Halloween party ideas 2015

Ziektu: Pu L.Keivom, IFS(retired)

As I grow older, I pay less attention to what men say. I just watch what they do. - Andrew Carnegie

HSA Park

April 26, 2012 Ningani, Mauchâr. HSA-in ran thata zingbu an buotsai leiin inhma taka suok dinga ka lo remruot kha a thei ta naw a. Remchang hun inchawin, ka tlungna pa Vanlallien le HSA thruoitu mi iemani zat leh khaw fangin kan suok a. A hmasa takin, Sakordai tienga inthoka Mauchâr hung lutna kotsuo-a ‘HSA Park’ dinga hmun an ser hrang, muol zâl inhoi taka chun kan fe phot a. Hi Park hi 1992 vela hla phuok thiem H.P.Runremthang haiin HSA an thruoi laia hmathlir sei tak neia an lo ruohmang niin an mi hril. Inchikna dinga an lungphun le fienrielna ding bûk chite an rel tran mek ti naw chuh chei iengkhom a la um naw a, a tuoltro thing, a tam tak chu inkhieng thing, zing dura ngirhaii chu a nghaktu um sun an la ni hri. Chuong thingkau thruta mawng nauban chi hrang hrang vul chek hai chun lung an suklawm a, kan naupang laia Pherzawl rizapa bulhlawng par chi hrang hrang kan thliek lai dam a min hriet suoktir a, lung hlui a’n leng vong vong a.

Hi hmuna hin thing pakhat, damdawia thra eltienga an hril chu a um a. Thing, ruo, ramhmul le hna tin hin an tuoltrona hmun hi a leilung le boruok an ngeina hmun (natural habitat) tak a ni nuom a. Hi thing khom hin, a ram hi a ngei ni phot a ta, a chî amanih a kaka inthoka tam tak phun sap dan ngaituo a, sumdawngna hnàra inchangtir dingin a thra khop el. A rama hin orchids, abikin bulhlawng (nauban) chi dang dang le damdawi le rimtuia hmang thei ramhmul hrang hrang a tam niin an hril a, sienkhom vai sumdawnghaiin an inchawk ram tieng a ni tah thu an hril bok. Hi hi thil poi tak a nih. Hieng thilhai hi hriet chieng a, humhal a, ching sap pei a ngai. Tu ruok hin chu sum tlawmte ei hmuna ding a ni phot chun a zung puma kara zor riral ei poiti nawh. Hi hi inrùnna tribaium laia pakhat a nih. Ankhapui dam a hrui puma ei sat top el hi chuh pangzatum deu a nih. Hi hi khuongbai pawlisi, mani le mani lu inbeng thoi nun a nih. Lungril thar puta ei insiem danglam naw chun, Isun Jerusalem a tra khum anga intrà khum chauh ei hmabak a nih.

Khawvela hin HSA Park ieng zat am a um ti ka hriet nawa chu HSA Chawlhmun am ei ti ding Khawthlir (Lookout) pakhat ka hriet a, chu chu North Cachar Hills-a khaw pakhat Tuolpui hmar tieng kotsuoa um a nih. Chu hmun chu February 1-2, 2009 khan ka sir a. Tuolpui hmar tieng tlangin hi khuo hi a hlie leiin hmar tienga inthok chun hmu thei a ni nawh. An khaw sìntu tlang kawn ei tlung chun, lamlien ko chungah chawrsong, HSA Sunset Viewpoint an siem a, an thaw thra kher el. Hi kawna chauh hin mobile network a um a, mobile hmang nuom chun fe lo thei lo a nih. A khaw chengker deuh hi an lo bengvar lem am a nih ti hiel dingin, Tuolpuia hin HSA hmingin chawlbûk chauh ni lo, HSA Guest House-cum-Office, Football field (playground) le Lungdaw an nei chu tie! An thaw thra hle. Mauchara an khaw sattu le mi poimaw dang lungphun umna chu thabo lengkhawm ang elin, a tam lem hnuoiah an zàl a, a thren inawn deuin an ngir trawk trawk a, a ngîr chang um sun chu pakhat pahni vel chauh a nih. Lungphunhai hi to troka ei histawri le nina (aidentiti) hriltu sakhi poimaw an ni leiin, hnam var le changkang taphotin a hlutzie an hriet a, ngai poimaw le duot an hlaw.

