Tlâng A Kăng; Ei Kăng

By: Pu David Buhril

‘Rawpuok (fireworks) rawa inhnel ni lemhai sien chu aw!’ tiin zanah tlanga ram kang chu lungse takin ka thlir ringot a. Ramsa pakhat an kap tumnaa an raw am a ni ding; annawleh a chuop a ur trawl tumnaa a ziel lak kaina nawtchok peihawnin a kang am a ni ding? Leipuia nei dinga an raw fai chu a ni naw phot a. A ni naw si leh, Saidan tlang sipa kraws an phun chu inhro trawl an tum lei am a ni ding? Tuhai amani ang naw deuin, “A design kan dit ta naw em a, kan raw el a nih” ti ding hlak ni bok si lo. A san ding awm nal deu, mawi deu hei dap fuk chu a harsa khop el.

Khawvel hmun hrang hrangah khom rampuia kangmei suok hi a um rop hlak; abikin US, Alaska, Australia le ram hrang hrangah. Americaa Yellowstone National Park an ti hmuna August 20, 1988-a kangmei nunrawng tak suok chun rampui acres 160,000 chu a kang ram vong a. Civilian tlawmngai mihriem singhni le mei sipai sangnga neka tamin tui khawl mak tak tak  leh helicopter thrahnem tawk tak sorin threl rêm an tum ngiela chu an tlol dĕr a. Kangmei threla thrang ve sipai (US Army’s Ninth Infantry Division) pakhat chun, “Kha kangmei khan ka mihriem nina po po amin tlawm vong a nih”, a ti hiel a nih. Thla khat le ti sung zet chu kangmei threlna ding chun US sorkar-in US dollar million 600 a seng a nih. A san: mi pakhat fimkhur naw lei chauh a lo nih.

Americaa chun meipui choksuoktu chu trêk le mihriem an ni hlak. Eini ruok chu mihriem vong ei ni lem. Mihriem kuthnung sui chun, hieng ang lawm lawma ei nunrawng nasan chu fimkhur naw lei dam, mawl lei dam, du am lei dam, hmathlir nei lo lei dam a lo ni lem. Pu Zo chun, “Sa ei du ĕm an nawm”, a ti ve thung.

Tuithraphaia ei del ram, a tlang dung chite thrangsaa ei en chun, ei ram del a tam lem hi chu ei raw siet annawleh ei kawl nam tawt hlak chu a lo nih. “Kan tlangram mawi, hring dum dur hi”, hei ti ding lem chu ei nei ta nawh. Ei pansak, panthlang hai khom an him bik nawh. Kan naupang lai chu Teisieng tlangah theichang vein kan fe hlak a; phur seng lo kan ve hlak. Chuonglai chun a ram hi a la pikin ami râp el hlak kha a nih. Tu ruok hin chu, ka lu ka met kawng ang hlolin a kol nâm vong tah. Theichang kung lem chu pakhat khom a ngir hmu ding a um ta nawh. Mihriem hi ram sukcheureu tienga chu “superman” ei lo ni takzet!

A kakhawk chu  inhmai ruol a ni nawh. Fŭr le thrâla vadung luong hieu hlieu hlak hai kha an hnuk sat tan ta ná nà chun an inhil bor bor tawl ta a. Insuk changkang lei khom ni hran chuong lovin, ei trŭl tâk em leiin khaw lai lai khom dawn ding tui ei inchawk a ngai el chu an tah. Hmun threnkhata lem chu tui zuk chawi vakna ding khom an hriet ta le! Mak lo deu a nih. ‘Tu kum chu a va lum de aw’, ti nawk ei ta. A threnin, ‘Hna takngiel khom chang zai an rel naw e’, ti bok ei ta. Mihriem chu mihring ei lo ni tak lai zingin, ama chawmtu ding a hring le inthuok dang po po a zung puma ei inram pei si chun kum nawk lem chu lum zuol pei a tih.

