh zia thin a. Ka chhiar duh chi lekhabu thleng thar a awm chuan ka lei ngei ngei thin. Ka kal hnuhnun ber chuan Pu M. Lalmanzuala lekhabu ziak “Nghet Taka Ding Zelin” tih show board-a an lo dah ka hmu a, ro phum ruk hmu tlukah ka inngai a, ka lei nghal bawk a.

Pu Manzuala hi a lekha ziak leh lehkhabu chhuah hrang hrang, abikin Zoram Kalsiam atangin ka lo hmelhriat tawh a. A thu ziak atangin mi huaisen, a sawi duh apiang hlauh neih miah loha sawi hmiah hmiah ngam, thudika a hriat chu tan ngam, thil tha tih duh mi niin ka hmu a. Ani ang hi Zoram khawvelah mi eng emaw zat awm sela chuan, Zoram hmelhmang hi a danglam ngei ang tiin duhthu ka lo sam thin.

Review pawh ni chuang lovin, he lekhabu ka chhiar atanga Pu Manzuala ka hmuh dan leh a lehkhabu chungchang tlem han tuihnih hlek ila. Keima ang bawka harsa taka lehkha zir, self-made niin ka hria a, office hnathawhna lamah pawh a vawr tawp thleng pha niin ka hria. A hnathawhna lama a inpumpekna, rinawmna le principle nghet tak vuana a din zel ngamna hi entawn tlak a ni. A lehkhabu chhungah hian ama chanchin chauh ni lo, a hun laia thil thleng te leh a rualpui te chanchin hmer telin a chheprawtui thiam hle a, chhiara a nuam. A bung hrang hrang chu sawi ngai lohah dah ila, a tawp lama Mizote Mizia leh ACR (Annual Confidential Inpe ila) ti te hi a tha thlawt e, belhchhah tur pawh kei chuan ka hre lo.

Keini NRM (Non-Resident Mizo) ho hian kan Jerusalema kan ngaih Aizawla thil thleng reng reng hi kan ngaihven a. Inthlan hnuhnun bera ‘Pu Manzuala’n a contest ve dawn e’ tih ka lo hriat chuan, “E heu!, a va’n pawi mange, Pu Manzuala hian a kuang lo tur a nawr ta a ni chu!” ka ti vawng vawng a. Ka rin ang ngeiin a tling ta lo va. Tling mahse Zoram chu a siam tha chuangin ka ring lo; ama constituency chu model constituency-ah a siam mahna..

Kei hi Vai ngaisang mi ka ni a. Vai nula hmel tha ngaisangtu chang ni lo, rilrua be duh hialtu ka ni a. Vai nula nalh tak ka hmuh chang hian, Pathianin mihring min siam dan hi thlei bik a nei emaw ka ti thin a. Abikin keini Zofate min siam dan hi hmanrua a nei tha tawk lo emaw, kan hnar leh kan mita belh tur ni awm takte kha kan chawnah te a belh daih a. Hnar bek thler thlur, mit sin le tâng vum pawh neih mumal lo nula zawng, kan ngaizawng hle a nih pawhin, nalh erawh kan ti tak tak thei lo. Vai nula hmel tha Bipasha Basu te ang siam nan hian Pathian hi a uluk bikin ka hre thin. Mizo valin ka ngaihsan em em Vai nula hmeltha Pu Manzualin a han kual bik ngat hi zawng, kei chuan ka ngaisang lo thei lo. Thangchhuahna chi khat chu a ni hrim hrim. May his tribe increase!