Mauchâr sim-sak tieng nghaa muol inzam phei chu khawthlirna inhoi tak el a ni a. Sak tieng ei thlir chun Vangai Tlang le Hmar Biela khuohai an inlang ier bakah, hla taka Kailam Zopui bok ruou el chu ei hmu thei a. Sim tieng hnai teah Tringhmun, Upper Sakordai (Sakordai khaw hlui le tlang insangna tak, Raja Sanga inlalna khuo), Palsang le khaw dang ang an inlang a. Sak tieng ruomah Tuiruong, thlang tieng ruomah Tuiriel vadung a luong a. Hmar tieng ei hei thlir chun Silchar phai hlietu Khawbon Tlang, kha hmaa khawhri khawpuia an hril hlak, huoi chi tintang tamnaa tu chena an la hril chu, a bok ruou bok a. Hi lai ram hi Tuiruong kam hrûta Champhai-Trieu chen paw thei lampui siem chun a ram hausakna sor a, tu dang pur loa mani inchawm thei khawvela olsam taka siem thei a nih. Tu ruok hin chu infepawna lampui a mumal naw leiin, ram hausa tak deltu ni siin, ‘zangkhaw bungbut hnan’ tia hriet an la hlaw hri a nih. Ei biek Pathien hi Pathien tak a ni phot chun, a tak be pawlhai zâr bekin zangkhuo a bungbut hun la hung inher suok ngei a tih.

Bawia ei intàngna

Jean-Jacques Rousseau thu ziek laia hril sawng hlaw pawl tak chu, “Mihriem hi zalena pieng ni si, hmun tinah kol an bun si” (Man is born free, and everywhere he is in chains) ti hi a nih. Ama bok hi a nih “Muong taka bawia um nekin trit puma zalen ka thlang lem” (I prefer liberty with danger than peace with slavery) titu chuh.

Ei khawvel hi a zalen hle ruolin, a sûnga chenghai hi bawi chi hrang hrang nina hrênga intâng le kol chi hrang hrang bun deuh vong ei nih ti inla, khêl ei hril ni kher naw nih. Thaw fû inti deua sakhaw bawia intâng, nal inti taka lemderna thuom hrang hranga inthuom, mani pawl sanna dinga lei kungfu hmang thiem deuh fur, ei intang nasat po leh sakhaw mia inngai ei tamzie thu hi chuh hril ngai loah sie phot inla. Politiks tieng, hnam tam lemhai tam chilna hnuoia khawvel um sunga intang ding ei nizie le sum le pai le fak le dawn, sumpai thila khom kutdaw ngirhmun deuthawa ngir, Punjab bufai thrang loa thla khat khom khawsa thei lo ei nizie khom hril sap trûl loah sie bok inla. Chu khêla bawia ei intang nghetna chu hawp le hmuom, kamcherek bawi a nih. Eini rawi tluka hnam vir le hnukinrawl, bu fak khop hlol khoma baua hnaw lut ding zong zing hnam hi khawvel hmun hrang hrang ka sirnaah hnam dang ka la hmu ngai nawh.

