Father's Day - Pahai Ni Ei Hmang Fûk Am? Ei Hmang Suol?

-Reproduce by M. Jonathan Z. Hmar & M. Rebecca L. Zote

Written By: Mrs Lalrothar, Rengkai.

“Nu cháwi lo nau, nu angsûng bel phak lo, nu kutthli fa lo” Washington khawpui nunghak pakhat Sonara Smart dodd rawt dawk a ni a.  Ureng paruk laia a naupang tak a nih. A nautet laia nu’n a thisan, a pa’n phur rik tak phur puma a rimsikpui dingziehai a ngaituo neu neu hlak a. Nikhat chu khawpuiah Mothers’ Day hmang dingin inkhawmna hmuna  a fe a. Nuhai chawimawina thilpek le, an hlutzie hriltuhai a hmu a, a lungril a hne ta em em a. Hieng anga nuhai chawimawi an ni ang bawk hin, pahai khawm chawimawina hlaw tlak an ni takzet ti a lungrilin a ngaituo ta a. A pa’n a enkawl dan le a hung seilien dan hre zing pumin, Fathers’ Day inser hi a hung ngaituo suok ta a nih.

SPOKANE, Washington a chun, 1910 June 19 PATHIENNI hin hmang ṭan a ni a. 1925 khan America President Calvin Coolidge thu neina hnuoia hmang a hung ni nawk pei a. 1936 kum khan National Fathers’ Day Committee indinin, New York chu Headquarter hmun dinga ruot a lo ni ta a nih. 1966 khan USA President Lyndon Johnson chun kumtin hmang ta dingin thu a sukthlûk ta a. Chun Fathers’ Day hi June thla khera hmang a nina san hi Sorana Smart Dodd a pa hi June thla a thi niin a chan chin suituhai chun an hril.

Vawisun hin tuipuirál a chun kum iemmani chen pahai hlutna le chawimawi tlak an nizie uor takin an lo khûkpui tah ti ei hmuh. Rambung tam tak hmang/inser dan ruok chu in ang vawng chuong nawng a ta. Kohran le mimal nuom dan khawm an ang tawl naw bawk a. Chuonglai zingah ei phák ang tawka ei lo khûkpui ve ta hi lawmum ka ti a. Pahai chu an var am an máwl, a lien am a chin, a thi hnung am, a dam, a zaidam am a nunsie, hausa am pasie, ieng ṭhuoitu am, ṭhuoitu nina dawng phák lo chen hin chawimawi an phû vawng. An ṭhat lei  le an zaidam leia chawimawi ding an naw a. Tangkasum indai lei le mi suklawm an thiem lei khawm ni lo. Pathienin pa ni thei dinga a siem, sukdiktu an ni lei le Pathien hlimthla, a angpuia an duong a ni leiin anphû bek bek. An phûem lei hin, kei lem chun hieng ang a ei chawimawi hi ei ni dan ding hrimah ka ngai bur el.

Nuom ngawi ngawi, hmang tlang thei lo, harsatna i tlakbuok ta mi iengzam an um ding ti laiah. Ei thei china suonlam siem lo hi a ṭha. A nina indik tak hi hmang fu lovin um pal ei tih ti ruok chu kan lau letling lem hle el. A hlutna hmu chang lo le phawk dawk zo lova ei thaw chun, hun tam mi dai lovin ei innghawk intawn el thei. Chuleiin, uluk taka ngaituoin Pathien malsawmna dawng lo thei lo dingin ṭhang tlang ei tiu. Pa nei lohai pa, nu nei lohai nu, sûng ding nei lo riengvaihai hlimna, suk nuia thlanuom dinga pathien kutsuok ei ni hi. Chuonghai lungril sûngril phawkdawka, zawmpui thiem dingin Lalpan mi ṭhuoi sien. Nauhai laka hlutna chang zo ta lo, Mo lakah, tu-le-tehai laka lungril inchep taka khawsahai ṭhuoisuok a an um theina dingin, Immanuel thahratna chun mi sukhrat mawl raw seh.

Kum khatah ni 365 (zathum sawmruk panga) a um, Leap Year kum ti naw chuh. Hieng laia ni khat chau um hi ieng tinam inkheltir phal ei ta! An hlutna suklangna ni, ṭawngkamkhat chau/ hmu theia thilpek. Hieng thu hril suokna ni hran ngat um hi a lo um naw pal pal. Ei ta dinga an inpekna, an hriet hawia ei hril hi a ṭha a nih. A rawtdawktu ni khawm chu nuom a va hang um ngei de! lo ni phak ta naw inla khawm, Bible-in  “hmu lova ringhai chu an eng antháwl” angin, lawm taka ei hmangpui ve el hi ei thawfûk a nih. Tirko Paulan lawm zing thei ei ni nawzie a hreching hle a,  “lawm rawp ro ti nawk hlak ka ti lawm ro” a ti lem hlau hi a va ṭha deh. Nitin Fathers’ day ni el sien, lawm zing tum bawk in la, iengtinam lawm zing bik thei ei ta! Amiruokchu, lawm zing dingin a min chuktir naw a.“lawm rawp ro” tia a min chûktir tlat lei hin, ni khat na ná na chuh hlim le lawm taka hmang tlang hi a awm hle naw maw!

