Halloween party ideas 2015

Ziektu: L.Keivom, Inpui.com Columnist

“Well, George, we finally knocked the bastard off.”

January 11, 2008 Zirtawpni zing dar 9 vel khan a chèngna khuo Auckland-ah Sir Edmund Hillary (1919-2008), kum 88 mi chun khawvel a lo suoksan tah ti thu internet-ah ka lo hmuin ka khuo a suksawt hle a. Tleirawl laia mang ang ruoia a hming ka lo hriet hlak kha kum sawmthum hnungah kan inzinna lampuiah kan intuok leiin ruolah kan inman a. Ama inthlàna malamin hi artikul hi ka ziek a nih.

Kum 55 lai zet a lo liem el tah. 1953, Pherzawl High School-a Pawl sari kan inchuk lai a nih. Thrungna tlar hmasa takah ka tupa Hrangchunghnung Hrangate le mi dang pahni leh kan inthrung hlak a. Thrungna tlar hninaa chun nunghak Lalhlupui, Rimawi, Phiri le Huoli an inthrung a. Keini pawl hi a tam tak kan ni bakah inchukna tieng le sinthawna tieng a hlawtling tak le phâk hla tak kan niin ka hriet. Chuong laia tuipui ral kaia sinthawna nei phak chu Lal Rimawi, Dr. Rochunga Pudaite ruolnu le kei kan nih.

Thral rum hnukhawi tieng, lo raw le hmangkhaw zo, thlai chi an thlak hmasahai khom inno help hlepa a mawng hnung le bu tu inhnu deuhai khomin an tu zo hnung a nih. Fûr hung intran ding hma lo lawktu tro ruo le thlipui khomin a’n khat tawka rehearsal neiin an mi hung kan tran ta a. Ruomeiin paw chûka a bawm leia tlâng hnaité tè khom inlang fie thei lohai kha thli le ruopuiin an hmai a hang phi faipek zet chun hnaiteah hmel hlim sierin an inlang thei nawk ta a. Thlasikin an hna a sawm kon le thliin a mut tril rizap thing insi khup el hai chun inno hlep hlepa hna thar hung insuoin, ni tinin rong thar an hung put a. Khaw kawl hang fang inla, chêpchêp inhrâm ri so nak nak karah intùn le sepuinu thei hmin tiera ra, hang lo el thei ding a um tran ta a. Hlo hrâm thlo a hun el ding a ni tak leiin pûmbùka tuthlaw le hmangruo hrang hrang an ser le sut tleng tleng ri chun khaw tlang a nghor vêl a, chu chu a’n khat tawkin arla intui ding inlaw ri le tuol sumphuka nupui herawt her riin an lo saikal nak nak a.

Inchuklai mi tam lem chu khaw hrang hrang, a thren chu hla tak taka inthoka hung an ni leiin an hma ela Summer Vacation hung tlung trêp chu nghakhlain classroom-a khom an thrung indèn thei ta naw a,

Headmaster babu ka hmä ngai rawh,

Kan khaw tleitir nuimawi ka ton a tlai e;

Summer vacation chu siam thuai rawh

ti hi an hlapui le thunon a nih. An khuo tienga beisei tak le nghakhla taka lo Tlumte thlirtu, an bielnu le bielpahai khomin sekhon khat hi ni khat, minit khat hi thla khat, darkar khat hi kum khat ang hiela sawta an hmang tran hun a nih.

Chuong ang boruok kara chun ni khat chu kan zirtirtuin, “Mihriem tu khomin an la lawn kai ngai lo, khawvela tlang sîp insâng tak Mount Everest chu Edmund Hillary le Tenzing Norgay-in an lawn kai a, chu lawmna chun zingah sikul chawl ning a tih” tiin a hung puong a, makti le lawmin kut kan ben dar dar a. Mount Everest an lawn kai ni hi May 29, 1953 zing dar 11:30 a nih. Iengtin am an chanchin hi Pherzawl tlanga inthokin kan lo hriet ve nghal el thei ti ka ngaituoin radio nei pakhat an um lei ni ta dingin ka ngai. Chuong a ni naw chun, kan khawvel puo tieng chanchin hrim hrim chu lekhathon le mikhuol baua inthok chauin kan hriet phak hlak a nih. Kum 12 hnung, 1964-a Parbung High School-a sawtnawte Headmaster-a ka thrang lai chen khom khan, High School radio thra ta lo, hmang theia ka riper thrat chauh chu kan khawvel puo tienga chanchin kan hriet theina tukver um sun a la nih. May 27, 1964-a Indian Prime Minister hmasa tak Jawaharlal Nehru a thi khom khan radio-ah chanchin ka lo man leiin a thi niin sunna inkhawm ka neipui hman a nih.