Kamcherek bawia ei intang nghetna chu kuva le sada le inrui thei thil dang dang, abikin tûr pangzatum pai, dum (tobacco) thrangna a nih. Mauchâr khuo khom hi chu bawia intâng chu an ni ve chieng khop el. Kuva zorna hmun nga vel a um a, chuonghai laia pakhat chu ka tlungna hai dawr a nih. Kuva le a hna hi Bagha-a inthoka Vaihaiin an hung thon, annin an lo zor sawng a nih. Nguk taka zor chun dawr tinin sing khat man hu thla tin an zor suok anga hisap thei a nih. A tlawm thei ang taka sùtin, kuva ringotin thla tin cheng nuoi chenve an hmang ral tina a nih. A khaw mi hmun thuma threa hmun khatin an fak dingah ngai inla, mi tinin a tlangpuiin cheng 125 man, ni khatah cheng 4 man an fak tluk a nih. Sienkhom, fùn khat hi cheng 5 man a ni a, a fahai chun fùn tam an fak a nih. Fun 10 fahai chun fa rawnah an inngai nawh. Chuonga hisap chun, thla khatah nuoi 6 man an fak tina ni thei a tih. Mizoram pumpuia an fak zat lem chu hisap ngam chi khom a ni nawh. Sada ei hmuom le ziel ei hawp zat leh hisap lem chun, pangzatum tak a nih. Chuonga kamcherek bawia mi’n tangtirtu chu tu am a na? An mi man tàng hnunga ei bawi intang man fa char chartu chu vairampura mihai an nih. Chuonghai kuoma misawnari ei tir treuh thu ei hril dam hi Tuolte Vanglai fiemthu nekin nuizat a um lem daih.

Taksa ta dinga trangkaina um lo, sietna intluntu ni lem kamcherek bawia inthok hin iengtin am intâl suok thei ei ta? Chu zawna chu Mauchâr khuo khoma a don lo thei lo zawna a nih. Kamchereka an hmang po po hi inchukna tieng sukhmasawnna dingin hmang hai sien chu, tuta NREGS-a inthoka sum far thla tlawmte ringsana High School an tran hi zirtirtu tam lem ruoinain hmang an ta, sikul thra lem an hung nei ruolin hung inthrang tuol tuol an tih.

Zohmun-ah

Zing dar 8 vela Mauchâr suoksan ding kan ti khah, kan suok meuh chun a lo inhnu roi el ta a. Ruo a sûr zom ta naw lei le niin iemani chen a lo em hul hman tah leiin kan beisiei nekin lampui a por naw lem a, voi khat khom intâng loin chawhnung dar 2:30-ah Zohmun kan tlung a. Hril khom hril lawk hman loin an High School kan va sir thut a. Zohmun High School-a hin Class 7-10 inchukna a um a, Pawl sawm ekzamah khom a thaw thra pawl laia hril a kai ve a nih.

Class an zo chun beisei naw ang takin thu kan hrilna ding Hall-ah inkhawm an huoihot thut a, a vangneithlak hle. Hi sikul danglamna ve pakhat chu trong thum (English, Mizo-Lusei & Mizo-Hmar) hmanga thu hril thei a nina chu a nih. Hi hi Aizawl le hmun danga chenghai an khùmna pakhat chu a nih. Ka naupa David Lalhmingsangin Saptrongin infuina thu tawite, khawvel dang le inpawna dinga Saptrong thiem poimawzie thu a hril a. David Buhril-in Hmar trongin infuina thu inril tak a hril bok a. Kei khomin Hmar trongin ka hril a, inhoi ka ti hle.

Inchuklaihai, career siem mekhai laia thu hril hi ka thil nuom zawng le inhoi ka ti zawng tak a nih. A san chu khuolzin hmasa, a tak ngeia chona le harsatna lo hmasuon le tawn tah, a lam intungna le insukna, tlùnna le kawina, màmna le kawhrotna, an ngirhmun pal lai hi ka lo pal ta a, an la hung pal pei dinghai khom ka hriet a, an pal hnè dan ding khom ngaidan ka nei a, chuonghai chu hril ka nuom a nih. Damlai lampuia hin mani kraws seng puta inzin ei ni leiin, an kraws put ding ka putpek thei naw a, sienkhom a put dan ding le harsatna tawn tlang dan ding, ka lampui lo pal tlang taa inthoka ka daihriethai hril chu ka mihai laka ka tha bat, ka tlak ngei dinga ka ngai ve chu a nih. Keini hun lai chuh a lo pal tah hai tonhriet kan ngaithlak phak naw a, kan ui mawl ram suk top a, trûl rak loa thä kan sêng treuh chang khom a tamin ka hriet. Chuong ka tonhriethai chu hril ka nuom a nih, a trangkaipui an lo um takduoi beiseiin.