Dan leh ei ram rorelna keimatin um dè sien khom, neitu nina le mawphurna einia ei kengkaw si naw chun danin ama khat chauin ieng khom siem thra thei naw ni. Ram rawtu hrim hrim, man an ni chun, cheng zanga ei  inchawitir hlak chu a nih. Amiruokchu, ram raw le inzoma ei suksiet, thaw suol le  ei suol thawhai po po ei bel khawm chun cheng zanga chu nep tak a nih. A sum chu a sum lo ni ta sienla; ram rawtu hrim hrim man an ni chun a hun hmasa takah, a tlawm takah thingkak zanga bek, a ram rawsietna hmun bokah, a phun hring naw chun a suol thaw chu nawal a nawt chok ang mei meiin ngai pal a tih. Ram rawtuin a ram raw siet a lien le a chin dan dungzuiin thingkung a phun hring ding zat chu bituk siem pek ngei ni sien nuom a um. Hnam dan e, kha e tia thingpui bel le inzo el ding chi ni nawh. Tuolthat nêka poi inthuk lem a nih.

Saptronga ei leihnuoi ‘Mother Earth’ an lo ti hin umzie inthuk tak a pai. Leihnuoi le a sunga umhai humtu, vengtu le enkoltu hminga ei pi le puhaiin ‘Khuonu’ ti an lo inbuk khom hi nuompawng ela a hming an lo ser ni naw nih. Nu thisen le a nenetuia inthoka naute chu chawm lien a hung ni angin, leihnuoi zarin mihriem hi mihring ei ni ve thei chauh a nih ti hi ei hriet a poimaw hle. Nu in an phingah thla tam an mi pai a, an mi nei a, mi chawmliena an mi keitlei hnungin insukpa deua, ‘nuhmei te te’, ti ringot lungril ei put sung chu thing le ruo le sa le va hai poimaw zie lem chu hre hlol naw mei ni. Anachu, hriet a trûl tlat. Khuonuin mi huol him dinga ei beisei chun a leihnuoi siem le duot hi ei duot ve a ngai.

Thing le ruo humhal, phun rawn, hmang thiem le inza nachang ei hriet a trulzie hi khawvelin a buoipui nasa ta hrim a nih. Chuonganga nung chu mi dang nek hmanin eini rawi hin ei trulin ei poimaw lem a nih. A siemtu zar chauin hlo le thing le thlai haiin a hun takah ra an insuo ei hmu hlak. Amiruokchu, khawvel lien lem el chauh ni loin, ei del ram te te hai khom ei en chun “a hun” ei ti le “a ra” ei ti hai hin hmel danglam an min hmutir der an tah. Thil hi ngaia ei lo nei pal chun an lo pangngai ta naw vong an tah. Ramsa le vatehaiin an mi trinsan zoa an hnung zuitu ding chu mihriem ei nih.

‘Tulai’ inti deua ei khawsak dan le ei dampuihai chunga kut ei thlak danhai hi ei hun tong le hin an inmil thei ta nawh. Ei tlang le muol hai hi trong thei lem hai sien chu, “changkang lo deu in nih”, mi ti’ng an tih. Khaw pakhata lem chu  an raw thei po po an raw nam vong a; an tui lakna tlang chenin. An khuoa chun a sun a zanin tui bel an intlar a; nunghak, tlangval, nupui tebawp le papui tebawp hai chun khawvar zak zakin tui an indaw a. Thla tlawmte tui dawa an hang khawvar zet chu an khuoah nunghak thienglam an kiem a; nupui le papui uire an pung bek bek bok. Case an insiemtuo ngiela chu a him a ram an um mang si naw leiin an rel hlei thei ta naw a ni kha. A tawpah, an zopui kang le an tui harsat an intum ta ringot chu a lo nih.

Thing le ruo, sa le va hai chunga nun ei rawng dan hi ngaituo chun lung a dong khop el. Ei zing le zana ding a neng a nawi bek khom hla nei loa rawt ram vong poiti nawna lungril put ei hoi. Hienga ei thaw el ta nasan hi tru bawl hnam, lungril nghet lo le kanglang ei ni tawl lei am a ni ding maw? Annawleh, hun nuhnunga suolna tinreng la hung pung ding hril lawka umhai chu sukdiktu ni dinga ruot ei ni lei lem? Ei del ram hmun dang dang hai ei en lem chun inngai sietna tham a nih. Amiruokchu, mawphurna insang tak ei nei; thaw thei tam tak ei nei bok. A siem thra theitu ei la ni zing; nang le kei.

Thingchom le Saidana inthoka hung sikul naupanghai kuomah, “In tlangin ieng rong am a put a?” tiin ka’n don chu, “A dum” an mi ti pek daih! Ka tlâng khom a dum vong ta ie! Nang i tlâng teh?