Halloween party ideas 2015

By L.Keivom, Inpui Columnist

It is our policy to steer clear of permanent

alliances with any portion of the foreign world.

-George Washington (1732-1799)

Peace, commerce and honest friendship

with other nations-entangling alliances with none.

-Thomas Jefferson (1743-1826)

  Ka fakzongna tienga thlir chun kum sawmthum chuong zet thi leh thau inpola ka lo inbùr vena, ram palai sina kan inhmang dan dam, palaina sin haflag globe (WinCE)ng hautakzie dam, a pawhlêu chauh hmutuhaiin keini rawi hi inchei par a, fak le dawn thra thra chèna nuomtawl ringot chauh thaw ni dinga an mi ngai el dam hang indik nawzie thu dam ziek hlak ding ni awm tak si, tu chen hin lo thei lo leia zakkepa ka hril sa ti bâk chu ka la ziek nawh niin ka hriet. Tuta trum ruok hin chu ‘tak’ li- khawvela dimokrasi ram a ninaa upa tak, Indopui pahnina hnunga sorkar hrât tak le ropui tak hung ni tah USA-a an midum President hmasa tak Barack Obama chun ngaizawng hêla ni thum zet (Nov 13-15, 2010) India a mi hung hèl zo hlim a ni bok a, ram inlaichin dan chanchin tlawma zawng hang tuihni met ka tih.

USA hi khawvel histawri map-a chuh rambung naupang tak a nih. Kum 1492-a Christopher Columbus rawia India ram paw tuma longa an inzin trum khan an zu hmu suok a, a hmingah ‘khawvel thar’ an inbuk nghe nghe a. Chu taka inthok chu America khawmuolpui (South America le North America- USA & Canada) hi a lo um ve a nih ti khawvelin a hriet chauh a nih. Chuong lai chun a ram neitu Red Indian ei tihai ruok chun hi ram hih kum sang tam an lo hluo tah a nih. Hi khawvel thara hin Europe rama sakhuo le pawlitiks thila ngaidan inang naw leia neksawrna tuok tam tak an inpem lut a; a honpuia fe, histawria an chanchin chieng taka inchika umhai chu kum 1620-a Mayflower longa fe thlahai khah an nih. Indona ralthuom thra lem hmangin a ram mihai chu a hmatiemin an hlù suok a, British ramperah an siem pei a. Kum 1771 July 4 khan British rampera um State 13 hai chun inthuruolin zalenna an puong a. Chu chu Declaration of American independence tia hriet, United States of America hung piengna ni a nih. States 50-a thre a ni a, August 21, 1959-a zom ve chauh Hawaii State chu a zom nuhnung tak a nih. Kum 2010 hin mipui rorelna hnuoia USA sorkar chun kum 234 a lo suo ve tah a nih.

India ram ve thung chu ram upa, a mi chenghai sulhnu le chanchin kum sang tam sui ding nei, sakhaw lien pali- Hinduism, Buddhism, Jainism & Sikhism- piengna ram, sienkhom ram naupang tak ni bok si, British Kumpinu laka zalenna a hmua inthoka tiemin kum 63 mi chauh a la nih. USA chun British-in a op laia a ram let li deuthaw ram a zauh tah laiin, India chun zalenna a hmu hma 1937 khan tuta Burma ram po hi a chân phot a, Kumpinu sorkar chun British India-a inthokin a sat thlakpek a, ram hrangin a sie a, kum 1948 khan zalenna fihlim a pek tah a nih. Chun, zalenna a hmu hma ni khatah Muslim tamna hmun po chu inkarkîk hle sien khom West Pakistan le East Pakistan-a threin Kumpinu sorkar chun a sat thlak nawk a, August 14, 1947 khan Pakistan a pieng a. Kum 1971 khan East Pakistan chun hming thar Bangladesh ti putin Pakistan rama inthokin India thrangpuiin a lo indang nawk tah pei a nih. Hi lei hin Pakistan lung chok chun India chungah phuba lak lo thei loah a ngai a, ‘phuba le saihlum a’n ngè ngai nawh’ tiin hâ a rawt ngat ngat a, Kashmir sik thlak tumin tin le ha leh a thrang a, hnam le sakhaw tranna lungril sosanga a vai rui le trening a pekhai chu rawlrala chea buoina siem dingin India ram sung hmun tinah paipuok leh a thon rûk zing a nih. India le Pakistan bu inhnik tak chu intheida le inhmelmak, ruong inhuot tuo nêka ieng lai khoma insik bur bur a nih.