Ka nu le pa-in A AW B an inchuk phak nawh. Primary le Middle School-a kan kai lai chun sikul chite, pindan bik um lo-ah kan kai a. Zirtirtu pahnih, Headmaster chu Pawlriet tling, Second Master chu Pawlhni (Lower Primary) tling kan nei a. Headmaster chun Period tinah Class voi nga a lak a ngai. Zirtir vong ngaina a um naw leiin baihat ding a mi pek a, chu chu kan baihat top el a nih. Chu zoah kan khuoa bok High School-ah Class 7-10 ka thaw a, kan zirtirhai lai B.A tling pakhat chauh a um. Class 9 ka’n chuk tran kumin motor ka hmu ve chauh. Matric trum hni zet hnesaw takin ka tlol. A trum thumnaah tharuma sierkop buonin ka tling. College-ah ka matric fail hmingsiet phuhruk tumin thrang ka lak a, kan inchuk po po baihat tumin ka bei. M.A inchuk dinga Gauhati University-a ka fe-in rêl (train) ka hmu ve chauh. M.A ka zoin Indian Revenue Service-ah ka lut phot a, chu zoah Indian Foreign Service-ah. Ka penson hnungin kum ruk sung Baibul inletin mani sum sengin ka sut a, damsunga ka thil tum le beisei ka hlen.

Hi po le kan sungkuoin vangneina kan dong nasatzie thu ka hril san chu pieng le murna ropui le ropui naw, nu le pa thiemna tieng an insang le inhnuoi, sikul kaina bilding thrat le thrat naw, mawtor le rêl hmu inhmat le inhmat naw, khawpuia um le um naw, thuomhnaw nei thrat le thrat naw hi thil poimaw tak a ni naw a, mani inchukna ngai poimaw a, ni tin mawphurna hlen suok dinga thrang lak a poimaw tak. Hlawtling ding chun sekhon tin, minit tin, darkar tin hmang hlawk a trûl. Lekha hi tiem el loin inchukin ei inchuk ding a nih. Huphur ti hi chonaa ngaiin, harsatna hi malsawmna hnâra ngaiin, hnè tumin ei tawn ding a nih. Harsatna pumpel le tlansan tumtu chun a sukpung a, a buontu ruok chun a hmatiemin a hnè hlak. Chun, eini tlangmihai thluok hi khawvela hnam var taka an ngaihai thluok tluk, an naw leh a neka thraa Pathienin a siem a nih ti hi ring ngam ding a nih. Chuleiin, ei inngaihnuoi ding a ni nawh. Inngaihnuoina chu thaw thei lo dinga inngaina lungril, inferiority complex-a inthoka hung suok a nih. Sienkhom, ei inngaitlawm ding a nih. Inngaitlawmna chu hratnaa inthoka suok a nih. Chu zie chu Isu Kristaah a kimin a’n lang. Isu kha an ngaitlawm a, sienkhom an ngaihnuoi ngai hrim hrim nawh.

