Halloween party ideas 2015

By L.Kevom, IFS (rtd), Inpui.com Columnist

Hmun poimaw, nang Ruonglevaisuo,

Hnam tinreng intuok khawmna;

Ruongtui hmingthang luong buon buon hi,

Kan Hmar tlang hming inthangna.

-Lalbieklien (Tuiruong Hla)

Ditsakna Ruoi

April 29, 2012. Tuiruong an tingna ding hmun vel fang zoa kan hung kìr chun kan tlungna kotah harmei an lo inkhùk a. An Village Council Chairman, kan tlungna pa Lallawmthang Parate chu Parbunga a thang lai ni sien khom Village Council hmingin thlaithleng an lo buotsai tum thu le zan inkhawm trinah khawtlang inkhawm an lo huoihot thu an mi hril a. An mi ditsakna thuah lawm an um takzet a, an bengvarna chungah inpâk an um. Sienkhom, thlaithleng kha kan kìl tlâng tlat nawh! Chawhnung tieng ka hang chawl-zàl sung khan an lo inzo vong a, ka hung tho khan chu chawibiek inkhawmah an lo fe hman ta a, a mikhuol po khan an hnungah kan kìl a, lawmthu khom hril loin kan um a, a poi takzet. Hi lekhaa an mi ditsakna ruoi ka sàm sa hi kan lawmthu hrilnaah mi lo pompek hràm raw hai se.

Ei khawvel hi ei boruok pal ang peiin a danglam nuom sawt ta hle a. Hi lei hin, pawlitisianhai inzin angin mi lo chei an tih ti hi ka thil inlau tawp laia pakhat a nih. Anni rawi hi dit neia inzin hlak an ni leiin an fèna phota lo mikhuoltuhaiin sa hmèna remchângah an lo hmang a. An sengso po po an inthungtir a, a thungtu hlakin mipui chan ai ding a lo puonhnuoi laia a hlek tla chauh a pek kir a ni leiin inphal takin a lo thung a. An ruong a huotpek leiin inthlang pha leh a ruong an huot let ve a beisei a, a ngiet ngei bok a. Chu indawr tuonaa palai thra tak le suikhawmtu chu sa bêlpui a nih. Berampuhaiin an beramhai an hriet chieng nêk hmanin pawlitisianhaiin an bei fatu le an sa bèl kîltu le kuoltuhai an hriet chieng lem. Chu lei chu ni naw nim, Solomon thuvar sawmthum thlang khawm laia parukna le parietna (23:1-3 & 6-8) chu thlaithleng kîl hi fimkhur a ngaizie, indawhàna le inhlèmna ruoi, hnuk le chemte chuktuo ang a ni theizie thu a lo hril chu.

Tipaimukh ngirhmun

Kan tlungna in bula khawthlir an bawl kha dawsawna hmangin, a hmaa chun thrungna an rem sip a, chu taka chun zan inkhawm trinah tlâng inkhawm kan nei a, a khawnawtin an hung a. A hmun thruttu an ni ringota chu Tipaimukh khaw mihai hin thil chinchang, thu fe le hung, an hriet tlawm èm ém a, sienkhom inthiem naw ding khom an ni nawh. Hi hmun hmingthang le poimawa hin khawvel siem tira inthok tah khan thirhrui hrim hrim (elektrik hrui, telefawn hrui, wireless hrui) an la zam lut ngai nawh. Khawnvar le thlikhawnvar baka var an nei sun chu nisa vara inthoka an làk, solar light a nih. Gas an nei ve sun chu an voi chauh a nih. Chanchinbu, ieng trong khomin, a la um nawh. Hieng ang Dam ropui an bawl tumna ni siin, a tû ofis khom hi hmuna hin a um naw a, tû ofis aiawtu khom an um nawh. A hmun nghaktuhai hi ‘Um lo-ah’ an ngai a nih ti a chieng. Hieng khopa hang inngainep le inhnuoisie dàn hi a um ta chuong ding am a ni?