A ieng khom chu lo ni ta sien, Mount Everest an lawn kai thu hin kan khawvel a sawi hning a, nasa takin beiseina thar a mi pêk bok a. Tu khaw hriet kai lo tlangval pahniin kha hma poa thaw thei ruol loa mi hril kha taimakna le tumruna hmangin an thaw a, khawvel um sunga tû inchùpek thei ruol lo, thil pakhata a hmasa tak nina hming an ser a nih. Chuong ang bokin, keini tu khaw hriet lo, ram pilril Pherzawl tlanga lekha inchukhai khomin tumna nei a, taimakna le tumrunu khauh tak leh hma kan nor pei chun, a tawpa chu hnèna tlang sîp pakhata bek kan la chuong kai ve ding a nih ti chu kan zirtirtuhai mi’n fuina a nih. Hi tlang kai lawmna hi kan chengna khawvel puo tienga mi hnèna chang umni kham hiela kan lawmpui ve ka hriet voi khatna a nih. Ka nuna khom thu a hril sei khop el. Hringnun hi tlang lawn ang char a ni si.

Khanga mawl taka kan khawsak mop mop laia thil ropui tak nia ka zuk hriet tàk chu, kha hnêna kha mi mal hnènaa ngai lo a, khawvel pum huopa mihriemin hnèna a changnaa kan ngai le pom kha a nih. A ni reng a, hi hnuoia tlâng sîp insang tak, mihriem cho hne ruol loa an ngai hlak chu lawn kaiin bawhla an insam khum a nih. Mani sumphuk ler kai ang elin, khawvel tlang sîp insang taka minit 15 vel an chawl sungin an thil nei laia an suong tak phorin, khu hlieng hliengin chu tlang chu an zun khum a nih. Nepal rama um Mount Everest hi feet 29,028-a insang a na, a ram mi Sherpahai chun inza takin Chomolungma tiin an ko. British India hun laia Surveyor General of India ni hlak George Everest (1790-1847) rawia survey an thaw trumin hi tlâng sîp hi an hmu a, an pu hming chawiin Mount Everest tiin an inbùk a, chu chu hmingin a hung put song tah a nih.

Edmund Hillary hi Auckland-ah July 20, 1919 khan a pieng a. Kum 16 mi, High School a kai laiin Mount Ruapehu-ah a sikul kaipuihai leh field trip-in an fe a, chu taka inthok chun tlang kai (mountain climbing) tieng inhnikna a hung nei tran a. Sikul a zo chun nipuiah a unaupa leh khuoi an vai a, thlasikah tlang kai pawl a zui hlak a. New Zealand-a tlang insang po po a hmatiema a cho dol hnungin kum 1951-a inthok khan Mount Everest-a lawn kai tuma bei pawlhai a zui tran a, a kum thumnaah a tum a hlen suok tah a nih. September 3, 1953-ah Louise Mary Rose leh inneiin, nau pathum Peter (1954), Sarah (1955) le Belinda (1959) an nei a. Kum 1975 khan a sinthawna Nepal ram Paphlu khuoah a nuhmei le a nau tlum tak Belinda hung dingin a ko a, vangduoithlak takin Kathmandu erpawt bulah an chuongna vuongna chîn chu a chetsuol leiin an thi ve ve a. Vuongna chîna hung dinga titu kha a ni leiin an siet tuoka chun maw lien tak phurin an ngai a, sawt tak chu a tuor nêm el thei nawh.

Chuonga a nuhmei le naunu chena lu an phumna hmun a ni lei chun, anni hriet zingna le an thi hnung chen khoma nasa taka rong an bawl theina ding tiin Everest a kaipuipa Tenzing Norgay mihai, Sherpa hnamhai bielah somdawlna sin theitawpin a thaw a. Himalayan Trust a’n din a, khawvel hmun tinah thrangpuina hniin a’n zin suok a. Chu Trust hmang chun sikul 30, hospital 2, medical clinics 12, airport 2 a bawl a, thoktu tam tak a chawm bok a. Hienga thil ropui tak a thaw lei hin Everest an lawn kai ni champha voi 50-naah Nepal sorkar chun Honorary Citizenship a pek a, ram dang mi chuong ang chawimawina hmu hmasa tak chu a nih. British Kumpinu le New Zealand sorkar khomin chawimawina insang tak an pek el bakah ama chauh hi dam laia New Zealand dollar note-a lim chuong phak um sun a la nih.

Sir Edmund Hillary hi pa vachal (adventurer) a na, thä inza zek zeka mi dâi phak lo dâi dinga huoisen taka chona rawl don ngam mi a nih. Chuleiin, kum 1958-a Commonwealth Trans-Antartic Expedition an nei khom khan ama hin New Zealand section a thruoi a, January 4-ah South Pole an tlung a, anni laia a tlung hmasa tak an nih. Hi champha sawmnganaa khom hin January 2007 khan kum 87 a ni hnungin Antartica a la sir nawk a nih. Chun, kea thlapa sir hmasa tak Neil Armstrong leh 1985 khan vuongna chîn khalin Arctic Ocean vuong khumin North Pole a sir bok a nih. North Pole, South Pole le Mount Everest sir vong tah khawvela mihriem um sun a nih.

