INBIEK THLIRLÊTNA

By David Buhril

Boruok khawlpuia ei tiem poa inthokin Mizoram-a inbiekna chu thlirlet inla. Ziek sakei (Paper Tiger) ei tam bok a, a thra. Khawtlanga inbiekna um hrim hrim le inzomin ‘theory’ kei lut inla. C. Wright Mills-in “Sociological Imagination” a lo ti tukver dam, Karl Marx-in “Dialectical Materialism” ti-a khawtlang le inbiekna fe phung a lo enna tarmit dam; annawleh Lenin-in “Consciousness From Without” a lo tihai dam chu ei taptebul titinaa kei lut theiin a um el chauh ni loin kei lut a trul bok. Tuta ‘theories’ ka lam hai chu a hre lohai kuoma chun thla khat bek hrilfiena hun trul dingin ka ring. “Chuong ang theory-hai chu hre naw lang khom Hmar politics chu ka tapte zaka ka kep tawk chauh annawm” ti nuom pawl khom ei um el thei. “Freedom of Speech” an lo ti zer leiin hmaitawn dawkan (computer, smartphone, internet) hmanga kam sukzalen khom ei tam. A thra. Ei hnam, ei belte a ni si a.

Ei hliem seng a, dam ei nuom seng bok. Dam dan ding ei zongna karah, inbiekna chauh naw chu lampui dang a um hrim nawh ti ringtu ka nih. Tuta truma inbiekna hi kum 1994 hnungah ‘Hmar le Mizoram Sorkar’ voikhat inbiekna chu a ni naw top ti chu a buzawla chetlahai chun suikir thei seng ei tih. Amiruokchu “Unau Hmelhai Dawkan Inbai” ei intrawm zing chun inbiekna dawkanin a fenpui dan ding chu hmu lawk a ni theina chin khom a um. Ngai sukse taluoa dawkan ei kai naw leia ‘inbiek an nuom nawh’ mi ti thei khom a ni ve tho. “Indo a n’el. Inkap a n’el” ti ringot loin, an pei chen chen inbiekna dawkan chu hong ve ding le kai ve ding a n’el ti khom a trul ve tho. Rala inthok tuompuon thon le sunpuina thucha thon khan insung lungngai a dom zang chuong naw ang bokin hnam liengko a sawk zangkhai bok nawh. Ei unau Naga-hai ang deuin a kum sawm le ti sorkar le inbe tah ngat inla lem chu Mosie tlansana milim be pawl ei ni vong el ta naw dim a ni? Hotu ding le hnam ding khom ei um ta dim? A nuom nuomin an nuom nuom an biek a, an nuom dan danin an inhem hmang ta vonga tihai hnam dam chu tu khomin hringna inthuok khum tlak khomin ngai ngai naw ni hai.

Tuta trum Mizoram sorkarin inbiek a hung rot a, dawkan kai dingin trongtrai malsawmna leh hnam palaihai an fe a; “agenda an chawi naw a ni?”, “proposal an nei naw am a ni?” tia mani zeldin sukthûma mi dang lai thret thu hieu khom ei nuom el thei. Voikhat inbiekna chauh a ni nawh ni loin a ni naw chieng balh ti ei hriet a trul. Inbiekna a lo tam tah. Anachu, inbieknaa hin so ei inmai ton zing a lo nih, a tutu tieng khom. Dawkan lamthruom po po hin “political” ei ti hih a sun vong a nih. “Agenda, proposal, framework” ei tihai chu pek naw ram sam khom a um nawh. Pek ta sa vong karah “thawhlen”, “tihlen” ti ngam khopin palaihai khomin fuon ngei an tih. Sawn le a nu le pa ni awm tak inbiek khom a angna a tam hun a tawp naw ngei. “Refugee” ngirhmuna mi sie nuom le ngam zing “unau” hai le inbie eini karah, dawkan pakhat pahniin hnam ro a rel fel el naw ding a nih ti chu kutin bangah ziek naw sienla khom, ei enna tieng tieng a’n lang fie vong tho annawm. Zing hmanga Pathienni tuk khawlai lengin ‘seer’ khat, ‘seer’ hnih ei inchawk malam ei hawn anga inbiek zo el thei chi khom ei ni naw bok. Chuong anga tru bawl chu ei bansan naw chun hnampui zie put suok ngai naw mei nih.