Thu uor thiem deuin hril hai sienla lem chu, Tipaimukh khuo hi van khomin a’n khum phak naw thret, ti mei an tih. A hmun ngeia thil fe le hung thlithlai ding hnam dang mikhuol tum tum an hung hlak thu an hril a, sienkhom Guest House pakhat khom a um nawh. Chu chu Hmar Biela long chawlna (port) lien tak le ropui tak, sumdawngna hmun poimaw tak le ropui tak chu a ni tlat si! Tuolte Vanglaia bawngpui chèr, a bau a ka a, a mong chen hmu tlang thei a ni thu an hril hlak ang khom kha a ni phak naw el thei. Bàu kaa hang phong thei ding mi thiem le chinchang hrie tu khom an um nawh. Dam bawl dinga a honpui an hung tlung ni darkara inthokin chimral ni nghal an tih. An hrang khom chat hman naw nih. Tuta anga thil a fé pei chun a chat sa a nih. An buripna tak chu ‘um lo’ an hauh tontaw hi a nih. Hieng lai hmun nghaktuhai ngei khom hi, ei hril tah ang khan, ‘Um Lo’ a ngai an nih. Pathien khomin hi biel Pathien ni hi a lo inzak palh a ni khomin a awm hlie hlie; Ama chu ‘UMA’, khêl hril thei lo, ama le ama inphat thei lo Pathien a ni tlat si a!

Kum iemani zat liem tah khan Churachandpur Deputy Commissioner rawiin, hieng lai biela Village Authorities hai hi a cham lo a cham loa ko khawmin Tipaimukh-a hin Dam hi bawl ding a ni le ni naw rùndâlin Public Hearing an neipui a, a mik a mak an hriet chieng hmain an inzopui vong a, chu chu a rama chenghai amenpuina angah an ngai thu an mi hril. Naupang in bur bur lai keitho inla, “Bawi, zingah saikal thar inchawpek ka ti che aw” ti inla, “Aw Pa” tiin lawm takin in nawk nghal a tih. Chuong ang deu chun, hi Biela SDO hmasa tak Prongo le a biela seilien ngei ofisarhai khom khan a rama chenghai hi an lo dawi vèt a, an thu kha inhnik ti takin an lo beng tuom tuom a, an hnuk hrui satna ding chemte le inchuktuo an nizie hrim an hriet phak nawh. A’n rui zuol pawl lem chun hla chen phuokin, an lo inawi tlei a ni khah!

November 30, 1999-a Churachandpur Mini-Secretariat Conference Hall-a inkhawm an nei truma an Chairman, Shri Sriram Taranikanti, Deputy Commissioner, Churachandpur-in Minutes of the Meeting a buotsai ei tiem chun a ram mi, thu hriltuhai lai HYA President D. Pudaite, HADCO President Darlienthang le Hmar Welfare Association (Hmar Inpui pieng hmaa a hming) Chairman H.K.Joute an thrang ve a. Hienghai hin thu an hrila chu sorkarin inkhawm a kona san tak chu a thiltum thratzie mipui laia hril dartu dinga a dit lei mei mei a ni leiin, an inkhawm khan umzie a nei nawh. Iengkhom ni sien, a ram mihaiin an ngaidan an hril thu sorkar rikawta chuong ka hmu hmasa tak a nih. Chu chu a trangkaina um sun chu a ni el thei. Chu hma le chu hnung khomin um lo angin an mi la sie tum zing. ‘Um Lo’ laia an ri hriet ding le an sulhnu sui ding um lo chu a biel aiawtu MLA hai an nih. UM LO ruolin UM LO ruola ngai an lo enkol sawt taluo khom a ni el thei. Nasa taka ri neihai chu SIPHRO bakah hnam dang, abikin Naga tieng thruoituhai an ni daih a nih.

Dam ngirhmun

Tuiruong le Tuivai infinnaa inthoka meter 500-a Tuiruong ting an tum hi a ri ei hriet ngun ringota chu a hung intran dan le an phàk chin hre ruok chu mi tlawmte chauh ei ni leiin, a hmuna chenghai ngei khom hi hril hriet an ngai a, chuleiin a chanchin tlangpui chauh hang tar lang inla. British Kumpinu sorkarin a ramper dinga August 14, 1832-a Cachar a hung laka inthok khan thingpui huon an siem a, sumdawngna hmun thra a hung ni ta a. Amiruokchu, Tuiruong, anni rawiin Barak amanih Surma an ti hih a lien pha leh nasa takin Cachar phai a chim siet hlak a. British hai khan a dang dan ding ngaituoin nasa takin an lo thlithlai ta a, sienkhom sèng a tam talaw dinga an ngai leiin bawzui loin an pamtrùl a. India ramin zalenna a hmu hnung, 1954-65 inkâr khan Central Water & Power Commission (CWC) chun Naraindhar, Mainadhar le Bubhandar hmun hai hi tui lien dangna hmuna siem dan ngaituoin an en a, sienkhom leilet a chìm siet rawn talaw dinga an hriet leiin bawzui loin an um a.