Cold Wars: USA le Soviet Union insik

Sai hlaa ‘hmangaih inbât kârah hmelma an lêng’ ti ang deuh khan, khawvela dimokratik ram lien tak pahnih India le USA hi ram rorelna khawl hertu thuthlunga ‘tlângkhuo’ (secularism) hmang ve ve a, ofisial tronga Saptrong hmang ve ve bok, thu le hla tienga inpaw tak le zêng khat pur tlang, a rama chenghai khom ram danga inthoka inpêm lut deuh vong ve ve, British Kumpinu rampera kum sawt tak um ve ve ni inla khom, kum tam tak kha inruol thra hlei thei loa um ei nih. A san bulpui hang thlir thuok thuok ei tih.

Indopui pahnina zo khan Russia rama inthoka intranin Communist pawl chu nasa takin an hung inthrang hlut hlut a. Russia le a thla zar hnuoia ramhai chu intêl khawmin United Soviet Socialist Republic (USSR) an indin a, Eastern Europe tienga ram pariet chu Communist huongah an hui lut a. Communist pawl chun China ram le hmun hrang hrangah ram an lak duoi duoi a, USA hnâr hnuoi ela um ram Cuba chen an thu hnuoiah a hung sie el ta a. Hienga Communist zirtirnan ram a lak hi dang dingin USA le a sangawi zawnpui Western Europe, Australia, New Zealand, Canada le an inthloppui ramhai chun nasa takin thrang an lak ve a, khawvel chu phel hniin, Soviet Camp le American Camp-in a hung inthre a, mit mu le mit mu insik deuthawin, indo dinga inpuochain an inmel rum a, ralthuom tribaium, khawvel voi tam tak sukse thei ding atom bomb le a kap suokna ding khawl an siem chur chur a. Hienga ralthuom tribaium hmang chie si loa inbeia an intin thrup thu a hrilnaah ziektu hmingthang George Orwell chun ‘cold wars’ ti a hmang a, chu a trongkam ser chu an hung hmang song tah niin an hril. Eini trong chun ‘deido’ ti ding ni awm tak a nih.

Hieng hun lai hin a khaw tieng tienga khom thrang lo pawl, Non-Aligned Movement (NAM) chu India Prime Minister hmasa tak Jawaharlal Nehru le ram thruoitu dang mi iemani zatin an hung vor suok a. Chu taka member ni ding chun America le Soviet camp a tu tieng khom thrang lo ni a ngai a. Pakistan ruok chun America inrawina hnuoia thrangruol pawl SEATO chu kum 1954-a a zom bakah a hnungah CENTO a zom bok leiin NAM a maksan a, America sorkara inthokin ralthuom le thrangpuina tam tak a dong a. Hi hnung 1962 khan China-in India a hung rùn a, ram lien tak a lak a. Pakistan le India khom 1965 khan an indo nawk bakah 1970-71 khan Bangladesh zalenna ding suoltu pawl thrangpuina leia Pakistan le indo nawk chu lo thei lo thil a ni leiin, India chun buoi tuok thuta thrangpuitu dingin Soviet Union a bekbor a, Indo-Soviet Treaty of Peace, Friendship & Co-operation chu August 1971 khan a thlungpui a. Hi zo sawt naw te hin India le Pakistan an indo a, East Pakistan chu khoi thlakin a um a, Bangladesh a hung pieng tah a nih. USA hmelma Soviet Union le India chu thrang hmunkhat dinga thuthlung an ni tak leiin, America chun India chu ruolah a ngai thei nawh. Inlaichinna thra an neina ding inkara inlêng rop chu Pakistan a nih.