A lekhabua hian Renuji nen an inneih tih kan hria a. Mahse tuna a fate zawng zawng leh a tute thlenga hringtu Renuka chanchin a lang tlem hlein ka hmu a. A nupui pahnihna Pi Madini nena an thlalak, Pi Madini thlalak dang dang leh a pi leh pute thleng chanchin chhuiin, ‘a fakna a dai lo vang, khawvel tawp hun thleng pawhin’ tih lam hawia tuna a nupui a han fak mai bik hi, tute emaw ‘mitmei ven’ zawnga khâp a ni lo ang kei chuan ka ti thei lo. A lekhabuah hian Pi Renu leh a fate thlalak leh E.Barlow nena thlalak pahnih chiah kan hmu a. Pi Renuka hi Catholic Kristian chhungkua seilian a ni a. An inneihnaa pawh a thianpa, ka Pu chhuanvawr L.Keivom pawh a han telh ve nghe nghe a ni. Catholic-ho hi an rinnaa nghet taka ding zel mi an ni a. Tuna Manipur University, Department of History-a Head ni lai, ka junior colleague hi Goan minu, Catholic, mahse Meitei lal chhungkua-a mi nena inneih an ni a. Fa hmeichhia hlir pali an nei a. He nu hian biakin inkhawm le mass-a kal a pelh ngai loa, a pasal pawh inkhawmah a hruai thin. An fanu pathum te chuan pasal an nei vek tawh a; an pasal te chu an Catholic vek a; an fate pawh Catholic-a baptism chang, Catholic zirtirnaa kaihhruai vek an ni. Kan thufing, fing tehchiam lohah chuan “Hmeichhia leh chakaiin sakhua an nei lo” tih a ni a. Keini Zonu tam tak chuan, huat thu loah, an pasal te sakhua an zawm duh mai thin. Tuna ka awmna bulah pawh hian Zonu engemaw zat, Meitei pasala neih an awm a, an Hindu vek tawh a, an chal pawh a rang vek tawh.

Pi Renuji kha a chhuanawm hlein ka hria. Pu Manzuala hian an family background, a pipu te thlenga an chanchin, an inchhar dan, an nupa nun mi dang te tana entawn tlak te, Londona an len lai te le Europe ram hrang hrang tu dang ngai loa an fan dun chanchin te, a dam lohna, vanduai thlak taka a fate leh a pasal a hmangaih em em a boralsan tak dan, a sunzia te leh a dang dang han ziak tel se a va duhawm em! An inneihna thlalak leh an honeymoon thlalak te a ngah dawn vei nen! Delhi tlangah a Mizo thiante nena zankhuaa an inkawm chang pawhin, Pi Renuji khan phunnawi loha Pu Manzuala a nghak fan fan peihzia hmu pha vetu ka ni a, nu tha tak zawng a ni phawt ang. He lekha ka ziak lai hian, “Pi Renu kha eng ang mi nge a ni le? tiin ka Pu L.Keivom ka zuk zawt leh a. “E khai! Nu hmeltha, fel leh ngilnei tak a nih kha. Delhiah E.A. hostel-a ka awm laia an lo zin truma kan inkawm lai pawhin i awm ve reng kha” a rawn ti a. Kei chuan ka lo hre reng tawh lova.. Hemi lekhabuah hian Pi Renuji-in a hmun luah tur ang a luah lo avangin, kei chu ka vui hle ringawt a, ‘great injustice was committed on her’ ka ti loh theih loh. May her soul rest in peace! Pu Manzual hi a tuina lamah a frank vei nen, hemi thuah kher hi chuan, there is a sort of pharisaism in him, ka ti a ni.

Pu Manzuala hian tul vak loah a hun laia nisa hnuaia thil thleng zawng zawng sawi a tum emaw tih hial turin, ama chanchin nena inzawm mi thenkhat chanchin leh ngaih dan a thawlh hnem hle a, chu a tha a chhiain, sawi tur a tlakchham karah thilphal taka a mi ngaihsan zawngte tana hmun a kiansakah dahin, ngaihnathiam ila. Ka supervison-na hnuaia ziak chu ni sela, a lehkhabu phek zanga sawmruk pasari hi hmun thuma thena hmun khat chu ka paih ngei ang. Engpawh ni se, tumah tha famkim kan awm lo a, Pu Manzuala pawh mihring ve tho a nih avangin kan ngai thiam tur a ni. Thudik tana nghet taka ding zel hi kan tih tur pawimaw tak chu a ni tih i hai suh ang u. (July 27, 2013, Manipur University, Imphal)