Tipaimukh Project ei ti tak, tui lien dangna ding le kawlphetha siemna ding inkopa siem dan ding thlithlaina chu CWC-in 1977 khan an nei tran chauh a nih. A hnungin, CWC chun Brahmaputra Board kutah an pek suok a. Tui tingna hmun dinga thraa an ngai Jirimukh le Ngaulungret hmun lai an en hnungin kum 1979 khan Tipaimukh an hung tlung a, Ruonglevaisuo thlang 500 meter-a hla, a sir tuoka rawl det tak umnaa ting chu thrain an ngai a, December 23, 1982 khan Final Report an pek lut a. Assam le Mizoram chun bawl remtina an hung pek nghal a. Manipur ruok chun 1997 khan bawl a remti naw thu le ram a chìm siet nasat talaw nawna dinga an ruohmang tum hmasak neka inhnuoia bawl dan ding survey thaw thar dingin a hril a. Brahmaputra Board-hai kuta inthoka la sawngtu North Eastern Electrical Power Corporation (NEEPCO) le Manipur Sorkar (GoM) chun January 9, 2003 khan Memorandum of Understanding (MoU) an ziek a, kum 12 sunga bawl zo dinga a hmaa ti kha kum 7-a zo dingin an intiem a, GoM chun bawl tran dingin thupek a’n suo nghal a. NEEPCO khomin February 15, 2006-a inthoka tender document inchawk thei a nizie le tender po po chu April 3-a pek lut le sin khom kum 2012 a zo fel vong ding a ni thu a puong a. Japana inthokin 3, Iran 1, China 2 le Indiaa inthokin 7 in tender chu an hung don a. December 17, 2006 khan a lungphum (foundation stone) chu Union Minister of Power Sushil Shinde-in a bawlna hmun dingah a hung hong tah a nih.

April 25, 2008 khan hnuoi verna khawl le khawl dang dang NEEPCO sie chu HPC (D) haiin an lo zil met a, ri nei zui ta loin a um a. Hun a hung fe pei a, kum 2010 a hung tlung chun a thawtu ding taka ruot NEEPCO thrang ta loin, National Hydroelectric Power Corporation (NHPC), Loktak Project bawltuhai, Satluj Jal Vidyut Nigam (SJVN) le Manipur sorkar (GoM) chun chan (share) 69%, 26% le 5% chit chang dinga intiemin Tipaimukh Dam chu bawl dingin April 28, 2010 khan thuthlung (MoU) an ziek nawk daih a. Hi prawzek hin bielpa a thlak ngun taluo hi thil buoithlak pakhat chu a nih. Inneina thuthlung ziekpuitu nuhnung takin thu a thlungpui hnung kum hnina champhaa a hmun ka sir chun an hnuhma hmu ding a la um nawh. A bawltu dinga inhrilhai hi mengte nau nei an hril ang deuh an ni a, a biel mizie an lak nasa taluo’m a ni ding, voisuna ‘Um’ kha a zîngah ‘Um Lo’ an la ni deuh pei chu tie! Ngaizawng mumal lo tak an nih.

Hi Dam insang dan le inhnuoi dan zir hin a chìm sang le siet ding le a del rik dan ding a hril ding a ni leiin ngaidan a tam a, sukhnuoi dinga ti pawl le suksang dinga ti pawl inkara insêlna chu a fe zing a nih. Tuta chena an pom tlang chu a tui tingna hmun tak hi a bul thrut seizie 85.3 meter ning a ta, arh intung pei a ta, a chung tak chu a thrut let li neka sei hret, 385 meter ning a tih. A thruta hin lung sakhat lien tak tak rem khawm an ta, a kârah pil sung sip an ta, sukdên an tih. Lung naran an dit naw leiin Rataw le a sè vela lungpui chang tak tak hai hi a thlawnin tol thlang an ta, an rem ding a nih. A’n sangzie chu 162.8 meter; a chìm chin ding 311 km (Manipur tieng 273.5 sq.km; Mizoram 37.5 sq.km). Tui tam laia kawlphetha a pek suok zat ding chu 1500 MW ning a ta; tui tlawm lai chu 434.44 MW. A khawlpui ding, tui inkhaw thlain khaw vira kawlphetha petu ding turbine 6 inbuk ding a nih. Lamlienpui a chim pil ding chu km 10 chuong, khuo a chim pil ding chu khaw 33 a nih. Hmun danga an insonna dinga zangnadomna (compensation) pek zât ding an hisap chu, inzàpui a um bèk leiin tlawmte chauh, entirna ding chauin, hang tar lang ei tih: (1) Inson man le thuomhnaw phurna motor man sungkuo pakhatah Rs. 5000; (2) khaw thar an kaina tina biek in thar bawlna ding, khaw pakhatah nuoi khat pei; (3) kum khat sunga an intungdingna (rehabilitation grant) dingin sungkaw tinin thla khatah Rs. 1500/- hmung an tih.