Buoina sosang peiin December 1979 khan Soviet Union chun Afghanistan a rùn a. USA le a meitehemhai nàk a kal kher el. Hlù suok dingin Muslim valantiar hmun tina inthokin an khawm a, râl bei dan an inchuktir a, sum le ralthuom, vuongna kapna Stinger missile chenin, hmang seng lo a thlawnin an pek a. Chu thawna dinga hmangruo remchanga America-in a hmang chu Pakistan ram le a sipaihai an nih. Hi hun laia American-hai suongtawlol, valantiar thra le ringuma an nei le hmang chu Saudi Arabia mi, Osama Bin Laden a nih. Ama hi sungkuo hausa taka inthoka hung, America-a seilien a nih.

Ka la hriet zing chu, Saudi Arabia-a ka um laia kan ruolpa enkol Arab News-a chanchin a hung insuo ka tiem chu a nih. Hieng lai hin Communist kuta inthoka Afghanistan lak kirna ding hin thawlawm an thaw nasa hle a. Bin Laden sungkuoa mi nu pakhat lem chun Saudi poisa Riyal maktaduoi thum a thaw a nih. Chu chu hi lekha ka ziek laia a hlutna ang chun India cheng vaibelsie (crore) ruk vel a nih. Afghanistan an san suok hnungin 1988 khan Osama bin Laden chun Al Qaeda a’n din a, America hmelma No. 1-ah a hung inchang tah lem hlauh a nih. A hnunga USA ta dinga hmelma hung inchang tam tak le anni dotuhai hi hmangruoa an hmang dinga an lo ser suok le trening an pek an nih. “Ka bei fatu chun a kekhong a mi’n lek khum tah” ti le “Mani dawi sa fak” an ti ang deuh hi a ni awm ie. Chu fe pei kakhawk chu September 11, 2001 a New York-a World Trade Centre an suosam kha a nih.

Thil a hung inher pei a. A ram thawsuok bak hiel senga Communist ram indin tuma ramtrang Soviet Union chu 1991 khan a chim thla ta ruop a, State hrang hrang 15-in a hung koi dar a, a por chu nasa tak a nih. Hi ruol hin USA le Soviet Union inkara Cold War chu a hung tawp a. Amiruokchu, Cold War chu a bo tina a ni naw a, damten hmun dangah a’n tawl son lem a nih. Chu intawl son mek khawvela koppui dingin USA chun India hi a dit leiin kum iemani zata inthok tah khan a hung leng tran a nih.

USA hi khawvela ram ropui tak le sorkar hrat taka ngai a ni ang hrimin dimokrasi hnuoiah khawvel hi sie a, hmun tinah remna le muongna intlungtir dinga hma a lak leiin intherna a hauh èm ém a, sum le hringna tam tak a chân pha a, chu chun kakhawk tam tak a nei a, a thranghar naw chun a phur hin a la kei thluk bul ding a nih. Nuoma insuk-Rambo le inhùm sek ringot hin kawk a nei sawt ngai nawh. Hienga thil a fe pei chun, China le India ramin kum sawmhni vêl elah ei la hnot khûm ding a nih. Ram ropui hlui le sivilaizeson inril tak neihai kha zâl song el loin an hung tho tran nawk mek a, an inzimar tak tak pha chu Asia ram tieng hin khawvel mit a la fu nawk ding a nih. Mi varhai thruoitu arasi khom kha Asia van zawla lêng le var a ni khah. Chu arasi chu Asia mi varhai thruoitu tak la hung ni nawk ngei a tih ti hril theitu chu hunbi kim vongtu, khawvel chungthu rêltu chauh a nih.

Ruong inhuot tuo

Inlaichinna thra le tlo chu ruong inhuot tuo a nih. Ka ruong inthak pha mi huotpek dingin ka dit che a, i ruong inthak pha ka huotpek nuom si naw che chun ei insor tuo thei nawh tina a ni leiin, eini inkarah inlaichinna thra um thei naw nih. Chu chu ram le ram inlaichinna thua khom thu dik muhlùm a nih. Chu thil chu President Obama thu zai tinah a’n zem leiin, a thu hril kha a poimaw a, umzie taktling a pai bok a nih.