Naupanghai khan an hriet thiem le thiem naw ka hriet nawa chu, an la hriet thiem phak vong naw a ni khoma an hriet thiem hun la um ngei a tih ti ka ring tlat. Mi tam tak chun hlawtlingna hi vana inthoka a hrana hung tlung ding ei sawn a, ei sin thaw ding thrul rak rak khopin ei hni hlak. Hausakna iengkim hi Pathienin hnuoia a phum sa vong a nih. A huot dok dan hrie le a huot dok pei peiin an huot dok rawn el a nih. Chu chu thaw dingin kristien ni khom a ngai kher nawh. A thlarau a hlim am, a hlim naw am ti ruok chu thu dang daih a nih. Mihriem hi taksaa siem, sienkhom nun khaltu thlarau nei a ni leiin, a thlarau le Pathien Thlarauin inzomna a nei si naw chun Pathien lakah mithi a nih. Miin khawvel hi a pumin nei sien la, a thlarau chân si sien, iem a ta dingin a trangkai a? Chu taka chun a nih Isu Krista le inzom trulzie thuring ei inchuktir hi a hung poimaw chu nih. Ama ngeiin, “A ram le a felna chu zong hmasa zet lem ro, chuongchun, hieng thil po po hi a pêk belsa ding cheu a nih” (Mat 6:33) a lo ti chuh. Sienkhom, ‘a ram le a felna zong’ ei ti hih piengthar lema insiemna ding a ni nawh ti hre tang ei tiu. Iengkim hi, thil thra tak khom, mani inhlemna le sietna dinga hmang thei a nih.

Sakordaia tlung in invai

Chawhnung dar 4:30-ah him takin Sakordai kan tlung a, khawpui tlung ang deua inngaina a um a, ngai a ngam. Tourist Lodge changkang ve deuh el an nei a, chu taka tlung tum chun kan pan phei a. Sienkhom Mizo Hmeichhia Inzawmkhawm Pawl (MHIP) inkhawmpui tran ni a ni leiin an lo huol vong a, Josefa le Mari khuolbuk zong kha chu nêpte a nih. Zana kan bu fakna dinga kan lo hril lawk Darliensang in tieng kan inson lut tah lem a. Ama hi hnam le HSA thruoitu laia mi poimaw le tlawmngai thei lo ni hlak le ni zui zing a ni a. Ei thu thiem L. Thanmawi Pajamte naunu a tlum tak nuhmeiin a nei a, an fel nupa-in an zâu bok a, neitu chan kan chang a, inhoi kan ti kher el. Chun, ruol le pai hung leng lutna dingin a lawilèn a remchang a, Pherzawla kan um laia ruol hlui threnkhat leh dam kan inhmu pha a, a vangneithlak hle. Ruopui vanawn a sûr deuh zing lei le ran thata mi la thlo an um bok leiin a tûka fe dinga insiem kha kan thrulh pha dèr a nih.

Sakordai hi March 2011 chawhma tieng khan David Buhril leh kan sir a, Tourist Lodge-ah kan tlung a, zanah vantlang inkhawmah thil fe le hung le hma lak pei dan ding kan hril tlang a, a tukah an High School kan sir zoin Ratu tieng riek dinga kan kir nawk el leiin a hmun le hma hi ka la fang hman naw a, a hmelhmang ding awm khom suongtuo ngaina rak ka hriet nawh. Sinlung Hills Development Council (SHDC) khawpui ni bok si, zing thoa Tourist Lodge bathlara inthoka naupang inhnel ri ka hriet le mi dang inbiek ri ka hriet po po chu Aizawl tlanga ka trong ri hriet pangngai vong a ni tlat leiin, hi khuo hi tuhai khuo am a na? ti ka chieng tlat naw a, tuta trum khom hin ka la chieng bêk chuong nawh. Kawngkawipatawt inhràm ri ka hriet ruok chu kum 2011-a Cultural Mapping le inzoma Manipura unau Komhai khawpui Sangang le Tripuraa Darlonghai khawpui Darchawi kan sir truma ka hriet leh a danglam chuong nawh. Khaw lêlo taka a hung inthranglien zui pei le pei naw ruok chu a mi chenghai ditthlangnaa innghat lieu lieu niin ka hriet. Mi inza phur ding chun ringum taka thudik le mani nina kengkaw ngam a ngai. Mani ina tlangnêl ngam lo le kimki mihriem chu thaibawi tlàk khom a ni nawh. Dam khawsuok lem chu: KA HA SE!

(May 19, 2012 Delhi).

Post a Comment

Comments not related to the news or article may be deleted.

Powered by Blogger.