An tingna hmun hi an bawl zo hma khat tuiin a chim phal a ni naw leiin Tuiruong le Tuivai tui po po hi an tingna hmun tlung hmain hnuoi sungah a luong suokna kilometer hni vela sei tui lam an siem hmasak phot a ngai. Chu siemna ringot ding khom chun sinthawtu a tlawm takah mi singkhat vel ngai mei a tih. Mi chuong zât deuthaw chuh thil dang dang thaw dingin sor ngai bok a tih. Hienghai umna ding hi Senvon le Lungthulien inkara ram Leilang-ah bawl dinga riruong a nih. Chu khuoa chun Dam bawlnaa sinthawtuhai deuh chauh an um ding a ni leiin, a tam tak hung ni nghal an tih. Chuleiin, hi khaw thar hi hieng laia Vairampur khuo pieng hmasa tak a hung ni khomin thil maka ngai ding a ni nawh. Chu pha chun ei lungthu lien ei suong èm ém hlak hi a lo chìnzie hung hre chieng ei ta, ei khaw hming khom Tinpathar-a thlàk chu ei thu le hla ni ta naw nih. Chu phâ chun pêngpelep khuo inhnu talaw tang a tih.

Dam, ka êkther?

Dam an bawl tumna le inzoma thu fe le hung, kan hriet ang ang chu David Buhril leh kan thei ang tawpa kan hrilpui zo chun, mi hrang hrang an hung phaa an lo hril dan ding thu iemani bek maksan dingin an mi ngèn a. Kei chun fiemthu-titakin, “ ‘Dam, ka êkther’ lo ti seng ro” ka ta, an lawm zawng le hriet thiem thei zawng tak ni mei a tih, an innui dar dar a. Patling, kum sawmsari pèl tah thu inchà ding chun a nal techiem naw hle a, sienkhom chuong neka fie lema hang hril dan ding chu ka Hmar trong hrietin a dai mol si nawh. Saptrongin hang hril ding ni hai sien, “Dam, my shit!” an ti ding ni awm a na, pastorhai bau leh inruolrem rak naw sien khom, mi dumhai bau leh chu intu hle dingin ka ring. Anni lem chun dittawk loin, “Damn the Dam!” an ti naw leh “Fuck the Dam!” ti zui ngei ngei an tih. An bàu leh a’n hmé tlat.

Zan dar 11:30-ah kan trîn diel a. Kan thu chai ruok chun a ram le hnam nunah thu a hril tran tak tak ding chauh a nih. A hril tawp pha chu ngaithlatu ding Zo hnathlak tu khom hmu ding um tah kher naw ni hai. Chu pha chun a bieltu Churachandpur angin, ei khaw hming tawpah ‘pur’ tam tang a ta, Aizawl hi Aipur/Haldipur, Lunglei hi Patharpur, Vairengte hi Rajapur, Sakordai hi Ghorapur, Senvon hi Lalpur inchang vong ta mei a tih. Hi thu hi a nih May 9, 1993-a Milan (Italy) -a ka um laia Mizo-Lusei tronga thusep dangdai tak ka ziek ‘Thawnthu Phîr’ tia ka thu inbuonpui tak chu. Ka tienami ziek tum pakhat chu inchimralnaa tawp, pakhat ruok chu hnèna hladoa tawp a nih. A hmasa hi Tipaimukh Dam le inzoma ei histawri thar ziek meka um hi a ni a, a pakhat ruok hi chu hi sietna laka inthoka sansuokna lampui ei dap mek rà suok ding chu a la nih. Dam hi a thratna tam tak a um ang bokin a sietna tam tak a um. Chuonghai chu bûk ton a, rênga dam tlangna ding zong hi ram le hnam hmangaitu tak tak chun an ngai poimaw ding a nih.

Chuong chu a ni lai zingin, ei chawibiek Pathien hi ‘UMA’ a ni si chun, ama mi ni tlâka insiema hring khawsuok chu thil dang po po nêka ei tha bat tlak ding hmasa tak a ni naw maw? English political theorist Algernon Sidney an naw, “God helps those who help themselves” lo ti tu kha? (June 2, 2012 Delhi)

Post a Comment

Comments not related to the news or article may be deleted.

Powered by Blogger.