Ei dawkan chu dol hnaa zingkar daidaw fim deu tla anga nal deu le ol deua intawl liem puot el thei chi khom a ni ta nawh ti chu ‘Hmar Thimpui’ Mizoram ngirhmun enin a fie tawk tah. Indikna’n lam a hraw naw karah Palestine ramah Israel hai ta dingin ‘homeland’ indin ning a tih ti ‘Balfour Declaration’ a ziek meuin a um karah Palestine ropuina le rorelna hnawl boa Israel a pieng lem theizie chu khawvel hriet a nih. Voisun chena Palestine-hai teirei peina hi ei chanah sie inla chu, Chaltlang Tourist Lodge-a Mizoram ieng ieng secretary (under/additional/joint) hai le inbiekna chu darthlalanga inen angin ei ngai nuom ding a nih. A trul hrim. An mi en a, ei en ve a. An mi them a, ei them ve a. Inbiek hi kŭnna an nawh; tlawmna a ni bok nawh. Inremna tluontling lampui dapna a ni leiin inbieka thranghaiin hmai a’n man hman hmaa ei lo tăt bal tum el chun lo hnawma tru bawl politics bak ei la khel nawh ti a chieng. A khing tienga mi lo thlirtuhai kut benna ding chauha ei inhrosa ding nek chun “What is your name?”, “Where do you live?” ti bek hai hi chu ‘nursery’ inchuklaihai angin lungril thienghlim tak leh hmaitawn dawkana ziek lang ngam tawl inla chu ei ngaidan le titi inhem dan chu a dang el thei. Bei le nga fahai lai hman nu le nau an tiem naw lai, ‘pa’ inti meua mani nina indik tak khom tarlang ngam mang si loa a lera inthok ngaimuong deua bân suksei hin hnam lamlawn a her chawl phak nawh. Mi fei baw ding chu ennuomum tak a nih; mani fei baw ding ruok chu ngaingam a’n tak el.

Mosie khan ami le sahai kum sawmli lai zet a thruoi hnung khomin ram tiem hmu phak lo a nih. Amiruokchu, ringum deuin a lo teireipei chu a nih. A thruoi kha Pathien remruot a nih. A hmu naw kha Ama dit dan a ni bok. Politics-a khom hin teireipei hi a lo um ve a nih. An lo le an in inkar bak dak suok ngai lo ruolin an lo sul inlawi malamin “Independent an puang tawh em?” ti hai lungril ang naw deu kha chu ei put a hun tah. Sala dam an lan tang kuol a; suokin an um nawk vak; râl runin an um zui zing bok, tramin a del bo lo; bufai dam an hang phur nawk. Ei lamlawn le ei tonhrieta khom a lo um ve rei an tah an sawnnaw. Thlalera zawlneiin khekpui naw sienla khom, Ami’n duongtu hmathlira beiseina khamhrui suksei hi ei chan a ni ve ta naw ding?

Khawvel tonhrieta khawlai khom court rorelna zawmin ram an inpiengtir ngai naw ang bokin India danpui lem chun chu kawng le lam chu hraw dinga a khikhmuna a um thrak nawh. Case va siem thei chu a nih. ‘Suolna nei lo Pa’ hman case an inortir thei tho chu a ni kha tie. Amiruokchu court kuong an naw tlat. Manipur-a Bill pathumhai khom kha court-a hawn lut tum pawl an uma chu court kuong a lo ni chuong le. Misuol an tihai ro leh thu buoi, hla buoi an kuong dawkana luthai hman an rel fel thei naw karah an kuong lo ding innor kuoktir tum chu Tarsis tieng inhem hmangpui ang ning a tih. Nineve-a bok ei kir a ngai ding a nih ie. Kum 1994 a inremna thuthlung kawrong ziekah danpui hmangin bu le sa thur suok ding le bawzui zom thei ding a um naw ang bokin court case fe mek thutlukna hadama lo nghak nguou ringot chu tui luong lai hung kir ding nghak ang ning a tih.

Beiseina le hmalatuhai chu an hamthra, ram chu la hluo ngei an tih ti chu ziek um ta sa zong hmu tum anga phet kuol el loin, lungril phekpuia namdet a trul ve tah. September thlaa inbiek zom an rot. A thra. Nisari indohai, kum nga indohai khom inbiekna dawkana bok remna an siem hlak. A pieng ding chu inremna dawkana inthoka keu naw chun hnam chauh ni loin hnam sunga pawl le kohran hmun khuor tum tam takhai khom an intar ve vong tho ding a nih. Hmar a dam naw chun Zoram Khawvel lamlawn inbai zing tho a tih. Naute pieng zo naubawmin a zui angin, inbiekna khom a zui zom nghal ding hun le ni a um naw chun nau am a thi, nu am ti naw ruol an nawh. A hnung zui ding hun le ni a um ta naw phat chu beidong ruol tho ri so ve tho naw ni’m. Chu hma po chun inbiek ding a nih. A trûl.

(August 13, 2016, Bethel)