Amiruokchu, hieng anga ei thu dit ei hril lai mek hin, Nu le Pa tam tak hin an hriet suol lei am a nih an hmang ul deu a hawi. An kawppuihai tlinnawna le lungsenna an pai rûk kák kák hril suokna hunin an hmang ve tlat. Kum khat sûnga an lo sekkháwl sukṭe hunah an ngai bur el. Dik tak chun, Mothers’ Day, Fathers’ Day chuh inzil hun le tlin nawna in hril khum hun chu niin ka hriet naw a. A nawr suoktu lungril le a ngaituona khawm a ni ka ring naw a, a thil tum khawm ni bawk naw nih. Hieng ang hun Rangkachak hi a’nkhát em em vei leh. A ni naw zawng a ei hmang chun, thil ṭha tak chu thil ṭha lo tak angin anlang suok ta ding tina a nih. A pámhmái awm de! ka ti pha hiel hlak.

Khawvel hrieta tlangzar dinga hma la ngamtuhai hi, nu le pa thisan an nih ti ei hriet ta kha. Anni hai hin an nu le pahai dam lai lo hmangtlangpui ta nawhai sienkhawm. An hlutna tam tak suisuokin, nu le pa kara seilien chuh thlakhlaum a nizie, an hawiin thla amuongzie dam ngaituo hlak ngei din ei ringhla nawh. Nu le pahai tlinnawna tieng lem ni lovin  “An lo va hang hlu em em” ti thu an ngaituo hlak leia hieng hun hi an hung phu suok a nih ei ti naw thei naw a nih .

Unity Church ṭhalai nuhmei le pasal inzatin Fathers’ Day inserna hunah “Pahai hlutzie hril dingin mi 8(pariet) laiin thu an hril a. Pa angsûng bel thei ta lo le nu mal chunga seilien lo nau dam, nu le pa um ta lo hrim hrim dam kan inkatnuk el ta si. |halai ruol chuh nu le pahai hlutzie hre dinga an hrietna kei hara um tah, hmang ṭangkai dan hre vawng an ni ta a. Tlangval Conductor chun “Fathers’ Day chibai, vawisuna pahai hlutzie thu hril ngaithla dinga hung kháwmhai ka hmu hin ka lawm a. In nauhai hi kan thla a muong bek bek, hun ṭha mi petu Lalpa inpakin um raw seh.

(1) Fathers’ Day bul inṭan dan, a pa zaidamna le a la dampui vangnei intina thuin abul a ṭan (2) “ Ka pa kha damin hmel hmu ding um ta naw sien khawm, thaw ding a ti ka thaw hlak leiin, ka vawisun hun min pháktirtu a nih. (3) Ringumna le zaidamna hi ka pa mi rochung. Pathien hmel hmu thei ni naw sienkhawm, hnuoi pathien hmu thei pa a mi pek.” (4)  Hnuk ul ṭeu a, mittui luong zawi zawi pumin, nu le pa hlutzie hlain a min áwi.(5) “Tuorselna thurûk le tum chun lampui a um” ti hi ka pa a inthawk ka ro.

(5) PAHAI KUOMA NAUHAI THUSAM. (a) Iengkim sunga um, iengkim fangsuok Pa Pathien rorelna leia vawisun chena Pa kan nei cheu hi kan lawm a, kan lungril sung a kim a nih. (b) Chatuon Pathien rorelna sûn khawvar, a remruotna zing nisuok mawi tak leiin ruottu Lalpaah kan hlim a, kan lawm a zuol. (c) In sakruonghai buonlei chang el lova, huolhimtu cheu Pa Pathien chu inpakin um sienla, (d) “Pá” ti a kan ko cheuva, in mi dawn hin, Rothilhlu tam tak a sawm a, Khawvel hi kan ta a nih ti a suklang. (e) A tawp taka dingin, nangnia thu thlungtu ringumna chu záwm thiem ding le, siema in um nasan hre suok pei dingin kan ditsak cheuva. Ama in ngai zuolna dinga a lampui siempek cheu hraw fu pei dingin chatuon Pathien chun huolhim pei raw se cheu. Ka pa hi khuolzinmi a nih, a um naw sûng hin kan thil nei pakhat bek a sie hlak a. “Nu iem a ti lie! Ka pa um naw pha pha ei thilhai hi pakhat bek a siezie a?” Hieng hi hun sawtnawte khawm ni sien, ka pa um naw langsar taka mi tuorpuituhai an nih.