Thina voi tam a pumpel laia pakhat chauh hang hril ei tih. Kum 1979 khan Antartic Region fang dinga Air New Zealand Flight 901-a fehai inrawitu le commentator dinga ruot a ni a, sienkhom a fe hman naw leiin a ruolpa Peter Mulgrew a fe ta lem a. Hi vuongna hin tuoksiet tuokin Mount Erebus a baw a, a chuonghai an thi vong a nih. Vuongna sieta koppui chân ve ve, a hma khoma sung khat ang hiela inhnaia lo khawsa an ni leiin, chu vangduoina chun a ruolpa nuhmei thisan June Mulgrew leh a kei hnai zuol a.

Edmund Hillary le Kei

Kum 1953-a Edmund Hillary le Tenzing Norgay hlawtlingna lawma umni kan kham bak kha chu ekzama Mount Everest kai hmasa tak an indon ka sang changa an hming ka ziek bak chu an thi an dam khom ka hriet zui ta naw a. Kei khom 1953 laia inthoka ka tlang kai kha sunzom peiin kum 1970 khan ka suo a, India rama ekzama hmu thei sin insang tak IAS/IFS tlingin IFS ka zom ve a. Trening zoin ram puo tieng palai sin thawin kum 1976-1997 chen kan thang a.

Kum 1983 khan New Zealand le India sorkar inlaichinna a petek a, National Party sorkar thruoitu Prime Minister Muldoon-in sum harsat suonlamin New Delhi-a an High Commission a khâr a. Commonwealth ram laia a lien tak le khawvela mipui roinrelna rama mi tamna tak ni si, chuonga India ram a hang ngai poimaw naw el chu Delhi ta dingin ngai thiem a harsa hle a. Melbourne-a Commonwealth Heads of Government Meeting an nei truma Prime Minister Pi India Gandhi-in a baukhat met leia a ving lungsena a thaw ni dinga ngai pawl khom an um a. Chuonga thil a um ta si chun tiin India khomin High Commissioner thrung lai chu a son hmang a, a aia fe dingin kan Foreign Secretary Romesh Bhandari-in a mi tir thut leiin Saudi Arabia-a inthokin New Zealand khawpui Wellington-ah 1983 September-in kan lut a.

Inrinni zan khat khat chu India mi ruolhai le zanbu kîla kan inpawl khawm laiin ieng le inzom amanih ka hriet ta nawa chu Edmund Hillary hming a hung inri suok a. Chu chun thawk-le-khatah Pherzawl High Schoolah ngaituonain a mi fen kîr nghal a. Kei chun makti tak le mawl takin, “Ka! Edmund Hillary kha a la dam maw?” ka ta. Anni chun, “Dam e, a la chakvak khop el. Auckland-ah a um a, khuoi vai pumin somdawlna sin (charity works) nasa takin Nepal rama dingin a thaw a nih” tiin an mi hril a. Dik chie chun, tien lai mi daia ka ngai, a dam khom ka ring ta teu teu lo a nih. Keima ngei khom hi chuonga mi ngai pawl chu ka tuok rawn el tah.

Thawtranni chun ka Secretary kuomah Edmund Hillary address le a telefawn number hung zong suok dingin ka hril a. A lo kol sa a ni leiin a mi hung pek nghal a. Telefawnin ka hei biek a, Auckland-a ka’n zin hmasa takah chibai malama a ina va sir ka nuom thu ka hril a, a lawm khop el a. Telefawna mi ei biek hin an mizie ding iemani tawk chu ngaidan ei nei thei nghal hlak a. Pa inngaitlawm le nèlum, pawl inhoi, mi tlang huou el ni dingin ka ring nghal a. Kar khat hnungah Auckland ka sir hmasa takin a in luma ngei ka va pan a; ka mi ngaisang le ka tum ram hnota tlang kai harsahai khom kai thei dinga tumruna le beiseina pholeng Mount Everest-a mi lo tarpektu chu kut lum ngeiin ka chibai ve tah a nih. Kan inhmu phata inthokin, Zodiac sign inang, Cancer kan ni ve ve lei khom ni chuong kher loin, kan inngaina êm êm nghal el chu tie! A dung a’n sang leiin kan inchibai lai thlalak entu chun naupang le papui inchibai sawn vong an tih.