Ram hmasawn le hmasawn mekhai ei insomdawl tuo thei dan tam tak a um. Ram hmasawnhai chun thil thaw dan olsam lem le thra lem an zong suok pei leiin, ram hnufuola mi zakhatin harsa taka an thaw kha khawl hmangin olsam takin mi pakhatin a thaw thei. Chuonga khawl hmang chun mi zakhatah pakhat sor a, sawmkuo le pakuo kut chu thil danga hlawk taka hmang thei a nih. Sienkhom, khawl ringota thaw thei lo thil tam tak a um a, chu ding chun mihriem ei mamaw. Ram hmasawn, chuong anga sor ding mi an um nawnaa chun inman lem daiha mi dang kuoma pek suok thei a nih. Chuonga sin hlawk taka pek suok chu ‘outsourcing’ ei ti hih a nih. America-in a thaw seng lo sin India rama thaw dinga a pek suok hin a hlawkpuitu tak chu a pe suoktu a nih. USA-ah lekha inchuk dingin mi tam tak an liem thla a, sum tam tak sengin an inchuk a, an zo pha leh an thaw sawl um der loin ol rongin an lo sor a. Hieng neka a thlawna insorna nasa lem ieng am a um bik chuong a? “A nei taphot pek belsa ning an ta, hung hau an tih. A nei naw chu a nei sun khom lakpek ning an tih” (Mat.25:29) ti khah a takin a tlung a nih.

Ram hmasawnhaiin ram hnufuol lemhai an mi sor dan hi ngaituo tham a tling. An ramah boruok sukporche thei faktawri tam tak hi sie ta loin, ram hnufuolhai ramah an son a, hmun a hluo ding kha a hluo ta naw leiin ram ruok an nei pha a, boruok bal le rimsie a phu suok ding an pumpel a, thoktu damnaw enkolna dinga sum tam tak an seng ding an seng naw pha a, an themthiemna le neitu nina ringot khah hlawk takin an ring ngat ngat el a nih. Sienkhom, iemani chen hnungah an buoi hun a um. Ram hnufuolhaiin an thiemna le an thaw dan an inchuk a, a neka thaw dan thra lem an hung thiem pha leh anni siem ang charh a ni naw leh a nêka thra le man tlawm lemin an hung siem a, damten an sumdawngna lampui an kharpek a, law ngaina an hriet nawh. Hi lei hin sil le fen, fak le dawn le ni tin khorsaw hmangruo siem tieng Asia ramin ngirhmun poimaw ei hung hluo deuh deuh a, ei inthrang tuol tuol a, khawvel bazaar hih eini thilsiemin a hluo nasa tah khop el. Chuleiin, mi tlon a, ei ruong an huot a ngai ve tah a nih.

Awiin awi naw inla, hnuoi hi a’n mum a na, a chânga a hnuoi tienga thranghai kha a nawkah a chung tienga an um hun a um. Khawvela ram ropui le sulhnung inzaum tak tak maksanhai laia ram pahnihai chu China le India an nih. An ropui vanglai chun van sanga lêng an nih. Mughal lalhai laia pakhat, Taj Mahal bawltu Shah Jahan ropui vang lai chun a lal in hmun hrang hranga ni khata ruoi an threnaa an sum seng zat kha kum khata chuong laia British Kumpinu sum hmu nekin a tam lem niin an hril. Chuonga ram ropui ni si chu kum sawmruk hnungah British East India Company chun varna hmanga a hne pei hnungin, kum 1757/58 khan Queen Victoria kutah India ram chu an inhlan hman dèr a nih. Kum tam tak an mi op hnung le ei ram hausaknaa an insukthau hnungin an hun a tawp a, ni tla seng loa roreltu ni hlakhai khan tlum tieng an pan a, an nuom tawka an sir dehai kha ei hung tho har a, insang tieng ei pan tuol tuol a, chil far tlok tlokin an mi thlir tran mek a nih.

Chuleiin, ei pi le puhai chun, “Lam laka khom mi biek siet ngai a ni nawh. Zângkhuo a la bungbu hlak” tiin, mi le inlaichinna thra nei dingin an lo inchuktir hlak a nih. Chu char chu ram le ram indawr tuonaa khom thu dik, inngè lai lo ding chu ni rop a tih.

(November 13, 2010 Delhi)

Post a Comment

Comments not related to the news or article may be deleted.

Powered by Blogger.