(6) “Pá” tia ko ding nei lovin, chanhai hle lang khawm, a thil dithai kha ka vawng zing a, ka hun hmang mek mi veng himtu a la  ni zing. Mi tu le khawm thubuoi an nei ngai nawh. Tû huna la damhai bek hi sawt tak mi la dampui hrám ro. (7) Kei hi mihai hin an mi hriet bek ngai naw khawmin, ka pa hming ka hril phát awlsam takin an mi hriet nghál. Ka pa um ta naw ang sien chu, tu ta ka’n chûkna hi phák kan ring nawh. Ka pa chu ka lampui (8) Sûn nitlak khawmin hril zo seng ni naw nih. Hieng lei tak khawm hin an hlutna a suk ching. Kei le ka nuhai chun a zaidamna hi hlû kan ti a, kan suong em em”  Conductor-  “Pa mi hal a, mi ziltu um hin an hlutna le ei vangneina a suk zuol. Tv Singer Laltuoklienin, Aw! khawvel dam man I lo um ngei ie. A ti ang khan, vawisun chu dam man a va hang um lawm lawm de!” tiin kan ṭin thei ta hrám.   “Hnuoi innghatsan huot langin a um tah”Lawm lei hin mittui chu a sûrin a sûr zut zut a, lawmpuina mitthli farthla dinga lo insekkháwl, inring zinghai chu an um ṭawk ṭawk thei naw ni takin ka hmuh.

Pathienin lal David chung cháng ah “Ka lungril ang put mi ka hmuh” ti thu a lo insam ruoi ang khan. Ka lungril ang put mi  “Ráwlthar ka tawng ie” tiin ka ṭe ṭhawt a. Pahai hlutna le chawimawi tlak ti a khek riei rieihai hi iengtinam mittui sûr lovin thlir liem el thei ei ta! “ Nang chu Lalpa mi riangvai te le mi chanhai fahra te, pa nei lo tan pa I tling a riangvai te pá, Lungngaihna chhûmpui te chu lo zing ṭhin mahse langin, hmangaihnain a chhemkiang zel ropuina kan hlan che ” ti hla chuh a saktu chau ni lovin, a taka changtu kan nih. “Chhuan thar te tan Lal rorel a mawi ngei mang e”

Hla siemtu’n “ Ram chu a nihna hmel ngeiin maw, a lo lang famkim hunah chuanin e, kei chu fam ka lo chang tawh dawn si a. Hmuh chak hianin aw ka lung a leng mang e” ṭhangthar nun lung lengin a lo thlir a. Kei ruok chun, ka mitin ka hmu hman ta a, ka náin a ngai thlak bik el hi ka lawmna a ván sang ngei. Mani  piengna pahai  mit  hmulaia naupangin an ngaisangna san le an thlakhlana thu an hang inzawt el ta chuh, hringnun hia thar hin a thar sawng sawng el a. Hienga Khawvel ei hmang tungpei ding a ni chun, tu pa inam mani nauhai thlakhla ve naw um a ta! Mi tam takin “ Khawvel ka nghawk” an ti hlak. Hi ang ṭawngkam hmangtu hin a nghawk khawvel a hriet ching naw a nih. Ngaituo ching sien, ei chengna leilung hin nghawk ding khawp iem thaw suol a nei, a um ṭawk ṭawk a, thlai ei tû tu a mawng lem an naw manih. Mihriem hin ei hraw ding lampui ei hraw ta naw phát, thawpik a um a, hringnun a suk thlabar a, suongtuonán hla tak a ban thei ta naw lei nghawk ei ni tlangpui lem. Tu ruok hin chuh khawvel ei hriet ching ták lei hin, nghawk a um naw a, ei thlakhlain sawttak chám ei nuom ta lem a nih.  

Damlai nun hlutna hmuhai ta ding chun thaw ding tak a lo ni zing. Khawvela ei chám sûng, a ngaithlatu ding um sûng hin, hieng ang thu ditum hi ren lovin, in hril intawn mawl mawl ei tiu khai! Mani, mihriempui hlutna hrietpuitu hi Pathien lawm zawng a ni a, Vanhnuoi leilung vawng deina a ni bawk. “Pathien chuh Pathienhai umkháwmnaa a um a” Mitin kuomah Pathien hmel chuh huot lang sup sup ei tiu leh. “ Ei inthlada chun ei mihriempui ha’n an min thlada khum ve ding ti hre zingin. Judaha’n “ Aw Lalpa nuhmeia I mi siem naw hi lawmthu kan hril che” an lo ti ta sa sa. Pa chu thlamuongna a ni a, Insûngtieng kawtkhár kalna ang an lo ni tak tak chu a ni hi. A va hang thamuong thlak dut dut de!

HAPPY FATHERS’ DAY,  SECOND TO NONE, TAKRA RA HO.

(Source – Manmasi Digest, Vol. - V, Issue –II, May – June, 2015 , by Pi Lalrothar, Rengkai)