A kum nawk 1984-ah inthlangpui a um ding a ni leiin inkhing ding National Party le Labour Party hai chun thrang an lak nasa hle a. Labour Party tienga an thruoitu le Opposition Leader chu David Lange a nih. A pawlisi chu, inthlangah an party an tling a, sorkarna an lak chun, a thaw hmasa tak ding chu Delhi-a New Zealand High Commission sie nawk nghal a nih. Chuleiin, India mita pilvut phultu National Party le an thruoitu Muldoon hnè thal dêr chu kan inhnik tlàngna a nih. Nasa takin thrang kan lak a, Labour Party-in hnêna changin sorkar an siem a. A ti ang ngeiin, inthlang rizal an puong zoa press interview a nei hmasa takah, ieng dang khom a hril hmain, Delhi-a NZ High Commission sie nawk ding thu a puong hmasa tak a nih. India le NZ inlaichinna tuoithara um lawmnan ruoi ka siem a, mi 300 chuong kan fiel a, chu taka chun Prime Minister David Lange chu kan khuollien a nih. Ama khom hin August 13, 2005 khan muol a mi lo liemsan ve tah.

Zan khat chu Prime Minister Lange-in ka in tieng telefawnin a mi hung biek a. “Ei ram inlaichinna siem thra nawk dingin ei pahniin thrang ei lak nasa bok a. New Zealand-a chauh khom ni lo, Indian Sub-continent-a mi hriet lar tak Sir Edmund Hillary hi kan ram aiawa Delhi-a tir ka rot a, ama khomin a remti a, ka lawm khop el. Nang khoma i lawm ve ka ring leiin tu dang hriet hmain ka hung hril che a nih. Hi thua kan sorkar lekha khom lo hmu vak in tih” tiin a mi hung hril a. A kar nawk chun hi thu le inzom hin Wellington-ah inlânin a hung a tum thu Edmund Hillary-in a mi hung hril leiin chuong laia Indian restaurant um suna chun sunbu fakah ka fiel a. Car pahni thruoiin erpawta inthokin kan va lam a, a ruolnu June Mulgrew a hung thruoi a. Car-a inthoka restaurant pan dinga kan suok charin thli hrât takin a hung hrang a, kan nihliep a mut let thop a, June Mulgrew tarmit a len hmang dai bok a. A mit a chàu tah leiin restaurant-a menu kan hang thlang ding khomin Edmund tarmit a haw sèn a. Anni pahni hi an koppuihai ve ve vuongna sieta boral an ni leiin, a hmaa ruol thra an lo ni bakah vangduoinain a tring mat a. Delhi-a High Commissioner-a Edmund a fe khomin Official Hostess dingin June hi a thruoi a, a tawpah December 21, 1989 khan an innei tah a nih.

An rama Sir Edmund Hillary an ko duotna chu “Sir Ed” an naw leh “Ed” ti ringot a nih. Ama hi khawvel map-a New Zealand sietu laia a pukhawi a nih. Kan inhmu hnuhnung tak chu February 1990 khan a nih. Kum 1985 hnukhawi tieng NZ ka suoksan a, Rangoon-ah 1986 March-in kan inson lut a. 1990 January 25 khan Rangoon suoksanin, Delhi-ah iemani chen kan cham hnungin Italy hmar tienga khawpui Milan-ah kan inson a. Delhi kan tlung charin telefawn-ah Sir Edmund ka hei chibai a. A inah zanbu kîl dingin a mi fiel a, hlim takin kan titi a, a sin thar le inzomin thil thar hril ding khom a lo hau ta hle a, zanin a mi dai naw a ni tak. India ram bakah Bangladesh le Nepal a enkol sa leiin a karkalak a zâu a, fieltu a hau a, a buoi hle. Mi dang neka ama buoi chungchuongna chu a sin tak nek hmanin a tak ngeia a hmêl hmu le chibai nuom hrim hrim an tam lei a nih.

Hi truma kan inhmu hi kan inhmu tawpna tak a lo ni dèr el. July-August, 2006-a New Zealand-a kan naunu Helen Ruolsingpui kana kar thum kan inzin sung telefawn beka hei chibai ka tuma chu an inzin lai a ni leiin kan inbiek hman ta nawh. Sir Edmund Hillary kha ka hringnuna phûrna le tumruna nasa tak mi petu laia mi pakhat a ni leiin ka ngaisang a, ka ngaina a nih. Pa inngaitlawm tak a nina kha ngaisang a um zuolna a nih. Ama ang boka tumruna le teireina nei taphot chu thil ei thawna le chemkalna zawng sengah mi naran khom mi chungchuong ei kai theizie a nun ngeia Mount Everest tlang sîpa mi tin hmu theia pholeng mi tarpektu a nih. A lam hraw ang hraw peitu taphotin Sir Edmund kha entona ei hmang chun thi tah sien khom hring zing a tih. Good bye, Sir Edmund, I salute you! May you rest in peace. ( Delhi, January 17, 2008)

Post a Comment

Comments not related to the news or article may be deleted.

Powered by Blogger.